Linguas iranias: Diferenzas entre revisións
Sen resumo de edición |
m Bot - formateo de números según Wikipedia:libro de estilo; cambios estética |
||
Liña 5: | Liña 5: | ||
| estados = [[Taxiquistán]], [[Afganistán]], [[Paquistán]], [[Irán]], [[Iraq]], [[Turquía]], [[Rusia]], [[Acerbaixán]] e [[China]] |
| estados = [[Taxiquistán]], [[Afganistán]], [[Paquistán]], [[Irán]], [[Iraq]], [[Turquía]], [[Rusia]], [[Acerbaixán]] e [[China]] |
||
| rexión = Asia central, Asia Occidental |
| rexión = Asia central, Asia Occidental |
||
| falantes = Máis de 150 |
| falantes = Máis de 150 000 000 |
||
| fam1 = [[Linguas indoeuropeas|Indoeuropea]] |
| fam1 = [[Linguas indoeuropeas|Indoeuropea]] |
||
| fam2 = [[Linguas indoiranias|Indoiranias]] |
| fam2 = [[Linguas indoiranias|Indoiranias]] |
||
Liña 195: | Liña 195: | ||
*** [[Lingua tangxeví|Tangxeví]] |
*** [[Lingua tangxeví|Tangxeví]] |
||
==Véxase tamén== |
== Véxase tamén == |
||
===Bibliografía=== |
=== Bibliografía === |
||
* [http://www.iranica.com].Enciclopedia Iránica. |
* [http://www.iranica.com].Enciclopedia Iránica. |
||
* [[John Payne]]. "Pamir languages" in ''Compendium Linguarum Iranicarum''. Schmitt, [[1989]].[http://web.linguist.umass.edu/~woolford/Payne Pamir Languages.pdf] |
* [[John Payne]]. "Pamir languages" in ''Compendium Linguarum Iranicarum''. Schmitt, [[1989]].[http://web.linguist.umass.edu/~woolford/Payne Pamir Languages.pdf] |
||
Liña 205: | Liña 205: | ||
* Tegey, Habibullah; Robson, Barbara: A Reference Grammar of Pashto, 1996 ''Center fo Applied Linguistics, Washington D.C.'', ''Department of Education, Washington D.C. [http://eric.ed.gov/ERICDocs/data/ericdocs2sql/content_storage_01/0000019b/80/14/b6/dc.pdf] |
* Tegey, Habibullah; Robson, Barbara: A Reference Grammar of Pashto, 1996 ''Center fo Applied Linguistics, Washington D.C.'', ''Department of Education, Washington D.C. [http://eric.ed.gov/ERICDocs/data/ericdocs2sql/content_storage_01/0000019b/80/14/b6/dc.pdf] |
||
===Ligazóns externas=== |
=== Ligazóns externas === |
||
* [http://www.proel.org/index.php?pagina=mundo/indoeuro/indoiran/iranio Ficha] en PROEL, sobre as linguas indoeuropeas {{es}} |
* [http://www.proel.org/index.php?pagina=mundo/indoeuro/indoiran/iranio Ficha] en PROEL, sobre as linguas indoeuropeas {{es}} |
||
* [http://www.iranica.com Enciclopedia Iránica] {{en}} |
* [http://www.iranica.com Enciclopedia Iránica] {{en}} |
Revisión como estaba o 20 de maio de 2015 ás 17:45
Linguas iranias | ||
---|---|---|
Falado en: | Taxiquistán, Afganistán, Paquistán, Irán, Iraq, Turquía, Rusia, Acerbaixán e China | |
Rexións: | Asia central, Asia Occidental | |
Total de falantes: | Máis de 150 000 000 | |
Familia: | Indoeuropea Indoiranias Linguas iranias | |
Escrita: | Alfabeto cirílico, latino e escrita perso-arábiga | |
Estatuto oficial | ||
Lingua oficial de: | Só 5 linguas son oficiais | |
Regulado por: | Academia das Ciencias do Taxiquistán, Academia das Ciencias do Afganistán, Academia da Lingua e Literatura Persa, Instituto das Ciencias de Iristán, Academia Curda da Lingua | |
Códigos de lingua | ||
ISO 639-1: | --
| |
ISO 639-2: | ---
| |
Mapa | ||
Mapa das principais linguas iranias. | ||
Status | ||
As linguas iranias son parte dunha rama da familia indoeuropea de linguas. Xunto coas linguas indoarias e as linguas nuristanias, forman o grupo de linguas indoiranias, o cal é unha rama do grupo indoeuropeo. O avéstico e o persa antigo son as dúas linguas iranianas máis antigas entre as linguas indoeuropeas rexistradas (incluíndo o grego e ao hitita).
Hoxe, estímase que hai de 150 a 200 millóns de falantes nativos das linguas iranias. O SIL no 2005 enumera 87 variedades das linguas iranias. Por número de artigos, as linguas máis faladas son o persa (70 millóns, xuntando as tres formas coñecidas: persa, taxico e darí), o curdo e o paxtún (25 millóns cada un) o baluchí (7 millóns), e as linguas mazandaraní, guilaquí, talixí e o iriano (coñecido como oseto).
Só cinco linguas das preto das 87 variedades de linguas iranias son oficias: o persa, o darí, o taxico, o pastún e o iriano (coñecido coma oseto). No Taxiquistán con carácter de "cooficial" (o estado comprométese a garantir a ensinanza e a difusión) está o iagnobiano, sen que o resto das linguas do Pamir gocen deste privilexio. En Iristán do Norte (chamado Osetia polos rusos) o digoriano goza de privilexios nos medios de comunicación e na ensinanza, pero non conta cun estatuto de oficialidade. No Afganistán, segundo garante a nova Constitución Afgá, as linguas maioritarias de cada rexión ou distrito poderán ter carácter de oficial nesas rexións ou distritos.
As grandes linguas iranias e a súa extensión xeográfica
As seguintes linguas iranias son faladas polo menos por un millón de persoas:
- Grupo persa (nun senso máis amplo) 55-70 millóns,(coma segunda lingua, preto de 110 millóns, Irán, Afganistán, Taxiquistán, Paquistán, Usbequistán).
- Persa occidental (Farsí ou simplemente persa) 35-40 millóns, coma segunda lingua por máis de 50 millóns (Irán)
- Xudeopersa; 50.000 persoas (Israel e Irán).
- Persa oriental 20-30 millóns
- Persa occidental (Farsí ou simplemente persa) 35-40 millóns, coma segunda lingua por máis de 50 millóns (Irán)
- Paxtún 35 millóns (22,5 millóns en Paquistán, 12 millóns en Afganistán)
- Baluche 9 millóns (7,5 millóns en Paquistán, 1,4 millóns en Irán, 200.000 en Afganistán)
- Curdo ou curmanxí 10 millóns (Turquía, Norte de Iraq, Norte de Siria, Norte de Irán e Ghorasán (oeste de Irán) e en partes de Armenia, Acerbaixán e Xeorxia. Uns milleiros en Rusia.)
- Lurés 4,3 millóns (Irán, Grupo dialectal)
- Soranés (Chamado tamén curdo central) 7 millóns (Irak, Iran)
- lingua curda meridional 5 millóns (Irán)
- Mazanderano 3 millóns (Irán, Costa do Caspio)
- Guilaquiano 2,6 millóns (Irán, Costa do Caspio)
- Zazakí (ou zazá) 3 millóns (Turquía)
- Talexiano 1 millóns (Irán, Acerbaixán, Grupo dialectal)
Linguas iranias importantes polo seu número de falantes:
- Oseto (chamado tamén alano ou ironau) 600.000 (Iristán do Sur (Xeorxia) e outras zonas de Xeorxia, República do Norte de Iristán-Alania (Rusia). Iristán=Osetia. Trátase máis ben dun diasistema: lingua iriana e lingua digoriana, sendo a primeria a usada en todo o territorio.
- Goranés 500.000 (Iraq, Irán)
- Azarí iraniano ou Tatí meridional 220.000 (Acerbaixán, Irán)
- Tatí 130.000 (Acerbaixán, Rusia)
- Wanetsi 100.000 (Paquistán, Afganistán)
Nome
O grupo de linguas `iranias´ recibe ese nome porque as súas principais linguas, incluíndo o persa, foron ou son faladas na zona da meseta iraniana dende fai tempo. Sen embargo, coma unha clasificación lingüística, o nome 'iranias' non implica ningunha relación co país de Irán, (para referirmos a algo ou alguén pertencente a Irán úsase a palabra 'iraniano/-a/os/-as).
Agrupación da familia de linguas iranias
Grupo oriental
- Subgrupo de linguas iranias orientaias setentrionais
- Subgrupo de linguas iranias orientais meridionais
Grupo occidental
- Rama linguas iranias occidentais setentrionais
- Rama de linguas iranianas occidentais meridionais
- Rama inclasificada
Véxase tamén
Bibliografía
- [1].Enciclopedia Iránica.
- John Payne. "Pamir languages" in Compendium Linguarum Iranicarum. Schmitt, 1989.Pamir Languages.pdf
- Compendium Linguarum Iranicarum. Schmitt, 1989.
- Грамматический очерк осетинского языка. Числительные. С. 457, 458. (En ruso).
- Abaev, V.I.: Gramática osética (en inglés)[2]
- Основы иранского языкознания. Т. 3. Новоиранские языки. М. 1982. (en ruso)
- Tegey, Habibullah; Robson, Barbara: A Reference Grammar of Pashto, 1996 Center fo Applied Linguistics, Washington D.C., Department of Education, Washington D.C. [3]
Ligazóns externas
- Ficha en PROEL, sobre as linguas indoeuropeas (en castelán)
- Enciclopedia Iránica (en inglés)
- Educational Resources Information Centre. Pódese consultar sobre moitas publicacións de tipo variado (en inglés).