Luzón: Diferenzas entre revisións

Na Galipedia, a Wikipedia en galego.
Contido eliminado Contido engadido
m Bot - ortografía: *sudoeste -> suroeste; cambios estética
Liña 108: Liña 108:
Ao sur da baía de Manila atópase o maior lago do país, e tamén o maior lago interior do sueste asiático, a [[Lagoa de Bay]]. Este lago de 949 km² esta alimentado polo [[río Pasig]] na baía de Manila. O río Pasig é un dos ríos máis importantes do país debido á súa importancia histórica e debido tamén a que atravesa o centro do [[Gran Manila]].
Ao sur da baía de Manila atópase o maior lago do país, e tamén o maior lago interior do sueste asiático, a [[Lagoa de Bay]]. Este lago de 949 km² esta alimentado polo [[río Pasig]] na baía de Manila. O río Pasig é un dos ríos máis importantes do país debido á súa importancia histórica e debido tamén a que atravesa o centro do [[Gran Manila]].


A 20 km² ao sudoeste da Lagoa de Bay atópase o [[lago Taal]], no sudoeste da illa. Esta caldeira contén o volcán máis pequeno de Filipinas, [[Volcán Taal]], que se alza na illa situada no medio do lago. Á súa vez o volcán ten un lago no seu [[crater]]. Todos os arredores do lago Taal foron en parte dun gran volcán prehistórico que cubría a parte sur da provincia de Cavite, [[Tagaytay]] e a provincia de Batangas.
A 20 km² ao suroeste da Lagoa de Bay atópase o [[lago Taal]], no suroeste da illa. Esta caldeira contén o volcán máis pequeno de Filipinas, [[Volcán Taal]], que se alza na illa situada no medio do lago. Á súa vez o volcán ten un lago no seu [[crater]]. Todos os arredores do lago Taal foron en parte dun gran volcán prehistórico que cubría a parte sur da provincia de Cavite, [[Tagaytay]] e a provincia de Batangas.


Ao sudoeste de Luzón atópese a illa de [[Mindoro]], separada polo [[Pasaxe de Illa Verde]]. A pasaxe conecta o mar da China Meridional coa [[baía de Tayabas]]. Ao sur da baía atópase a [[illa de Marinduque]].
Ao suroeste de Luzón atópese a illa de [[Mindoro]], separada polo [[Pasaxe de Illa Verde]]. A pasaxe conecta o mar da China Meridional coa [[baía de Tayabas]]. Ao sur da baía atópase a [[illa de Marinduque]].


A parte sueste de Luzón está dominada pola [[península de Bicol]], unha montañosa e estreita rexión que se estende aproximadamente 150 km ao sueste. Ao longo da península atópanse numerosos golfos e baías. No norte atópase a [[baía de Lamon]], que contén a [[illa Alabat]] e que está ao sur das [[illas Polillo]] na [[provincia de Quezón]].
A parte sueste de Luzón está dominada pola [[península de Bicol]], unha montañosa e estreita rexión que se estende aproximadamente 150 km ao sueste. Ao longo da península atópanse numerosos golfos e baías. No norte atópase a [[baía de Lamon]], que contén a [[illa Alabat]] e que está ao sur das [[illas Polillo]] na [[provincia de Quezón]].
Liña 118: Liña 118:
Na península de Bicol atópanse tamén numerosos volcáns. O máis famoso é o [[Monte Mayon|volcán Vayon]] en [[Albay]]. Este volcán de 2.460 metros de altitude esta formado simetricamente e é un símbolo para a rexión de [[Bicol]]. Outras montañas destacables son o [[monte Isarog]] e o [[monte Iriga]] en [[Camarines Sur]] e o [[monte Bulusan]] en [[Sorgoson]].
Na península de Bicol atópanse tamén numerosos volcáns. O máis famoso é o [[Monte Mayon|volcán Vayon]] en [[Albay]]. Este volcán de 2.460 metros de altitude esta formado simetricamente e é un símbolo para a rexión de [[Bicol]]. Outras montañas destacables son o [[monte Isarog]] e o [[monte Iriga]] en [[Camarines Sur]] e o [[monte Bulusan]] en [[Sorgoson]].


Localizados na costa sudoeste da península de Bicol atópanse as illas de [[Illa de Ticao|Ticao]], [[Illa de Burias|Burias]] e [[Illa de Masbate|Masbate]].
Localizados na costa suroeste da península de Bicol atópanse as illas de [[Illa de Ticao|Ticao]], [[Illa de Burias|Burias]] e [[Illa de Masbate|Masbate]].


== Demografía ==
== Demografía ==
Liña 127: Liña 127:
Os ilocanos predominan na rexión de [[Ilocos]] e no [[Val do Cagayán]], os pangasinenses habitan principalmente en [[Pangasinan]], mentres que os kapampangans habitan en [[Pampanga]], [[Tarlac]] e no resto de [[Luzón Central]]. Mentres que os tagalos atópanse en [[CALABARZON]] e en [[Gran Manila]]. Os bicolanos se situan en [[Bicol]]. Outros grupos étnicos están tamén presentes como os aetas de [[Zambales]], os ibanag de [[Cagayán]] e os igorot da [[Rexión Administrativa Cordilleiras]].
Os ilocanos predominan na rexión de [[Ilocos]] e no [[Val do Cagayán]], os pangasinenses habitan principalmente en [[Pangasinan]], mentres que os kapampangans habitan en [[Pampanga]], [[Tarlac]] e no resto de [[Luzón Central]]. Mentres que os tagalos atópanse en [[CALABARZON]] e en [[Gran Manila]]. Os bicolanos se situan en [[Bicol]]. Outros grupos étnicos están tamén presentes como os aetas de [[Zambales]], os ibanag de [[Cagayán]] e os igorot da [[Rexión Administrativa Cordilleiras]].


Debido a recentes migracións, poboacións de [[Filipinas de de descendencia musulmá|musulmáns]] e [[Filipinos de descendencia chinesa|chineses]] pódense atopar en áreas urbanas. Poboacións de descendentes de [[Filipinos descendentes de españois|español]]é e outros países [[Europa|europeos]], [[Filipinos de descendencia estadounidense|americanos]], [[Filipinos de descendencia xaponesa|xaponeses]], [[Filipinos de descendencia coreana|coreanos]], [[desi]]s e [[mestizo]]s tamén son dignos de mención.
Debido a recentes migracións, poboacións de [[Filipinas de de descendencia musulmá|musulmáns]] e [[Filipinos de descendencia chinesa|chineses]] pódense atopar en áreas urbanas. Poboacións de descendentes de [[Filipinos descendentes de españois|españolé]] e outros países [[Europa|europeos]], [[Filipinos de descendencia estadounidense|americanos]], [[Filipinos de descendencia xaponesa|xaponeses]], [[Filipinos de descendencia coreana|coreanos]], [[desi]]s e [[mestizo]]s tamén son dignos de mención.


O [[lingua española en Filipinas|español]] na illa tivo gran transcendencia na illa, debido principalmente a ilustrados (incluíndo ao propio [[José Rizal]]) así como ás autoridades do [[Imperio Español]]. O español foi a lingua da [[Revolución Filipina]], e en 1899 a Constitución de Malolos proclamouno como lingua oficial. Con todo, o seu usou descendeu debido á ocupación estadounidense das Filipinas e á imposición do inglés.
O [[lingua española en Filipinas|español]] na illa tivo gran transcendencia na illa, debido principalmente a ilustrados (incluíndo ao propio [[José Rizal]]) así como ás autoridades do [[Imperio Español]]. O español foi a lingua da [[Revolución Filipina]], e en 1899 a Constitución de Malolos proclamouno como lingua oficial. Con todo, o seu usou descendeu debido á ocupación estadounidense das Filipinas e á imposición do inglés.

Revisión como estaba o 10 de marzo de 2015 ás 12:11

Luzón
Vista da illa
Datos
Capital Manila
País Filipinas
Localización Océano Pacífico, Mar de China
Arquipélago Illas Filipinas
Linguas
Poboación (2000) 39.500.000 hab.
Superficie 104.688 km2
Densidade 377´31 hab./km2
Coordenadas 16°00′N 121°00′L / 16.000, -121.000
Maior Altura 2.922 m. Mont Pulog
Localización
Localización da illa

Luzón é o nome da maior e máis importante, tanto política como economicamente, illa das Filipinas e un dos tres grandes grupos de illas do país, sendo os outros dous Visayas e Mindanao. Como grupo de illas inclúe a propia illa de Luzón, Batanes e Babuyan ao norte, as illas de Catanduanes, Marinduque, Masbate, Romblon e Mindoro no sur. As illas de Palawan, que historicamente pertencían á rexión administrativa de Luzón, transferiuse á Rexión VI Visayas Occidental), na illa de Visayas, en 2005[1].

Luzón ten un área de 104.688 km², o que a converte na décimo séptima maior illa do mundo. Nela atópanse tanto a capital do país, Manila, como a cidade máis poboada, Quezón. Trátase dunha illa montañosa. Ao oeste atópase o Mar da China meridional, ao leste o Mar de Filipinas e ao norte o Estreito de Luzón.

Nos mapas antigos recibía o nome de Luçonia ou Luçon e os seus habitantes eran chamados Luçoes. Historicamente, Luzón era coñecida tamén como Nova Castela.

Historia

As illas Filipinas, e especialmente Luzón, estiveron unidos por pontes de terra ao resto de Asia, a través dos cales os indíxenas aetas arribaron ás illas, fai máis de 15.000 anos.

Os austronesios provenientes de Taiwán chegaron ao norte de Luzón durante a gran expansión austronesia, ao redor do 2500 adC, para posteriormente estenderse polo resto de Filipinas e o sueste asiático marítimo.

O primeiro contacto con España tivo lugar no século XVI coa chegada dos primeirosconquistadores españois, encabezados por Martín de Goiti, Juan de Salcedo e Miguel López de Legazpi que arribaron entre 1570 e 1571 para reclamar as terras para o rei de España.

A illa foi o centro da batalla durante a Revolución Filipina. Foi en devandita illa onde Emilio Aguinaldo proclamou a independencia filipina.

Durante a guerra filipino-estadounidense, as forzas estadounidenses combateron ás guerrillas filipinas en varias partes da illa. En 1901 o xeneral J. Franklin Bell declarou ao xornal New York Estafes que "Unha sexta parte dos habitantes de Luzón foran asasinados ou morreran a causa do dengue nos dous últimos anos. A perda de vidas foi grande, pero penso que ningún home foi asasinado agás cando a súa morte serviu para os lexítimos propósitos da guerra. É necesario adoptar o que outros países probablemente houbesen pensando era unha medida severa, pero o filipino é difícil e astuto e debe ser combatido cos seus mesmas armas."[2].

O 8 de decembro de 1941, a aviación xaponesa ataca as bases norteamericanas en Luzón, lanzando unha campaña que ía dar pé á aterraxe de forzas de ocupación xaponesas en varias partes da illa. As maiores aterraxes producíronse no golfo de Lingayen o 22 de decembro. Debido á superioridade das forzas xaponesas, as tropas filipinas e estadounidenses comezaron unha serie de retiradas por fases cara á península de Batán, onde esperaban poder resistir ata que chegasen reforzos de Estados Unidos e evitar o uso polos xaponeses da baía de Manila a través do control da illa do Corrixidor na punta sur de Batán. A batalla de Batán tivo lugar durante varios meses, pero as forzas filipinas e estadounidenses foron finalmente atafegadas pola superioridade xaponesa. As forzas xaponesas completaron a ocupación de Luzón, a pesar de que eran hostigadas polas guerrillas filipinas e norteamericanas, en moitos casos loitando nos mesmos lugares onde as forzas de Estados Unidos foron acosadas durante a guerra Filipino-Americana

Tras as primeiras aterraxes nas illas de Leyte e Mindoro, forzas de Estados Unidos llegarón a Luzón, no golfo de Lingayen, o 9 de xaneiro de 1945. Seguindo a mesma ruta cara ao sur que tomaron os xaponeses entre 1941 e 1943 avanzaron cara a Manila e loitaron contra os xaponeses na Batalla de Manila desde febreiro a marzo dese mesmo ano. As tropas norteamericanas tamén aterraron en moitos outros sitios da illa e dirixiron os seus esforzos a liberar aos prisioneiros de guerra dos campos de Cabanatuan e de Os Baños. Debido ao avance dos americanos, as forzas xaponesas retiráronse ás montañas de Luzón desde onde combateron longamente contra as forzas estadounidenses durante o verán de 1945. Luzón e o resto de Filipinas foron oficialmente liberados o 5 de xullo de 1945.

División administrativa

Mapa coloreado de Luzón por rexións.      Bicol      Val de Caayán      CALABARZON      Luzón Central      Cordilleira      Ilocos      Gran Manila      MIMAROPA

A illa de Luzón esta dividida administrativamente en oito rexións e cada unha destas rexións en varias provincias. Os seus centros administrativos son simplemente unha formalidade sen maior relevancia que a de ser a cabeza das oficinas de turismo rexionais. O poder esta controlado polos gobernos provinciais.

As devanditas rexións son:

Xeografía

Luzón ten unha extensión de 104.688 quilómetros cadrados, o que a converte na décimo quinta illa máis extensa do mundo. Cos seus 39.500.000 de habitantes é a quinta illa máis poboada do planeta. A capital de Filipinas, Manila, así como a cidade máis poboada, Quezón están situadas na illa así como a cidade. É unha illa moi montañosa na que está situado o Monte Pulag, a segunda montaña máis alta do país, e o famoso volcán Mayon. A illa está rodeada polo Mar da Chinesa Meridional ao oeste, ao este polo Mar de Filipinas, ao norte polo Estreito de Luzón incluído o Canle de Babuyan e o de Balintang.

A maior parte da illa é aproximadamente rectangular ao que se engade ao sueste a Península de Bicol. Ao norte da illa atópase a maior cordilleira do país, a Cordilleira Central, o monte Pulag, atópase situado nela e ten unha altitude de 2.923 metros. Ao leste da Cordilleira Central atópase o Val do Cagayán producido polo río Cagayán, o maior río de Filipinas. Ao leste do val levántase a Sierra Nai unha das máis longas do país.

A Sierra Nai esténdese pola parte central e sur da illa. Entre ela e as Montañas Zambales ao oeste sitúase a chaira de Luzón Central. Esta chaira, cunha extensión de 11.000 km2, é a maior produtora de arroz do país. Entre os ríos que regan esta chaira, os máis longos son o río Agno ao norte e o Pampanga ao sur. Na metade da chaira álzase solitario o Monte Arayat. Ao oeste, nas montañas Zambales, levántase o Monte Pinatubo, famoso polo seu enorme erupción ocorrida en 1991.

Os montes Zambales chegan ata o mar polo norte, formando o Golfo de Lingayen, fogar do Hundred Islands National Park. Tamén ao sur os montes esténdense ata o sur formando a península de Batán, a cal rodea a baía de Manila. Este porto natural é considerado cono un dos mellores portos naturais do leste de Asia, debido ao seu tamaño e á súa situación estratéxica.

Ao sur da baía de Manila atópase o maior lago do país, e tamén o maior lago interior do sueste asiático, a Lagoa de Bay. Este lago de 949 km² esta alimentado polo río Pasig na baía de Manila. O río Pasig é un dos ríos máis importantes do país debido á súa importancia histórica e debido tamén a que atravesa o centro do Gran Manila.

A 20 km² ao suroeste da Lagoa de Bay atópase o lago Taal, no suroeste da illa. Esta caldeira contén o volcán máis pequeno de Filipinas, Volcán Taal, que se alza na illa situada no medio do lago. Á súa vez o volcán ten un lago no seu crater. Todos os arredores do lago Taal foron en parte dun gran volcán prehistórico que cubría a parte sur da provincia de Cavite, Tagaytay e a provincia de Batangas.

Ao suroeste de Luzón atópese a illa de Mindoro, separada polo Pasaxe de Illa Verde. A pasaxe conecta o mar da China Meridional coa baía de Tayabas. Ao sur da baía atópase a illa de Marinduque.

A parte sueste de Luzón está dominada pola península de Bicol, unha montañosa e estreita rexión que se estende aproximadamente 150 km ao sueste. Ao longo da península atópanse numerosos golfos e baías. No norte atópase a baía de Lamon, que contén a illa Alabat e que está ao sur das illas Polillo na provincia de Quezón.

Ao leste da península atópase a illa Catanduanes e encabezándoa a península de Caramoan. Na punta superior de Bicol atópase a illa Samar, separada polo estreito de San Bernardino. A península de Bicol está conectada á parte principal de Luzón a través do istmo de Tayabas. Na parte sur do istmo atópase a península de Bondoc.

Na península de Bicol atópanse tamén numerosos volcáns. O máis famoso é o volcán Vayon en Albay. Este volcán de 2.460 metros de altitude esta formado simetricamente e é un símbolo para a rexión de Bicol. Outras montañas destacables son o monte Isarog e o monte Iriga en Camarines Sur e o monte Bulusan en Sorgoson.

Localizados na costa suroeste da península de Bicol atópanse as illas de Ticao, Burias e Masbate.

Demografía

Grupos étnicos

A poboación de Luzón, do mesmo xeito que a do resto de Filipinas, está dividida en varios grupos etnolingüísticos. Estes grupos habitan en diferentes areas da illa.

Os ilocanos predominan na rexión de Ilocos e no Val do Cagayán, os pangasinenses habitan principalmente en Pangasinan, mentres que os kapampangans habitan en Pampanga, Tarlac e no resto de Luzón Central. Mentres que os tagalos atópanse en CALABARZON e en Gran Manila. Os bicolanos se situan en Bicol. Outros grupos étnicos están tamén presentes como os aetas de Zambales, os ibanag de Cagayán e os igorot da Rexión Administrativa Cordilleiras.

Debido a recentes migracións, poboacións de musulmáns e chineses pódense atopar en áreas urbanas. Poboacións de descendentes de españolé e outros países europeos, americanos, xaponeses, coreanos, desis e mestizos tamén son dignos de mención.

O español na illa tivo gran transcendencia na illa, debido principalmente a ilustrados (incluíndo ao propio José Rizal) así como ás autoridades do Imperio Español. O español foi a lingua da Revolución Filipina, e en 1899 a Constitución de Malolos proclamouno como lingua oficial. Con todo, o seu usou descendeu debido á ocupación estadounidense das Filipinas e á imposición do inglés.

Relixión

As relixións maioritarias na illa son o catolicismo, o protestantismo, a Igrexa Filipina Independente, e a Igrexa nin Cristo. Tradicións e ritos indíxenas tamén están presentes.

Considerables comunidades de budistas e de musulmáns pódense atopar no Gran Manila debido aos movementos migratorios principalmente.

Idiomas

Mapa dos grupos etnolingüísticos dominantes en Filipinas.

Case todas as linguas faladas en Luzón pertencen ao grupo de Borneo-Filipinas pertencente ás linguas malaio-polinesias que son unha rama da familia de linguas austronesias. As máis importantes linguas rexionais son o tagalog, o ilocano, o bikol, o kapampangan e o pangasinense. O inglés e o lan-nang, son usadas por moitos habitantes.

Notas

  1. Zaide, Sonia M. The Philippines, a Unique Nation.  Parámetro descoñecido |ide= ignorado (Axuda)
  2. "How Filipinos Meet Death; Bullets and Fever Have Killed One-sixth of Luzon Natives in Two Years, Xene. Bell Says.". New York Times: 1. 1 de maio de 1901. 

Véxase tamén