Verza: Diferenzas entre revisións

Na Galipedia, a Wikipedia en galego.
Contido eliminado Contido engadido
Breogan2008 (conversa | contribucións)
m Bot: Engado {{Control de autoridades}}
Liña 120: Liña 120:
* PÉREZ BALLESTEROS, José: ''Cancionero popular gallego y en particular de la provincia de la Coruña'', 1885-1886 (reed. facs. Akal, Madrid 1979).
* PÉREZ BALLESTEROS, José: ''Cancionero popular gallego y en particular de la provincia de la Coruña'', 1885-1886 (reed. facs. Akal, Madrid 1979).
* RODRÍGUEZ GONZÁLEZ, Eladio: ''[[Diccionario enciclopédico gallego-castellano]]''. Galaxia, Vigo 1958-1961.
* RODRÍGUEZ GONZÁLEZ, Eladio: ''[[Diccionario enciclopédico gallego-castellano]]''. Galaxia, Vigo 1958-1961.
{{Control de autoridades}}


[[Categoría:Brassica]]
[[Categoría:Brassica]]

Revisión como estaba o 25 de xaneiro de 2016 ás 23:41

Este artigo trata sobra a hortaliza, para a alga véxase verza de mar.
Verza

Verzas ou coias galegas
Clasificación científica
Reino: Plantae
Subreino: Tracheobionta
División: Magnoliophyta
Clase: Magnoliopsida
Subclase: Dilleniidae
Orde: Brassicales
Familia: Brassicaceae
Xénero: 'Brassica'
Especie: ''B. oleracea''
Nome binomial
'Brassica oleracea var. acephala'
L.,
Sp. Pl., vol. 2, p. 667.

1753[1]

A verza, tamén coñecida coma col galega, coia galega ou verza galega, é unha variedade de col (Brassica oleracea var. acephala), de toco bastante alto e follas largas, usada no típico caldo de verzas da Galiza e de Portugal e tamén na confección da sopa coñecida como caldo verde, típica de Portugal. Tamén é popular en Asturias, Cantabria e o País Vasco e Navarra, así como no norte de Castela e León (Burgos, Palencia, León).

Caracterízase (e de aí o nome da variedade, acephala) porque as follas non forman a cabeza terminal típica das coles, senón que van nacendo ao longo do talo ou canoto.

Tamén se lle chama verza á folla das coias en xeral.

Etimoloxía

O termo galego verza vén do nome latino brassica (o xénero). Os termos col, coia, coube e coella veñen do latín caulis (caule, talo).[1] En portugués, esta planta denomínase couve-galega.

Cultivo

Esta variedade é cultivada principalmente en Europa e América. Aínda que sexa moi utilizada na cociña do Brasil, prefire climas fríos en vez de climas tropicais. Constitúe a variedade máis robusta de couve, tendo algunha caules subleñosos. Tolera case todo o tipo de solos, preferindo terreos con drenaxe satisfactoria -os terreos moi húmidos provocan a putrefacción das raíces que forman tubérculos como síntoma-. Son tamén moi resistentes ás pragas, como a mosca da col (Delia radicum), aínda que as larvas da bolboreta da col tamén provoquen algúns estragos nos cultivos.

Verzas nunha leira.

Ademais do seu uso na alimentación humana, as follas empréganse adoito para a ceba do gando, especialmente porcino.

Pragas e enfermidades

Historia

Até o final da Idade Media, a verza constituía a verdura máis utilizada en Europa. Na Grecia xa se consumían variedades crespas ou máis lisas, no século IV a.C.. Estas, xa referidas polos antigos romanos como couve sabeliana, son consideradas as formas ancestrais das verzas actuais. Hoxe pódense diferenciar de acordo coa lonxitude do caule e polas características das follas. A cor das follas varía entre o glauco, verde-escuro, verde-violáceo ou castaño-violeta.

Uso culinario

Verzas preparadas para a venda.

As follas novas de verzas deste tipo poden ser utilizadas en saladas, apreciándose particularmente o uso concomitante de amendoíns torrados, améndoas torradas con mollo de soia e pemento vermello.

O caldo verde portugués e galego teñen como principais ingredientes a pataca e a verza. No noroeste da Alemaña, nas cidades de Bremen e Oldenburg, desenvolveuse toda unha cultura relacionada con estes tipos de verza. É frecuente que os restaurantes fagan as "Grünkohlfahrt", principalmente en xaneiro, onde se consome grandes cantidades de verzas, salchichas e schnaps. Existen festivais anuais en que se elixe, inclusive, o "rei das verzas."

Couve portuguesa, do grupo tronchuda

Son vexetais ricos en ferro, vitamina C e calcio. Debido ao seu valor nutricional, é un dos alimentos preferidos dos vexetarianos.

Literatura

A escola Kailyard, na literatura escocesa, que incluíu autores como J. M. Barrie (autor do Peter Pan), caracterizábase por temas relacionados coa vida rural tradicional escocesa. Kailyard significa "campo de verzas".

As verzas na cultura popular galega

Para cura-la tose das vacas, dáselles unto de porco envolto nunha folla de verza e crese que sana de contado.

Para as frieiras e as queimaduras utilizábanse couselos fritidos en aceite, envoltos logo nunha folla de verza que se mete na borralla para que quente, e despois, ben quentes, póñense sobre as frieiras.

Aníbal Otero recolle a crenza de que se se refregan as espullas cunha verza encontrada de fertuna no camiño, curan axiña. Cómpre, logo, botar con ela nun lugar onde nunca máis se pase.

Locucións

  • Estar nas verzas: estar distraído, non decatarse de nada.
  • Ser [algo ou alguén] como o unto ás verzas: dise dunha cousa ou dunha persoa que veñen moi ben para conseguir un obxectivo.

Refraneiro

  • As verzas de Fontán cóllense por san Sebaschán.[5]
  • As verzas por xaneiro saben a carneiro.
  • As verzas quéroas untadas e as patacas fariñentas, e para compango, do porco quero costelas salpresas.
  • Bica quente con touciño éche o caldo das mulleres, e vén o home da arada e roe as verzas, se as quere.
  • Cal de verzas, cal de papas ataquémo-las barazas.[6]
  • Cando non é por verzas, é por fío negro.
  • Canto máis unto, millores verzas.
  • Dálle verzas en agosto se queres ver ó teu home morto.
  • En xaneiro, a verza é carneiro.
  • En xaneiro, verza vella val carneiro.
  • Foise o boi ás verzas e non deixou verdes nin secas.
  • Hai máis que verzas na ola, que hai ulido de cazola.
  • Pote sen verzas, sen unto nin sal, pódeselle ó gato dar.
  • Se perguntades por verzas, meu pai ten un patacal.
  • Se queres ó teu marido matar, dálle verzas por san Xoán.
  • Unto e boas verzas xa fan bo caldo.
  • Verza moita e pouca troita.[7]
  • Verza, ¿por que non cociches? -Porque antes non me metiches.
  • Verza, ¿por que non cociches? -Porque non me remexiches.
  • Verzas e nabos, pra nun entrambos.
  • Verzas en xaneiro saben coma carneiro.
  • Verzas que non has comer, déixaas cocer.
  • Vezouse o burro ás verzas e non deixou verdes nin secas.

Cantigueiro

  • Aquela vella do diaño/ seica a tentou o pecado,/ botou as verzas no pote/ remexeunas co forcado.
  • Ben sei o mal que padeces/ e as pedras en que tropezas;/ para praticar comigo/ eres moi férvelle as verzas.
  • Miña nai ten unto vello/ do cocho que ha de matar,/ e na horta ten as verzas/ das coles que ha de prantar.
  • Miña nai ten unto vello/ dun cocho que ha de matar/ tamén ten berzas na horta/ das coles que ha de prantar.
  • Para boas mozas, Sada,/ para repolos, Osedo,/ para coles castellanas/ o campo de Samoedo.[8]
  • Non quero verzas con unto, nin nabizas con aceite...

Adiviñas

  • É tan grande como unha pulga/ e ten orellas maiores cás dunha burra.[9]
  • Éche de verzas,/ sábeche ben,/ fabiñas poucas,/ patacas catro,/ e, do unto,/ como a lingüiña/ dun gato.[10]
  • Limpé de catro pés/ quixo comer a limpé dun pé/ e limpé de dous pés/ tornou a limpé de catro pés/ para que limpé de catro pés/ non comera a limpé dun pé.[11]
  • ¿O que é, que é,/ do tamaño dunha pulga,/ e deita unhas orellas/ coma as dunha mula?

Notas

  1. "col" en rae.es.
  2. Nome vulgar en galego en Vocabulario do medio agrícola, Santiago de Compostela, Dirección Xeral de Política Lingüística, 1988
  3. Nome vulgar en galego en Vocabulario do medio agrícola, Santiago de Compostela, Dirección Xeral de Política Lingüística, 1988
  4. Vocabulario de ciencias naturais Santiago de Compostela, 1991
  5. Fontán é lugar da parroquia e concello de Sada. San Sebastián é o 20 de xaneiro.
  6. Baraza é unha atadura de corda delgada, cinta etc., coa que se ata calquera cousa. Ataca-las barazas ven sendo desface-lo no que pecha un saco.
  7. Aplícase para significar que unha comida foi frouxa.
  8. Osedo, parroquia de Sada próxima á capital; Samoedo, lugar e parroquia tamén de Sada.
  9. Solución: a semente da verza e a planta xa crecida, de grandes follas.
  10. Solución: o caldo galego.
  11. Solución: a cabra (limpé de catro pés), o cañoto da verza (limpé dun pé) e o home (limpé de dous pés).

Véxase tamén

Bibliografía

  • ÁLVAREZ GIMÉNEZ, E.: Refranero agrícola y metereológico gallego. Pontevedra, 1904.
  • FERRO RUIBAL, X. (Dir.) et al: Diccionario dos nomes galegos. Ir Indo, Vigo 1992.
  • GÁRFER, J.L. e FERNÁNDEZ, C.: Adivinancero popular gallego. Taurus Ediciones, Madrid 1984.
  • LEIRO LOIS, Adela (dir.): Cambados: a tradición oral. Colexio Público Castrelo, Cambados 1986.
  • MOREIRAS SANTISO, Xosé: Os mil e un refrás galegos do home. Ed. do autor. Lugo 1977.
  • PÉREZ BALLESTEROS, José: Cancionero popular gallego y en particular de la provincia de la Coruña, 1885-1886 (reed. facs. Akal, Madrid 1979).
  • RODRÍGUEZ GONZÁLEZ, Eladio: Diccionario enciclopédico gallego-castellano. Galaxia, Vigo 1958-1961.