Ana Bolena: Diferenzas entre revisións

Na Galipedia, a Wikipedia en galego.
Contido eliminado Contido engadido
Banjo (conversa | contribucións)
m refs
Breogan2008 (conversa | contribucións)
Sen resumo de edición
Liña 88: Liña 88:
Ana tiña un persoal de serventes maior que o de Catarina: había máis de 250 criados para atender ás súas necesidades persoais, desde sacerdotes ata mozos de cortello. Había tamén máis de 60 damas de honra que a servían e acompañaban a acontecementos sociais. Tamén empregou a varios [[sacerdote]]s que actuaron como os seus confesores, capeláns e conselleiros relixiosos. Un destes era o relixioso moderado [[Matthew Parker]], que se convertería un dos principais arquitectos da moderna Igrexa de Inglaterra baixo o reinado da súa filla Isabel I.<ref>[http://parkerweb.stanford.edu/parker/actions/page.do?forward=aboutparker&section=parker About Matthew Parker & The Parker Library], the Parker Library.</ref>
Ana tiña un persoal de serventes maior que o de Catarina: había máis de 250 criados para atender ás súas necesidades persoais, desde sacerdotes ata mozos de cortello. Había tamén máis de 60 damas de honra que a servían e acompañaban a acontecementos sociais. Tamén empregou a varios [[sacerdote]]s que actuaron como os seus confesores, capeláns e conselleiros relixiosos. Un destes era o relixioso moderado [[Matthew Parker]], que se convertería un dos principais arquitectos da moderna Igrexa de Inglaterra baixo o reinado da súa filla Isabel I.<ref>[http://parkerweb.stanford.edu/parker/actions/page.do?forward=aboutparker&section=parker About Matthew Parker & The Parker Library], the Parker Library.</ref>


A súa reputación como reformista relixiosa estendeuse por Europa, e foi aclamada como unha heroína por figuras Protestantes; ata [[Martín Lutero]] viu a súa subida ao trono como un bo signo. Tamén salvou a vida do reformista francés [[Nicolas Bourbon]], que foi condenado á morte pola [[Inquisición]] francesa.<ref>[http://www.biographybase.com/biography/Boleyn_Anne.html Anne Boleyn Biography], Biography Base</ref> Apelou á familia real francesa, que salvou a vida de Bourbon como un favor á raíña inglesa. Bourbon referiríase máis tarde a ela como "a raíña que Deus ama". Aínda que avogase pola reforma relixiosa, sobre todo traducindo a [[Biblia]] ao [[Lingua inglesa|inglés]], non desafiou a doutrina Católica de [[transustanciación]]. Ademais, cando o seu marido opúxose á maior parte das reformas doutrinales [[Luteranismo|luteranas]], Ana tivo que ser coidadosa en canto a dirixir a Inglaterra cara ao que a miúdo se chamou "a Nova Aprendizaxe". Era tamén unha xenerosa patrocinadora da caridade, distribuíndo esmolas para axudar aos pobres e fondos a fundacións educativas.
A súa reputación como reformista relixiosa estendeuse por Europa, e foi aclamada como unha heroína por figuras Protestantes; ata [[Martiño Lutero]] viu a súa subida ao trono como un bo signo. Tamén salvou a vida do reformista francés [[Nicolas Bourbon]], que foi condenado á morte pola [[Inquisición]] francesa.<ref>[http://www.biographybase.com/biography/Boleyn_Anne.html Anne Boleyn Biography], Biography Base</ref> Apelou á familia real francesa, que salvou a vida de Bourbon como un favor á raíña inglesa. Bourbon referiríase máis tarde a ela como "a raíña que Deus ama". Aínda que avogase pola reforma relixiosa, sobre todo traducindo a [[Biblia]] ao [[Lingua inglesa|inglés]], non desafiou a doutrina Católica de [[transustanciación]]. Ademais, cando o seu marido opúxose á maior parte das reformas doutrinales [[Luteranismo|luteranas]], Ana tivo que ser coidadosa en canto a dirixir a Inglaterra cara ao que a miúdo se chamou "a Nova Aprendizaxe". Era tamén unha xenerosa patrocinadora da caridade, distribuíndo esmolas para axudar aos pobres e fondos a fundacións educativas.


Como raíña, presidiu unha corte magnífica. No [[século XVI]] esperábase das Familias Reais que fosen extravagantes, a fin de comunicar a forza da monarquía. Ana gastou sumas enormes en vestidos, xoias, toucados, abanicos de pluma de avestruz, equipamento de montura, e a tapizaría e mobiliario máis fino procedente de todo o mundo. Numerosos palacios foron renovados para satisfacer os seus gustos extravagantes.<ref> Ives, pp. 231–260.</ref>
Como raíña, presidiu unha corte magnífica. No [[século XVI]] esperábase das Familias Reais que fosen extravagantes, a fin de comunicar a forza da monarquía. Ana gastou sumas enormes en vestidos, xoias, toucados, abanicos de pluma de avestruz, equipamento de montura, e a tapizaría e mobiliario máis fino procedente de todo o mundo. Numerosos palacios foron renovados para satisfacer os seus gustos extravagantes.<ref> Ives, pp. 231–260.</ref>

Revisión como estaba o 13 de novembro de 2015 ás 09:21

Ana Bolena, raíña consorte de Inglaterra, esposa de Henrique VIII e nai de Isabel I.

Ana Bolena (en inglés: Anne Boleyn), raíña consorte de Inglaterra, 1ª marquesa de Pembroke. A súa data de nacemento adoitaba fixarse en 1507, pero os historiadores máis modernos dátana en 1501 (- 19 de maio de 1536)[1]. Ana foi a segunda esposa do rei Henrique VIII e a nai da raíña Isabel I. O matrimonio de Henrique e Ana, e a súa subsecuente execución, eran parte do complexo comezo da considerable axitación política e relixiosa que foi a Reforma inglesa, con Ana participando activamente na promoción da causa da reforma da Igrexa. Chamárona "a raíña consorte máis influente e importante que Inglaterra tivo nunca".[2]

Ana Bolena é popularmente coñecida por ser degolada baixo acusación de adulterio, incesto e traizón. Está cumpridamente asumido o ser inocente dos cargos, e foi conmemorada máis tarde como mártir na cultura Protestante inglesa, particularmente polos traballos de John Foxe. A súa vida foi adaptada en numerosas novelas, obras de teatro, cancións, óperas, dramas de televisión e películas, incluíndo Anne of the Thousand Days (Ana dos mil días), The Other Boleyn Girl (As irmás Bolena), The Tudor (Os Tudor), The Six Wives of Henry VIII (As seis esposas de Henrique VIII), Anna Bolena e Doomed Queen Anne.

En anos recentes, a opinión académica e histórica sobre ela foi xeralmente favorable —en gran parte grazas a dúas extensas biografías escritas polo profesor Eric Ives (1986 e 2004). Os traballos de David Starkey, David Loades, John Guy, Retha Warnicke e Diarmaid Macculloch tamén foron favorables ou admirativos. As populares biografías de Joanna Denny e a feminista Karen Lindsey abordárona de forma similar. Unha excepción notable vén do traballo do escritor británico Alison Weir, cuxos libros son a miúdo bastante máis críticos con Ana.

Primeiros anos

Controversia sobre o seu nacemento

A carencia de arquivos parroquiais do período fixo imposible establecer a data do nacemento de Ana Bolena. As probas a partir do século XVI son contraditorias, con distintas datas que foron propostas por varios autores. Un historiador italiano, en 1600, suxeriu que ela nacera en 1499, mentres que o xenro de sir Thomas More, William Roper, suxeriu unha data moi posterior, 1512. Hoxe en día, o debate académico céntrase ao redor de dúas datas craves: 1501 e 1507.[3] Ives, un historiador británico e experto legal, promove a data de 1501, mentres Retha Warnicke, un erudito americano e historiador de xénero que tamén escribiu unha biografía de Ana, prefire 1507.

A peza crave das evidencias escritas sobreviventes neste argumento é unha carta que Ana escribiu en 1514. Escribiuna en francés (a súa segunda lingua) ao seu pai, que aínda vivía en Inglaterra mentres Ana completaba a súa educación nos Países Baixos. Ives sostén que o estilo da carta e a súa letra madura demostra que Ana debía ter aproximadamente trece anos no momento de escribila. Esta estaría tamén ao redor da idade mínima en que unha rapariga podería ser unha dama de honra, cando Ana o foi da rexente Margarida. Isto está apoiado por afirmacións dun cronista de finais do século XVI, o cal escribiu que Ana tiña vinte anos cando volveu de Francia.[4] Estas conclusións son cuestionadas por Warnicke en varios libros e artigos, pero as probas aínda non apoian concluintemente ningunha data.

Infancia e familia

Ana era filla de sir Tomás Bolena, máis tarde primeiro conde de Wiltshire e primeiro conde de Ormonde, e a súa esposa, lady Isabel Bolena (nada Isabel Howard), filla do segundo duque de Norfolk. Non se sabe con seguridade onde naceu, pero se establece que foi entre a mansión da súa familia, Blickling Hall en Norfolk, e súa residencia favorita, o castelo de Hever en Kent.

Un retrato idealizado de Ana Bolena, pintado no século posterior á súa morte (de aí o estilo de vestir anacrónico), atribuído a Marcus Gheeraerts o Mozo.

Existían rumores de que Ana sufría polidactilia (seis dedos na súa man esquerda, por entón considerado un signo do diaño) e unha marca de nacemento ou lunar no seu pescozo que sempre escondía cunha xoia. Aínda que esta lenda sexa popular, non hai probas contemporáneas que o apoien. Ningún dos moitos relatos de testemuñas oculares sobre o aspecto de Ana Bolena —algúns deles meticulosamente detallados— menciona ningunha deformidade, e moito menos un sexto dedo. Ademais, cando as deformidades físicas eran xeralmente interpretadas como un signo do mal, é difícil crer que Ana Bolena chamase a atención romántica de Henrique, se ela realmente tivese algunha deformidade.[5]

Como no caso de Ana, non se sabe con seguridade cando naceron os seus dous irmáns, pero parece claro que a súa irmá, María, era maior que ela. Os fillos de María claramente creron que a súa nai fora a irmá maior; como fixo a filla de Ana, Isabel.[6] O seu irmán George naceu ao redor de 1504.[7]

Na súa vida posterior, Ana non tiña unha relación próxima co seu pai, pero na súa infancia ela pareceu preocupada en compracerlle. A súa relación coa súa irmá María parece ser cordial, pero non íntima. Ela gozou dunha relación máis feliz coa súa nai e o seu irmán George, aos que Ana parece haberse sentido máis próxima.

No momento do nacemento de Ana, a familia Bolena estaba considerada unha das familias máis respectables da aristocracia inglesa,[8] aínda que eles ostentasen un título só catro xeracións. Máis tarde, foron criticados como arribistas sociais, pero este era un ataque político. A tradición de que os Bolena eran unha familia de comerciantes de Londres é infundada; de feito eles eran aristócratas.[9] Os bisavós de Ana incluíron a un alcalde (Lord Maior) de Londres, un duque, un earl (conde), dous ladies aristocráticas e un cabaleiro; entre os seus parentes ela nomeou aos Howards, unha das familias preeminentes no país. Era seguramente de nacemento máis nobre que Jane Seymour ou que Catarina Parr, dous das outras mulleres inglesas de Henrique.[10]

O pai de Ana era un diplomático respectado cun talento para os idiomas; era tamén favorito de Henrique VII, que lle enviou a moitas misións diplomáticas no estranxeiro. Seguiu a súa carreira baixo Henrique VIII, que subiu ao trono en 1509. En Europa, o profesionalismo e o encanto de Tomás Bolena gañaron moitos admiradores, incluída a archiduquesa Margarita de Austria, filla de Maximiliano I, emperador do Sacro Imperio Romano Xermánico. Ela gobernaba os Países Baixos en nome do seu pai e quedou tan impresionada por Tomás Bolena que ofreceu á súa filla máis nova, Ana, un lugar na súa casa. Xeralmente unha rapariga debía ter 12 anos para obter tal honra, con todo Ana podería ser algo máis nova, e Margarida afectuosamente referíase a ela como "A petite Boleyn" (non se sabe, con todo, se a cita refírese á súa idade ou á súa estatura).[11] Causou unha boa impresión nos Países Baixos polos seus xeitos e aplicación e viviu alí desde a primavera de 1513 ata que o seu pai ordenou que seguise a súa educación en París no inverno de 1514.

En Francia, Ana foi dama de honra de Claudia de Francia e tamén actuou como intérprete sempre que calquera invitado inglés importante chegaba á corte francesa. Na casa da raíña, completou os seus estudos do francés e adquiriu un coñecemento detallado da cultura de Francia e o protocolo. Tamén desenvolveu un interese pola moda, e pola filosofía relixiosa que reclamaba a reforma da Igrexa. A súa educación europea terminou no inverno de 1521 cando regresou a Inglaterra seguindo as ordes do seu pai. Partiu de Calais, que entón aínda era unha posesión inglesa, en xaneiro de 1522.

Aparencia e personalidade

Un retrato de Ana Bolena pintado algúns anos logo da súa morte. O seu biógrafo máis recente considérao moi preto de "a verdadeira Ana Bolena".[12]

Ana Bolena non era convencionalmente fermosa para o seu tempo. Era delgada e a súa pel foi considerada por algúns como demasiado escura. Con todo, moitos observadores estiveron impresionados polos seus ollos escuros e o seu pelo longo e moreno, que ela levaba solto sobre as súas costas. Un italiano que coñeceu a Ana en 1532 escribiu que ela "non era unha das mulleres mais ben parecidas do mundo", pero outros pensaban que era "competent belle" ("absolutamente fermosa") "e nova e aposta". Un historiador reuniu todas as descricións e conclúe así:

“Nunca foi descrita como unha gran beleza, pero ata aqueles que a aborreceron admitiron que tiña un encanto dramático. A súa cute escura e o seu pelo negro déronlle unha aura exótica nunha cultura que vía a palidez branca como o leite como esencial na beleza. Os seus ollos eran especialmente notables: 'negros e fermosos' escribiu un contemporáneo, mentres outro afirmou que eran 'sempre os máis atractivos', e que ela 'sabia ben como usalos con eficacia'.[13]

A xente parecía atraída principalmente polo carisma de Ana. Deu unha boa impresión co seu sentido da moda, inspirando moitas novas tendencias entre as damas da corte. Nunha visión retrospectiva, ela foi probablemente a representante da moda inglesa máis grande de principios do século XVI. William Forrest, autor dun poema contemporáneo sobre Catarina de Aragón, eloxiou o "paso excelente" de Ana e a súa habilidade como bailarina. "Aquí", escribiu, "era [unha] nova e fresca doncela, que podería dar un tropezo e continuar adiante."[14]

“O encanto de Ana estaba non tanto no seu aspecto físico como na súa personalidade vivaz, a súa elegancia, o seu enxeño rápido e outras habilidades. Era pequena de estatura, e mostraba unha fraxilidade atractiva sobre ela … brillou no canto, compondo música, bailando e conversando … Non era sorprendente xa que logo, que os homes novos da corte pululasen o seu redor.”[15]

Era cristiá devota[16] na nova tradición do movemento humanista do Renacemento (cualificala como Protestante sería unha esaxeración). Tamén fixo doazóns xenerosas á caridade e coseu camisas para os pobres. Na súa mocidade era "doce e alegre" e gozou cos xogos de azar, bebendo viño, e chismorreando..[17] Era tamén valente e emocional. Con todo, segundo os seus inimigos, Ana tamén podería ser extravagante, neurótica, rancorosa e malhumorada.

“Para nós parece relixiosamente inconsecuente mais que agresiva, calculadora mais que emocional, cun lixeiro toque do cortesán aínda que co forte control do político … unha muller que tomou o control das súas propias condicións nun mundo de homes; unha muller que utilizou a súa educación, o seu estilo e a súa presenza para que pesase máis que as desvantaxes do seu sexo; de só moderadamente ben vista, ata levar unha tormenta a unha corte e a un rei. Quizais, ao final, é a avaliación de Thomas Cromwell a que estea máis preto: intelixencia, espírito e coraxe.”[18]

Henrique VIII

Amores reais

Catarina de Aragón, primeira esposa de Henrique VIII.

Cando Ana Bolena chegou á corte, a primeira esposa de Henrique, Catarina de Aragón, era popular entre moitas persoas, aínda que ela non participase en política e a vida da corte durante algún tempo. Todos os seus fillos con Henrique morreran novos e o rei estaba preocupado por ter un varón herdeiro do seu trono a fin de conservar a monarquía e previr a guerra civil.

Bolena fixo o seu debut na corte nun baile de máscaras en marzo de 1522, onde realizou un baile complicado acompañando á irmá máis nova do rei, a varias grandes damas da corte e á amante da irmá de Ana, María. Unhas semanas logo desta interpretación, Bolena era coñecida como a muller máis de moda e competente da corte e referíanse a ela como "o espello da moda" ("glass of fashion").[19]

Durante este tempo, a cortexaba Henry Percy, fillo do conde de Northumberland, ao redor de 1522. A natureza exacta da súa relación é confusa. Moitas novelas e as adaptacións cinematográficas da vida de Ana idealizaron a historia describindo como os mozos amantes consumaron a súa unión. Con todo, vale a pena notar que sería imposible manter o seu compromiso matrimonial se fose consumado e varios dos seus biógrafos indicaron que Ana vira demasiadas reputacións arruinadas para arriscar a súa. Un sacerdote católico, George Cavendish, que tiña antipatía por Ana, pero era amigable con Henry Percy, con posterioridade declarou categoricamente que os dous non foran amantes. Así parece improbable que a súa relación fose sexual.[20]

O romance rompeu en 1523 cando o pai de lord Henry rexeitou apoiar o compromiso. Unha teoría é que o enlace foi roto en segredo polo cardeal Wolsey, ministro principal de Henrique, porque o rei desexaba a Ana para el.[21] É imposible dicir se isto é verdade, e os historiadores están divididos na cuestión. As evidencias, por admisións feitas á irmá de Ana, María, e o seu marido sir William Carey, indican que neste tempo Henrique estivo implicado nun amorío con María Bolena.

Segundo George Cavendish, enviaron brevemente a Ana da corte ás leiras rurais da súa familia, pero non se coñece por canto tempo. Cando volveu á corte reuniu unha camarilla de amigas femininas e admiradores masculinos ao seu ao redor, pero se fixo famosa pola súa capacidade de manter aos homes a distancia. O poeta sir Thomas Wyatt, escribiu sobre ela no poema "Whoso List to Hunt", no que a describiu como inalcanzábel e testuda, a pesar de parecer recatada e tranquila.[22] En 1525, Henrique VIII namorouse dela e comezou a súa persecución.[23]

O rei Henrique VIII de Inglaterra. Atafegou a Ana con ducias de cartas de amor.

A irmá de Ana, María, fora con anterioridade amante por un tempo do rei Henrique, durante o tempo en que estivo casada con sir William Carey, un cabaleiro da Cámara Privada do rei. Rumoreouse durante moito tempo que un ou ambos os fillos de María Bolena foron procreados por Henrique. Algúns escritores, como Alison Weir, agora cuestionan se Henry Carey (o fillo de María) realmente foi procreado polo rei[24].

Ana resistiuse ás súas tentativas de seducila e rexeitou converterse no seu amante. Rexeitou os avances iniciais do rei dicindo, “suplico á súa alteza moi seriamente que desista, e a esta a miña resposta en boa parte. Prefiro perder a miña vida que a miña honestidade.”[25] O rei sentiuse máis atraído debido a esta resposta negativa e perseguiuna incesantemente, ata despois de que ela abandonase a corte para volver a Kent. Os historiadores están divididos sobre as motivacións de Ana para rexeitar a Henrique —uns din que era virtude e outros din que era ambición. Finalmente, el propúxolle matrimonio e ela aceptou. Con todo, ela decidiu non durmir con Henrique antes do seu matrimonio, posto que a relación prematrimonial significaría que calquera neno que tivesen sería ilexítimo. A miúdo pénsase que o antollo de Henrique con ela era para buscar un modo de anular o seu matrimonio, mentres que hai probas fiables de que Henrique tomou a decisión de terminar o seu matrimonio coa raíña Catarina porque ela non lle deu un herdeiro home que sobrevivise; os dous puntos de vista non son mutuamente exclusivos. Henrique e os seus ministros solicitaron unha anulación da Santa Sé en 1527.

Ao principio, Bolena mantívoo en segredo, pero por 1528 era do coñecemento público que Henrique tiña a intención de casar con ela. Os parentes de Ana promoveron a súa causa e tiñan a moitos partidarios na corte. Ao principio, con todo, ela mantívose afastada da política. Deleitouse no seu estilo de vida recentemente descuberto —Enrique pagaba todo, e acumulou un gran gardarroupa de vestidos, peles e xoias. Asignáronlle o seu propio persoal de serventes, varias damas de honra e novas dependencias en palacio.

O poder detrás do trono

En 1529, parecía coma se o papa Clemente VII non estivese preto de conceder a Henrique a nulidade que el solicitara en 1527. Parte do problema era que o emperador Carlos V, sobriño de Catarina de Aragón, fixera prisioneiro a Clemente. Henrique viu que Clemente con pouca probabilidade daríalle así unha nulidade da tía do emperador. Ademais, a Igrexa, enredada na Reforma, malamente podería permitirse afrontar contradicirse a si mesma cunha nulidade dun matrimonio que orixinariamente garantía unha dispensa sen dar aos seus inimigos máis razóns para ridiculizar a súa autoridade. Como a tensión política montada no estranxeiro, a corte caeu nunha confusión interna, desde entón a lealdade do cardeal Wolsey aos Bolena foi posta en dúbida.

O cardeal Wolsey

Convencida de que era un traidor, Ana Bolena mantivo a presión ata que Wolsey foi despedido da oficina pública en 1529. Logo do seu despedimento, o cardeal pediulle que lle axudase a volver ao poder, pero ela negouse. Entón el comezou un complot secreto para forzar a Ana ao exilio e iniciou contactos coa raíña Catarina e o Papa, para ese efecto. Cando este complot foi descuberto, Henrique ordenou a detención de Wolsey e de non ser pola súa morte por mor dunha enfermidade terminal en 1530, podería ser executado por traizón. Un ano máis tarde, a raíña Catarina foi desterrada da corte e os seus antigos apousentos entregados a Ana.

Con Wolsey morto, Ana Bolena converteuse na persoa máis poderosa da corte. Tiña un considerable poder sobre nomeamentos do goberno e asuntos políticos.

O seu exasperación coa resposta negativa do Vaticano de facela raíña tamén a persuadiu a promover unha nova alternativa a Henrique. Suxeriu que el debería seguir o consello de radicais relixiosos como William Tyndale, que negou a Autoridade Papal e cría que o monarca debería conducir a Igrexa. Cando William Warham, conservador arcebispo de Canterbury, morreu, Bolena designou ao capelán da súa familia —Thomas Cranmer— para o posto vacante. Tamén apoiou a subida do radical Thomas Cromwell, que se converteu no novo conselleiro favorito do rei.

Durante este período, Bolena tamén desempeñou un enorme papel na posición internacional de Inglaterra solidificando unha alianza con Francia. Estableceu unha excelente relación co embaixador francés, Gilles de la Pommeraie, que quedou cativado por ela. Coa súa axuda, preparou unha conferencia internacional en Calais no inverno de 1532, na cal Henrique esperaba gañar o apoio de Francisco I de Francia para o seu novo matrimonio.

Antes de ir a Calais, Henrique outorgoulle a Ana o marquesado de Pembroke, converténdoa na primeira plebea inglesa coñecida en converterse en nobre no seu propio dereito, pola creación, en lugar de por herdanza. A familia de Ana tamén sacou partido da relación; o seu pai, xa vizconde Rochford, foi nomeado o conde de Wiltshire e —por medio dun trato feito polo rei cos curmáns irlandeses de Ana, a familia Butle— conde de Ormonde. Grazas á intervención de Ana, a súa enviuvada irmá María recibiu unha pensión anual de 100£, e o fillo de María, Henry Carey, recibiu a súa educación nun prestixioso mosteiro cisterciense.

Matrimonio

A conferencia de Calais foi un triunfo político, xa que o goberno francés finalmente deu o seu apoio ao novo matrimonio de Henrique. Inmediatamente logo de volver a Dover en Inglaterra, Henrique e Ana celebraron unha cerimonia matrimonial en segredo.[26] Ela quedou embarazada nuns meses e, como era costume na realeza, houbo unha segunda cerimonia matrimonial, que tivo lugar en Londres o 25 de xaneiro de 1533.

Nese momento os acontecementos comezaron a moverse con paso rápido. O 23 de maio de 1533, Thomas Cranmer, arcebispo de Canterbury, na sesión do xuízo nun tribunal especial que se reuniu no Priorato de Dunstable para decidir sobre a validez do matrimonio do rei con Catarina de Aragón, declarou o matrimonio de Henrique e Catarina sen forza legal. Cinco días máis tarde, o 28 de maio de 1533, Cranmer declarou que o matrimonio de Henrique e Ana era auténtico e válido. Sete anos despois de que a súa relación con Henrique comezara, Ana era por fin legalmente a súa esposa e raíña de Inglaterra. Catarina foi formalmente desposuída do seu título como raíña a tempo para a coroación de Ana, que ocorreu o 1 de xuño de 1533. Desafiando ao Papa, Cranmer declarou que a Igrexa de Inglaterra estaba baixo o control de Henrique, non de Roma. Esta foi a famosa "Rotura con Roma", que sinalou o final da historia de Inglaterra como un país Católico. Poucas persoas foron conscientes do significado por entón, e menos aínda estiveron preparados para defender a autoridade do Papa. A raíña Ana estaba encantada con este desenvolvemento —aínda que retivese as aparencias, con atavíos católicos (o rei non permitiría ningunha outra opción), ela cría que o Papado era unha influencia de corrupción no cristianismo. As súas tendencias católicas residuales poden ser vistas na ostentosa devoción á Virxe María no despregue da súa coroación.[27]

Logo da súa coroación, Ana asentouse nunha rutina tranquila para prepararse para o nacemento da súa filla. Sentiuse profundamente aflixida cando Henrique encaprichouse cunha dama da corte, que provocou o seu primeiro enfrontamento serio. O asunto foi breve, xa que Henrique quixo que nada puxese en perigo o embarazo da súa esposa.

A filla de Henrique e Ana naceu algo prematuramente o 7 de setembro de 1533, no pazo favorito do rei, o pazo de Placentia. Bautizaron á súa filla co nome de Isabel, en honor á nai de Henrique, Isabel de York. Déronlle un bautizo espléndido, pero Ana temeu que a filla de Catarina, María, ameazase a posición de Isabel. Henrique acougou os temores da súa esposa separando a María dos seus moitos serventes e enviándoa a Hatfield House, onde a princesa Isabel vivía co seu propio servizo persoal de criados. O aire do campo era mellor para a saúde da meniña, e Ana era unha nai afectuosa que con regularidade visitou á súa filla.[28] As súas visitas eran tamén mostras da fricción entre ela e a súa fillastra a princesa María, que se refería ela como "a amante do meu pai", mentres Ana chamaba a María "esa maldita bastarda".

Vida como raíña

Ana tiña un persoal de serventes maior que o de Catarina: había máis de 250 criados para atender ás súas necesidades persoais, desde sacerdotes ata mozos de cortello. Había tamén máis de 60 damas de honra que a servían e acompañaban a acontecementos sociais. Tamén empregou a varios sacerdotes que actuaron como os seus confesores, capeláns e conselleiros relixiosos. Un destes era o relixioso moderado Matthew Parker, que se convertería un dos principais arquitectos da moderna Igrexa de Inglaterra baixo o reinado da súa filla Isabel I.[29]

A súa reputación como reformista relixiosa estendeuse por Europa, e foi aclamada como unha heroína por figuras Protestantes; ata Martiño Lutero viu a súa subida ao trono como un bo signo. Tamén salvou a vida do reformista francés Nicolas Bourbon, que foi condenado á morte pola Inquisición francesa.[30] Apelou á familia real francesa, que salvou a vida de Bourbon como un favor á raíña inglesa. Bourbon referiríase máis tarde a ela como "a raíña que Deus ama". Aínda que avogase pola reforma relixiosa, sobre todo traducindo a Biblia ao inglés, non desafiou a doutrina Católica de transustanciación. Ademais, cando o seu marido opúxose á maior parte das reformas doutrinales luteranas, Ana tivo que ser coidadosa en canto a dirixir a Inglaterra cara ao que a miúdo se chamou "a Nova Aprendizaxe". Era tamén unha xenerosa patrocinadora da caridade, distribuíndo esmolas para axudar aos pobres e fondos a fundacións educativas.

Como raíña, presidiu unha corte magnífica. No século XVI esperábase das Familias Reais que fosen extravagantes, a fin de comunicar a forza da monarquía. Ana gastou sumas enormes en vestidos, xoias, toucados, abanicos de pluma de avestruz, equipamento de montura, e a tapizaría e mobiliario máis fino procedente de todo o mundo. Numerosos palacios foron renovados para satisfacer os seus gustos extravagantes.[31]

Outros embarazos

Considerando as condicións do seu matrimonio e o desexo desesperado de Henrique dun fillo, a secuencia dos embarazos de Ana atraeu moito interese. Hai estimacións de que tivese non menos de tres embarazos, todos eles terminados en abortos espontáneos producidos nun estado de xestación tan temperán que nunca eran cumpridamente coñecidos e o sexo dos nenos non podía ser determinado. Fontes fidedignas certifican só o nacemento de Isabel en setembro de 1533, un aborto no verán de 1534, e o aborto dun feto home, de aproximadamente catro meses e medio de xestación, en xaneiro de 1536. As datas nas cales estes embarazos deben comezar suxiren que o único outro momento en que ela puidese ter concibido e abortado estaría entre setembro de 1534 e principios do verán de 1535. Ana posiblemente tivo un embarazo adicional e fracasou nos primeiros meses de 1535, pero parece moi improbable que tivese outros tres embarazos ademais dos tres confirmados por fontes oficiais. Mike Ashley, en British Kings & Queens, escribe que Ana tivo a dous nenos nados mortos despois do nacemento de Isabel e antes do nacemento de "Edward", claramente unha inxustificada referencia ao neno home que Ana perdeu en 1536; ninguén pensaría en dar un nome a un neno nacido tan prematuramente. Ningunha fonte contemporánea é explícita en canto do sexo do neno de Ana malogrado en 1534.

Morte de Catarina de Aragón

En xaneiro de 1536, Catarina de Aragón morreu de cancro. Tras a noticia da súa morte, dise que Henrique e Ana engalanáronse con roupas de cor amarela brillante. Algúns historiadores interpretárono como demostracións públicas de alegría en canto á morte de Catarina, pero outros indicaron que o amarelo era a cor nacional de España para o loito durante esa época, e vestírono como respecto pola defunta. É dubidoso que a parella real celebrase en público a morte de Catarina, posto que Henrique considerábaa como a "Raíña Nai", a viúva do seu irmán o príncipe Artur.

Circularon rumores de que Catarina fora envelenada (culpaban tanto a Ana como a Henrique); os rumores xurdiron tras descrubrir durante o seu embalsamamento que o seu corazón estaba ennegrecido. Os expertos médicos modernos están de acordo en que a escuridade do corazón de Catarina non era debido ao envelenamento, senón debido ao cancro de corazón, algo que non se coñecía por entón.[32] Tras a morte de Catarina, Ana intentou mellorar as súas relacións coa filla de Catarina, María, pero foi rexeitada de novo.

Thomas Cromwell: o antigo aliado de Ana que máis tarde preparou o complot que causou a súa morte.

Durante o día do enterro de Catarina, o 29 de xaneiro de 1536, Ana sufriu un aborto espontáneo. Para a maior parte de observadores, esta perda persoal foi o principio do fin do matrimonio real. O que pasou despois é un dos períodos máis polémicos da historia inglesa, dado que é tanto unha traxedia persoal como un indicativo das tendencias políticas máis extensas que gobernaron a Casa de Tudor nese período.

Cando Ana se repuxo do seu aborto, Henrique declarou que o seu matrimonio foi maldicido por Deus. Xoana Seymour foi trasladada a novas dependencias e o irmán de Ana non foi aceptado nunha prestixiosa orde de cabalería, a Orde da Liga, que en cambio lle foi outorgada ao irmán de Jane ou Xoana Seymour. En varias ocasións ao longo destes meses, Ana expresou o seu temor ante a posibilidade dun próximo divorcio.

Caída

Nos últimos días de abril, un músico flamengo ao servizo de Ana chamado Mark Smeaton foi detido e torturado por Thomas Cromwell. Ao principio negou que el fose o amante da raíña, pero, baixo a tortura, confesou. Tamén proporcionou o nome doutro cortesán -sir Henry Norris- un vello amigo tanto de Ana como do rei. Norris foi detido durante o May Day (1º de maio), pero dado que era un aristócrata non podía ser torturado. El negou a súa culpabilidade e xurou que Bolena era tamén inocente. Sir Francis Weston foi detido dous días máis tarde baixo o mesmo cargo. Tamén detiveron a William Brereton, un mozo da cámara privada do rei, que foi tamén arrestado por adulterio, pero realmente parece probable que foi vítima dun vello rancor contra el, sostido por Thomas Cromwell. O acusado final era o propio irmán da raíña Ana, detido baixo acusación de incesto e traizón, acusado de manter relacións sexuais coa súa irmá durante os últimos doce meses.

O 2 de maio de 1536, Ana foi detida durante o xantar e levada á Torre de Londres. Na Torre, sufriu unha crise nerviosa menor, esixindo saber todos os detalles sobre o paradoiro da súa familia e os cargos contra ela.

Vista aérea da Torre de Londres.

Catro dos homes foron procesados en Westminster o 12 de maio de 1536. Weston, Brereton e Norris mantiveron publicamente a súa inocencia e só o torturado Smeaton apoiou á Coroa declarándose culpable. Tres días máis tarde, Ana e George foron procesados por separado na Torre de Londres. Ela foi acusada de adulterio, incesto e alta traizón. A sospeita popular contra Henrique e a súa amante, Jane Seymour, os cales foron vistos de banquete no Támesis, era xeneralizada. Varios panfletos circularon por Londres burlándose dos procesos e apoiando á raíña.

Execución

George e os outros acusados foron executados o 17 de maio. O señor e a señora Kingston, os encargados da Torre, relataron que Ana parecía moi feliz, e disposta a seguir a súa vida. Dise que ela comentara, cando lord Kingston tróuxolle as noticias de que o rei había conmutado a súa sentenza de incineración pola de decapitación, e contratara a un esgrimidor de Calais para a execución, en lugar de degolar a unha raíña ca machada común: "Non terá moito problema, xa que teño un pescozo pequeno. ¡Serei coñecida como A reine sans tête ['A raíña sen cabeza']!"

Viñeron a por Ana durante a mañá do 19 de maio para levala á "Torre Verde", onde debía permitírselle a dignidade dunha execución privada. O gobernador (Constable) da Torre escribiu dela:

Esta mañá ela enviou a por min, e ver se eu podería estar con ela mentres recibía ao bo Señor (é dicir, comungaba), coa intención que eu debería oíla e deixar clara a súa inocencia. E na escritura disto ela chamoume a min, e na miña chegada ela dixo, "Sr. Kingston, oio que non morrerei antes do mediodía, e sinto moito por iso, xa que pensei estar morta para esas horas e por diante do meu sufrimento". Díxenlle que isto non debería ser ningún sufrimento, que sería moi breve. E logo ela dixo, "oín que din que o verdugo é moi bo, e teño un pescozo pequeno", e logo puxo as súas mans no pescozo, rindo cordialmente. Vin a moitos homes e mulleres executados, e que estiveron en gran pena, e para o meu coñecemento esta dama ten moita alegría na morte. Señor, o seu esmoleiro está continuamente con ela, e foi así desde as dúas en punto logo da medianoite.

Levaba posta "unha enagua vermella baixo un vestido gris escuro de damasco, adornado con peles". O seu pelo escuro estaba recollido e levaba o seu afeito toucado francés. Fixo un breve discurso:

Boa xente cristiá, vin aquí para morrer, de acordo á lei, e segundo a lei xúlgase que eu morra, e polo tanto non direi nada contra iso. Vin aquí non para acusar a ningún home, nin a dicir nada diso, de que eu son acusada e condenada a morrer, senón que rezo a Deus para que salve ao rei e lle de moito tempo para reinar sobre vostedes, para o máis xeneroso príncipe misericordioso que non houbo nunca: e para min el foi sempre bo, un señor xentil e soberano. E se algunha persoa se entremete na miña causa, requiro que eles xulguen o mellor. E así tomo a miña partida do mundo e de todos vostedes, e cordialmente pídolles que recen por min. Señor ten misericordia de min, a Deus encomendo a miña alma.

Entón axeonllouse en posición vertical (nas execucións ao estilo francés, cunha espada, non había ningún bloque para apoiar a cabeza). A súa oración final consistiu en repetir, "a Xesucristo encomendo a miña alma; o Señor Jesús recibe a miña alma." As súas damas quitaron o toucado e ataron unha venda sobre os seus ollos. A execución foi rápida, consistente nun só golpe: segundo a lenda, o esgrimidor foi tan considerado con Ana que dixo, "Onde está a miña espada?" e logo degolouna, para que ela pensase que tiña aínda uns momentos máis para vivir e non sabería que a espada estaba en camiño.

Ao longo do río o reformista escocés Alesius acompañaba a Thomas Cranmer cando camiñaba polos xardíns do Palacio de Lambeth. Deberon escoitar o disparo de canón da Torre, sinalando o final, xa que o arcebispo mirou cara arriba e proclamou: "foi raíña inglesa na terra e hoxe será unha raíña do Ceo". Entón sentou nun banco e chorou.[33]

O goberno non aprobou proporcionar un cadaleito apropiado para Ana. Así, o seu corpo e cabeza foron depositados nun arca alargada e sepultados nunha tumba sen marcar na capela de St Peter ad Vincula. O seu corpo foi identificado nunhas reformas da capela baixo o reinado da raíña Vitoria, e deste xeito o lugar de descanso dos restos mortais de Ana está marcado agora no chan de mármore.

Teorías sobre a causa da súa caída

Os historiadores aínda discuten sobre a causa da caída de Ana do trono. Hai varias teorías prominentes sobre o falecemento de Ana Bolena, que o historiador de Oxford, Steven J. Gunn, describiu como "guerra de trincheiras" histórica.

  • Culpable das súas acusacións: o historiador inglés George W. Bernard é o único historiador moderno en soster que Ana era culpable de adulterio e traizón. En 1991 escribiu, "Quizais a conxectura máis segura para un historiador moderno é que Ana en efecto cometera o adulterio con Norris e brevemente con Mark Smeaton e que había bastantes probas circunstanciais para pór en dúbida razoable os desmentidos dos demais."
  • Unha vítima romántica: a teoría tradicional é que Ana foi vítima da crueldade do seu marido e que o seu fracaso en procrear un fillo significou que Henrique non se detería en nada ata desfacerse dela. Sir Geoffrey Elton, historiador Tudorista do século XX, sostivo que "Ana e cinco homes foron condenados á morte no proceso legal porque o rei desexaba casar outra vez... Henrique refugara os escrúpulos para conseguir a súa meta e estaba preparado para aparecer como un cornudo e unha vítima da bruxería".[34]
  • Un ataque político: a teoría máis popular é que Ana foi eliminada por un complot de palacio orquestrado polos seus inimigos. Unha alianza con España facíase desexable por varios motivos, e Ana era tan impopular entre a familia real española que a súa presenza era un serio obstáculo para conseguilo. Thomas Cromwell, o seu antigo partidario e o chanceler do Rei, deuse conta de onde Ana tería que ir parar. Estivo máis que disposto en sacrificar a cinco homes inocentes para facelo (os cales eran tamén amigos de Ana e poderían, polo tanto, oporse á súa destrución se permanecían vivos).

Retrato logo da súa morte

Logo de 1558, Ana foi venerada como mártir e heroína polos Protestantes ingleses, en particular polos traballos de John Foxe, que sostivo que Ana salvara a Inglaterra dos males do catolicismo romano e que Deus proporcionara a proba da súa inocencia e virtude asegurándose que a súa filla, Isabel I, máis tarde convertésese en raíña. A consecuencia desta visión, boa parte da nobreza inglesa mostrou cadros de Ana nas súas casas, a fin de mostrar a súa lealdade á raíña e a monarquía Protestante. Aínda que esta veneración de Ana diminuíse nos séculos XVIII e XIX, a súa idea como unha heroína Protestante foi resucitada recentemente por unha historiadora inglesa, Joanna Denny.

A opinión máis común nos séculos XVIII e XIX era a imaxe de Ana como unha vítima romántica; unha muller tenaz e fermosa que foi destruída polo seu marido, presentado como un tirano brutal polos historiadores máis populares. Unha biografía do século XIX de Ana de Margaret Benger estaba en particular chea de encomios cara a Ana, así como a titulada "Estrela da Corte", de Serena Banbury. Os escritores famosos e os novelistas que subscribiron esta visión de Ana (que persistiu no século XX) inclúen a Jane Austen, Agnes Strickland, Jean Plaidy e Maxwell Anderson. A obra de teatro e a película gañadora dun Oscar Ana dos mil días está inspirada nesta interpretación da vida de Ana, así como a ópera de Donizetti Anna Bolena. Varias novelas populares tamén adoptaron esta idea favorable de Ana Bolena.

Finalmente, na segunda metade do século XX, os historiadores académicos determinados a estudar o goberno de Henrique VIII e a súa corte, e serias institucións políticas e culturais sostiveron que Ana Bolena fora unha das raíñas máis ambiciosas, intelixentes e importantes da historia europea. Investigaron as súas simpatías políticas, rede de mecenado e influencia en política exterior e asuntos relixiosos. Isto conduciu a varios estudos académicos da súa vida, os máis famosos dos cales son as dúas biografías escritas polo historiador británico Eric Ives. David Starkey é outro historiador que de forma entusiasta promove esta interpretación de Ana. Combinado coa forza intelectual do feminismo, que interpretou a Ana Bolena desde un punto de vista moi favorable, as historias máis académicas escriben sobre ela con respecto e compaixón. O traballo da académica americana, Retha Warnicke, concéntrase nos prexuízos de xénero de principios do século XVI e o seu papel na subida de Ana Bolena e a súa posterior caída.

Houbo distintos tratamentos da súa vida a cargo de populares historiadores como Marie Louise Bruce, Hester W. Chapman, Norah Lofts, Carolly Erickson, Alison Weir, lady Antonia Fraser e Joanna Denny. En películas, televisión e artes escénicas, foi interpretada por unha gran variedade de actrices famosas, incluíndo a Clara Kimball Young, Merle Oberon, Geneviève Bujold (nomeada ao Oscar), Dorothy Tutin, Joan Sutherland, Charlotte Rampling, Vanessa Redgrave, Helena Bonham Carter, Jodhi May, Natalie Portman e Natalie Dormer.

Liñaxe

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
16. Tomás Bolena (1421–?)[35]
 
 
 
 
 
 
 
8. Sir Geoffrey Boleyn (1437–c. 1463)[35]
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
17. Anne Bracton[35]
 
 
 
 
 
 
 
4. Sir William Bolena (?–1505)[35]
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
18. Thomas Hoo, 1º Lord Hoo (?–c. 1455)[35]
 
 
 
 
 
 
 
9. Ann Hoo (c. 1425–c. 1484)[35]
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
19. Elizabeth Wychingham[35]
 
 
 
 
 
 
 
2. Tomás Bolena, 1º earl de Wiltshire (1477–1538/9)
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
20. James Butler, 4º earl de Ormonde (1392–1452)[36]
 
 
 
 
 
 
 
10. Thomas Butler, 7º earl de Ormonde (1450–?)[36]
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
21. Elizabeth Beauchamp (1410–?)[36]
 
 
 
 
 
 
 
5. Margaret Butler (c. 1465–1539/1540)[35]
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
22. Sir Richard Hankford (1397–1431)[36]
 
 
 
 
 
 
 
11. Anne Hankford (c. 1431–1485)[36]
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
23. Lady Anne de Montagu ((1400–1457)[36]
 
 
 
 
 
 
 
1. Ana Bolena (1501/1507–1536)
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
24. Sir Robert Howard (?1385–1436)
 
 
 
 
 
 
 
12. John Howard, 1º Duque de Norfolk (1385?–1436)
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
25. Lady Margaret Mowbray[38]
 
 
 
 
 
 
 
6. Thomas Howard, 2º Duque de Norfolk (1443–1524)
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
26. Sir William de Moleyns (1378–1425)[39]
 
 
 
 
 
 
 
13. Catherine Moleyns[39]
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
27. Marjery Whalesborough (?–1438)[39]
 
 
 
 
 
 
 
3. Isabel Howard, condesa de Wiltshire (1480–1538)[37]
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
28. Sir Philip Tilney (1437–c. 1453)[42]
 
 
 
 
 
 
 
14. Sir Frederick Tylney[42]
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
29. Isabel Thorp (?–1436)[42]
 
 
 
 
 
 
 
7. Elizabeth Tilney (antes 1462–1497)[40][41]
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
30. Sir Lawrence Cheney (c. 1396–1461)[42]
 
 
 
 
 
 
 
15. Elizabeth Cheney[42]
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
31. Elizabeth Cokayn[42]
 
 
 
 
 
 


Predecesor:
Catarina de Aragón
Raíña Consorte de Inglaterra
1533 - 1536
Sucesor:
Jane Seymour

Notas

  1. Ver os traballos de Eric Ives para o argumento do ano 1500/1501 e R.M. Warnicke para 1507.
  2. Ives, p. xv.
  3. A data de 1507 foi proposta primeiro por un anticuario isabelino, William Camden, e foi a favorita ata o traballo do historiador de arte Hugh Paget, que argumentou en contra en 1981. Ver a biografía de Eric Ives The Life and Death of Anne Boleyn para os argumentos máis extensos que favorecen 1500/1501 e The Rise and Fall of Anne Boleyn de Retha Warnicke para a especulación subxectiva sobre o ano de nacemento de 1507.
  4. Ver Ives, p. 18–20;
  5. Warnicke, pp. 58–9; Lindsey, pp. 47–8.
  6. Un historiador sostén que María podería ser a irmá máis nova. Hai, con todo, probas firmes do reinado de Isabel I que a familia Bolena recoñecía que María nacera antes que Ana, non despois. Ver Ives, pp. 16–17 y Fraser, p. 119.
  7. Warnicke, p. 9; Ives, p. 15.
  8. Starkey, p. 257; Ives, p. 3–5.
  9. Ives, p. 3.
  10. Strickland, p. 273.
  11. Fraser e Ives sosteñen que esta cita demostra que Ana probablemente naceu en 1501 facéndoa da mesma idade que as outras raparigas; pero Warnicke discrepa, en parte pola evidencia do alcume de Ana “petite”. Ver Ives, p. 19; Warnicke, p. 12–3.
  12. Ives, p. 43.
  13. Lindsey, p. 48.
  14. Fraser, p. 115.
  15. Weir, pp. 151–153.
  16. Para unha discusión sobre as crenza relixiosas de Ana, ver Ives, pp. 277–287.
  17. Weir, p. 153.
  18. Ives, p. 359.
  19. Starkey, p. 264.
  20. Fraser, pp. 126–7; Ives, p. 67 and p. 80.
  21. George Cavendish, O romance entre Ana Bolena e Henry Percy, 1523.
  22. Ives, p. 73.
  23. Scarisbrick, p. 154.
  24. Henry VIII: The King and His Court, por Alison Weir, p. 216.
  25. Weir, p. 160.
  26. Starkey, pp. 462–464.
  27. Ives, pp. 219–226. Nesta lealdade tamén puido ter algo que ver o feito de que Ana recibiu o seu nome pola nai da Virxe María, Santa Ana.
  28. Weir, p. 259–260.
  29. About Matthew Parker & The Parker Library, the Parker Library.
  30. Anne Boleyn Biography, Biography Base
  31. Ives, pp. 231–260.
  32. Fraser, The Wives of Henry VIII.
  33. Denny, Anne Boleyn p.317.
  34. G. R. Elton, England under the Tudors: Third Edition (Routledge, 1991), p. 153.
  35. 35,0 35,1 35,2 35,3 35,4 35,5 35,6 35,7 Lundy, Darryl. "thePeerage". Consultado o 9 de febreiro de 2008. 
  36. 36,0 36,1 36,2 36,3 36,4 36,5 Lundy, Darryl. "thePeerage". Consultado o 9 de febreiro de 2008. 
  37. Lady Isabel Howard, a nai de Ana Bolena, era irmá de lord Edmund Howard, o pai de Catarina Howard (a quinta esposa de Henrique VIII), o que fai a Catarina Howard e Ana Bolena primas irmás.
  38. Lundy, Darryl. "thePeerage". Consultado o 9 de febreiro de 2008. 
  39. 39,0 39,1 39,2 Lundy, Darryl. "thePeerage". Consultado o 9 de febreiro de 2008. 
  40. Lundy, Darryl. "thePeerage". Consultado o 9 de febreiro de 2008. 
  41. Elizabeth Tilney é a avoa paterna de Catarina Howard.
  42. 42,0 42,1 42,2 42,3 42,4 42,5 Lundy, Darryl. "thePeerage". Consultado o 9 de febreiro de 2008. 

Véxase tamén

Bibliografía

  • Anne Boleyn de Marie-Louise Bruce (1972)
  • The Challenge of Anne Boleyn de Hester W. Chapman (1974)
  • Anne Boleyn do profesor Eric Ives (1986)
  • The Rise and Fall of Anne Boleyn: Family politics at the court of Henry VIII de R.M. Warnicke (1989) ISBN 0-521-40677-3.
  • The Six Wives of Henry VIII de Alison Weir (1991) ISBN 0-8021-3683-4.
  • The Wives of Henry VIII de Lady Antonia Fraser (1992) ISBN 0-679-73001-X.
  • The Politics of Marriage de David Loades (1994)
  • Divorced Beheaded Survived: A Feminist Reinterpretation of the Wives of Henry VIII de Karen Lindsey (1995) ISBN 0-201-40823-6.
  • Doomed Queen Anne de Caroline Meyer (2002)
  • Six Wives: The Queens of Henry VIII de David Starkey (2003) ISBN 0-06-000550-5.
  • Anne Boleyn: A New Life of England's Tragic Queen de Joanna Denny (2004) ISBN 0-7499-5051-X.
  • The Life and Death of Anne Boleyn de Eric Ives (2004) ISBN 1-4051-3463-1.
  • Ashley, Mike (2002). British Kings & Queens. Carroll & Graf. ISBN 0-7867-1104-3.  páxina 240

Ligazóns externas