Josef Gusikov

Michael Josef Gusikov (Shklov, 2 de setembro de 1806 – Aix-la-Chapelle, 21 de outubro de 1837) é un hito inevitable na historia do klezmer, sendo o primeiro músico capaz de levar esta música as audiencias europeas de concerto co seu instrumento de “madeira e palla”. Foi considerado un prodixio musical e innovador virtuoso a altura de músicos como Paganini, Chopin ou Liszt.

Josef Gusikov

Biografía

Infancia e inicio da carreira

Josef Gusikov (Yechiel-Michl Guzikow) nace no 1806 en Shklov, actual Bielorrusia, no seo dunha familia de músicos. Recibiu as súas primeiras dotes musicais a cargo do seu pai, músico profesional, en flauta e violín para entreter vodas e celebracións xudías. Aínda que non podía ler música, o seu talento era obvio e o seu vasto repertorio incluía non só música tradicional xudía, senón tamén melodías de Polonia, Rusia, Ucrania, Francia, Alemania, Lituania, así como algunhas pezas clásicas. Nas súas interpretacións transmitía unha inspiración desconocida profundamente melancólica e sentimental. Acompañado polo seu pai, comezou a facer xiras coas que gañaban una sólida reputación en Rusia. No apoxeo da súa xoven carreira, encontrouse cunha desvastadora traxedia. Foi golpeado pola tuberculose e viuse obligado a abandoar a flauta, privándolle do único sustento que tiña para vivir coa súa esposa e os tres fillos. En 1831, dadas as súas grandes habilidades musicais, decide adicarse a outro instrumento, pouco coñecido no momento, o “Shtroy Fidl”: instrumento primitivo orixinario da China e a India, que chegou a Occidente coa invasión bárbara dos tártaros e cosacos. Consistía nunha serie de listons de madeira de diferentes tamaños dispostos en pequenos e delgados manoxos e palla, golpeados con martillos. Gusikov mellorou o instrumento conseguindo una amplitude de dúas octavas e media de escala cromática, non no orden tradicional de semitono, senón dunha forma que facilitaba o seu rendemento. Gusikov é probable que coñecera este instrumento escoitándollo ao maestro consumado Sankson Jakubowski, co cal posteriormente estudaría.

En 1834 realiza concertos en Kiev, Moscú e Odessa interpretando unha mezcla de música xudía tradicional, música polaca, cancións rusas, música ucraniana, así como transcripcións de música clásica. Gusikov impactou a audiencia co seu excepcional virtuosismo e musicalidad, acompañado dunha capacidade de facer dun instrumento tan aparentemente simple, algo tan maravilloso e sofisticado. No concerto de Odessa escoitouno o violinista polaco Karol Lipinski, que co apoio do poeta Lamartine, animaron a Gusikov a realizar una xira de concertos por Europa Occidental.

Xira por Europa Occidental

En 1835 deixa a súa esposa e aos seus fillos na casa e empendre a xira acompañado polos seus irmán, co violín e o violoncello. Comeza en Lvov e Cracovia, máis tarde en Praga, e chegando en 1836 a Viena, todavía capital musical da Europa da época, pero tamén un lugar caracterizado polo seu carácter antismitista imperial. Ignorando que a élite amante da música de Viena estaba retirada nas súas casas de verán, Gusikov concertou un concerto na cidade. O fracaso que tivo, era o imaxinado dadas as circunstancias. Sin embargo, o crítico musical más influente da Viena da época, Moritz Saphir, tras escoitar a Gusikov actuar en privado, apoiouno a través de entusiasmados artículos. Como resultado, realizou unha serie de doce concertos no Teatro Josefstadt extendéndose rápidamente a súa fama, probablemente como consecuencia da súa brillante musicalidade, virtuosismo e talento de improvisador, pero tamén pola extraña fascinación dunha figura completamente hassidica, rodeada dos estereotipos xudíos da Europa do Este, chegara a realizar as pezas de violín más difíciles de Paganini cunha facilidade consumada. O seu aspecto de practicante hassídico, con sidecurls, barba, yarmulke e abrigo tradicional crearon fascinación, especialmente, en París onde os sidecurls convertironse no peinado de moda das mulleres co nome de “Coiffure a la Gusikov”.

Instrumento de "palla e madeira"

Decline da saúde e morte

Dúas publicacións da Revue Musicale indicannos os dous sucesos relevantes no seu último ano de vida. A primeira, pertence ao 23 de xuño, onde dan noticia do roubo do seu instrumento:

  “Temos unha noticia interesante sobre Gusikov, que tocaba música de asombrosa dificultade no instrumento de invención propia, que chamou " madeira e palla", xa que está feito unicamente destes dous materiais. Este artista acaba de experimentar unha pérdida cruel, a do seu propio instrumento, roubado en Bruselas. Alégase  que a persoa culpable deste roubo é un profesor alemán, chamado Rosenstein, quen imaxinou a introducción das palanquillas armoniosas en América para facer fortuna ofrecendo concertos alí. A simpatía de todos os amigos da música non pode deixar de chegar ao desafortunado Gusikov.”

A segunda, datada o 29 de outubro, dan noticia do seu falecemento:

  “Gusikov, o inventor dun curioso instrumento chamado “madeira e palla” co cal obtivo unha búsqueda de efectos extraordinarios, sucumbiuse a unha enfermidade de pulmóns seguramente incrementada pola angustia de pérdida do seu instrumento. Os lectores poden recordar que sucedeu na primaveira pasada, nun abuso de confianza despreciable. O infeliz artista, morreu en Aix-la-Chap

Opinións sobre a súa música

Mendelssohn a súa nai:

  "Teño curiosidade por saber si lle gustaba Gusikov tanto coma min, é un fenómeno, un diablo cuia habilidade e adaptabilidade non ten ningún outro virtuoso no mundo e que por esta razón deléitame máis no seu instrumento de madeira e palla, que moito cos seus pianos. Por certo, fae moito tempo que non estivera tan entretido nun concerto porque é un verdadeiro xenio” 

Escritor anónimo no diario xeral Musicalische en setembro de 1935 (Viena):

   “Gusikov, acompañado por dous violíns e un violoncello, interpretaron unha aria de Rossini, algunhas variacións e un popurrí, cun nivel de habilidade técnica fruto de anos continuos de práctica. Pasaxes no tempo máis rápido posible, todos os matices entre forte e piano, crecendo e diminuendo, trinos precisos, todo executado con pureza, sabor e elegancia. 

A novedade é una técnica verdadeiramente extraordinaria, enxendrando un tumultuoso aplauso, e o artista (vestido cun traxe nacional tradicional) poderá programar un segundo concerto directamente.”

Revista Gazette Musicale en xaneiro de 1837:

  “A sensibilidade de M Gusikov parece ser moi boa, tocando sempre con elegancia. As líneas melódicas redáctanse con gusto e pureza, e apenas un pode imaxinar cómo obtén a búsqueda dun control de gran alcance na dinámica, buscando matices de forte a piano. É una curiosidade musical máis que picante.”

Franz Liszt:

  “Inmediatamente despois da miña chegada (de volta de París) encontreime cunha maravilla, una gloria de madeira e palla, a través de Mr. Gusikov, o malabarista musical que interpreta una serie infinita de notas nun infinito corto tempo e mostra a maior sonoridade posible de polo menos dous corpos sonoros. É un exemplo prodixioso de “superar a dificultade” que todo París aplaude neste momento.”

Bibliografía:

• Copasetic – Avran Nednick iUniverse, Inc. Lincoln, NE 2004
• La música dell’assenza – Gianluca Grossi 2012 Roma Lit Edizioni Srl
• Percussionist (ABriograpfical Dictionary) – Stephen L- Barnhart
• http://www.rainloresworldofmusic.net/Archives/Guzikow/GuzikowArchFrontPage.html
• http://www.hopestreetmarimba.com/m-j-gusikow/