Xudaísmo

O Xudaísmo é a relixión do pobo xudeu. As doutrinas e historia do Xudaísmo constitúen unha parte dos fundamentos históricos de moitas outras relixións, incluíndo o Cristianismo e o Islam.

O asunto do Tanakh (o Vello Testamento) é un suposto relato da relación dos israelitas (tamén coñecidos como hebreus) con Deus, segundo os reflexos desa relación na súa historia desde o principio dos tempos e a construción do segundo templo (preto do 350 A.d.C.).

Para os xudeus, a Torá (o Pentateoco) foi transmitida a Moisés, directamente de Deus. O seu contido foi compilado para que xamais fose esquecido e permanecese inmutable, mesmo co paso dos sabios que a transmitiron, de xeración a xeración.

Se ben que o xudaísmo teña sempre recoñecido un certo número doutros principios de fe xudaicos, nunca desenvolveu un catecismo obrigatorio. Surxiron variadas formulacións das crenzas xudaicas, a maioría das cales teñen moito en común, mais diverxen en varios aspectos. Nos últimos dous séculos, a comunidade xudaica dividiuse en varios movementos xudaicos. Cada un deles ten unha abordaxe diferente no estilo de vida, cada movemento cumpre máis ou menos leis. A maior parte das formas de xudaísmo ortodoxo xeralmente cumpren moitos preceptos, ao paso que as formas non-ortodoxas de xudaísmo xeralmente defenden que os principios foron evoluíndo co tempo e adaptan o xudaísmo aos costumes locais. Estes tópicos son discutidos con maior profundidade no artigo sobre os principios de fe xudaicos.

O Menorah de sete brazos é un antigo símbolo do xudaísmo. Usábase no templo do antigo Xerusalén

Movementos xudaicos

O Muro do oeste en Xerusalén é o único que fica do Segundo Templo. O Templo da Montaña é o lugar máis sagrado no Xudaísmo.

O xudaísmo divididese normalmente nos seguintes movementos:

• Xudaísmo ortodoxo (separado entre grupos "chasídicos" e "non-chasídicos", chamados mitnagdín).
• Xudaísmo conservador (fora dos Estados Unidos é coñecido por Xudaísmo Masorti).
• Xudaísmo reconstrucionista
• Xudaísmo da reformista (fora dos Estados Unidos tamén é coñecido como Xudaísmo progresista e, no Reino Unido, Xudaísmo liberal)

O xudaísmo laico non é propiamente un movemento, mais unha visión dunha parte do pobo xudeu de que é posible vivir o xudaísmo desvinculado da relixión.

O chamado Xudaísmo Mesiánico, que cré que Yeshua ben Yosef (Xesús fillo de Xosé) é Ha Mashiach (O Mesias)prometido polos profetas do Tanach (Antigo Testamento)non é considerado un movemento no seo da comunidade xudaica, non sendo recoñecido por nengunha das outras correntes, sendo efetivamente unha seita cristá que prega a conversión de xudeus a unha especie de cristianismo primitivo.

Textos xudaicos clásicos

Ficheiro:241530 7953 torah.jpg

Un manuscrito da Torah, a Torah contén os cinco libros de Moisés, ou a Biblia hebrea.

notaL Algunhas destas categorías sobrepoñense, e alguns libros incluen seccións que pertencen a máis do dunha categoría.

• A Biblia hebraica con comentarios
• Literatura rabínica
  • O Mishná con comentarios
  • Os Talmud de Xerusalem e Babilónico e respectivos comentarios
  • O Toseftá
  • O Midrás de Halakhá e de Aggadá
  • Códigos de Lei e Costume Xudaicos
    • A Mishné Torá con comentarios
    • O Tur con comentarios
    • O Shulchan Arukh con comentarios
  • A literatura Responsa
• Pensamento e ética xudaicas
  • Filosofía xudaica
  • Ética xudaica e Movemento musar
  • Cábala
  • Xudaísmo Hasídico
• Poesia xudaica clásica (Piyyut)
• Liturxía xudaica, incluindo o Siddur

Principios de Fe

Interior da Sinagoga portuguesa de Amsterdan

Surxiron variadas formulacións das crenzas xudaicas, a maioría das cales con moito en común entre si, mais diverxentes en varios aspectos. Unha comparación entre varias desas formulacións mostra un elevado grau de tolerancia polas diferentes perspectivas teolóxicas. O que se segue é un sumario das crenzas xudaicas. Unha discusión máis detallada destas crenzas, acompañada por unha discusión sobre as súas orixes, pode ser atopada no artigo sobre os principios de fe xudaicos.

• Monoteísmo - O xudaísmo baseiase nun monoteísmo unitario estrito, a crenza nun único Deus. Deus é visto como eterno, o criador do universo e a fonta da moralidade.

• Deus é unico - A idea de Deus como unha dualidade ou trindade é herética para os xudeus. É encarada como próxima do politeísmo. Curiosamente, encanto que os xudeus defenden que tales concepcións de Deus están incorrectas, son xeralmente de opinión que os xentios que teñen tales crenzas non son culpados.

• Deus é omnipotente (todo-poderoso) e omnisciente (todo sabe) e onipresente (está en todo lugar). Os diversos nomes de Deus son maneiras de expresar diferentes aspectos da presenza de Deus no mundo. Ver a entrada acerca do nome de Deus no xudaísmo.

• Deus é non-físico, non-corpóreo e eterno. Todas as declaracións na Bíblia hebraica e na literatura rabínica que utilizan antropormofismo son encaradas como conceitos linguísticos ou metáforas, por ser imposible falar de Deus doutro modo.

• Só a Deus se pode ofrecer preces. Todas as crenzas de que pode ser usado un intermediario entre o home e Deus, sexa el necesario, sexa apenas opcional, teñen sido consideradas heréticas.

• A Bíblia hebraica e moitas das crenzas descritas na Mishná e no Talmud son tidas como produto de Revelación divina. O modo como funciona a revelación, o que se quer dicir, exactamente, cando se di que un libro é "divino", ten sido desde sempre materia de algunha disputa. Existen entre os xudeus diferentes perspectivas sobre este asunto.

• As palabras dos profetas son verdadeiras.

• Moisés foi o maior de todos os profetas e tamén o máis humilde. Como un grande profesor para o pobo xudeu.

• A Torá (os cinco libros de Moisés) é o texto principal do xudaísmo. O xudaísmo rabínico defende que a Torá é idéntica á que foi entregue por Deus a Moisés no Monte Sinai. Os xudeus ortodoxos consideran que a Torá que existe hoxe é exactamente aquela que foi entregue por Deus a Moisés, cun número reducido de dubidas de copia. Debido aos avanzos nos estudos bíblicos e na investigación arqueolóxica e linguística, a maioría dos xudeus non-ortodoxos rexeita este principio. En vez diso, aceitan que o núcleo da Torá Oral e Escrita pode provir de Moisés, mais afirman que a Torá escrita que existe hoxe foi amalgamada a partir de varios documentos.

• Deus escolleu o pobo xudeu para participar nunha alianza única con Deus; a descrición desta alianza é a propia Torá. Ao contrario do que xeralmente se pensa, o pobo xudeu non di simplemente que "Deus escolleu os xudeus". Os xudeus consideran que foron escollidos para desempeñar unha misión específica: para servir de luz para as nacións e para ter unha alianza con Deus tal como descrito na Torá. Esta idea é discutida en maior profundidade na entrada sobre o pobo escollido. O xudaísmo reconstrucionista rexeita o conceito da escolla como moralmente defunto.

• A era mesiánica. Haberá un Mashíach (Mesias), e unha era mesiánica.

• A alma é pura no momento do nacemento. As persoas nacen cun yéser hattób, unha tendencia para o ben, e cun yéser hará', unha tendencia para o mal. Consecuentemente, os seres humanos son providos de libre arbitrio e poden escoller o seu propio camiño na vida.

• As persoas poden expiar os seus pecados. A liturxía dos Días de Temor (Rosh Hashaná e Yon Kippur) declara que a prece, o arrependimento e o sedacá (doazón espontánea para caridade) expian os pecados. Unha discusión máis detallada da visión xudaica do pecado pode atoparse na entrada sobre o pecado.

A "profesión de fe" dun xudeu é: "Shemá‘ Yisraél Adonay Elohénu Adonay echad" Tradución: "Ouve Yisrael, o Eterno é noso Deus, o Eterno é un" (Notase que moitos xudeus asquenasí usan aquí a palabra hebraica 'Hashem' en lugar de 'Adonay', literalmente "o nome", como unha alusión a O seu Santo Nome que non pode ser pronunciado ou escrito.)

Que fai de alguén xudeu?

A Lei Xudaica considera xudeu todo aquel que naceu de nai xudía ou se converteu de acordo coa Lei Xudaica. (Recentemente, os seguidores da Reforma Americana e do Reconstrucionismo teñen incluído tamén as crianzas nacidas de pai xudeu e nai xentia, pois foron educadas de acordo coa relixión xudaica.)

Un xudeu que deixe de practicar o Xudaísmo e se transforme nun xudeu non-practicante continúa a ser considerado xudeu. Un xudeu que non acepte os principios de fe xudaicos e se torne agnóstico ou ateo tamén continúa a ser considerado xudeu.

No entanto, se un xudeu se converte a outra relixión, como o Budismo ou o Cristianismo, perde o lugar como membro da comunidade xudaica e transformase nun apóstata. Segundo a tradición, a súa familia e amigos toman luto por el, pois para un xudeu abandonar a relixión é como se morrese. No entanto, aínda que a persoa estea fóra da comunidade xudaica e teña ideas non-xudaicas, esa persoa aínda é xudaica de acordo coa maior parte das autoridades en lei xudaica.

Filosofía xudaica

A filosofía xudaica é a conxugación entre o estudo serio de filosofía e a teoloxía xudaica. A filosofía xudaica inicial foi influenciada polas filosofias de Platan, Aristóteles e pola filosofía islámica. Os filósofos xudaicos máis importantes fora, entre outros, Salomán Ibn Gabirol, Saadiá Gaon, Maimonides e Xersonides. Grandes mudanzas se seguiron ao Iluminismo (finais do século XVIII, inicio do século XIX), levando ao aparecimento dos filósofos xudaicos postiluministas e, máis tarde, aos filósofos xudaicos modernos.

Para máis informacións, vexa o artigo acerca da filosofía xudaica.

A Torá e a lei xudaica

A base da lei e tradición xudaica é a Torá (os cinco libros de Moisés). De acordo coa tradición rabínica, existen 613 misvot (mandamentos) na Torá. Algunhas destas leis dirixense apenas aos homes ou ás mulleres, alguns apenas aos Kohanín e aos Leviín (membros da tribo clérica), outras apenas a aqueles que constroen dentro da terra de Israel, e moitas outras eran aplicables apenas na época en que existía o Templo en Xerusalén. San menos de 300 os mandamentos aínda aplicables hoxe en día.

A pesar de teren existido grupos xudaicos que se baseaban apenas no texto escrito da Torá (os Saduceus e os Caraítas), a maior parte dos xudeus consideraban naquilo a que chamaban a lei oral. Estas tradicións orais orixinaranse no sector Fariseu do xudaísmo antigo, e foron máis tarde pasadas a escrito e expandidas polos rabinos.

O xudaísmo rabínico sempre defendeu que os libros do Tanakh (chamados de lei escrita) foron desde sempre transmitidos en paralelo coa tradición oral. Apontase para o texto da Torá, onde moitas palabras non teñen definición e moitos procedimentos son mencionados sen explicación ou instrucións; isto, afirmase, significa que é suporto que o leitor estea familiarizado cos detalles a partir doutras fontes, orais. Este conxunto paralelo de material foi orixinalmente transmitido de forma oral e ficou coñecido como "a lei oral". Alguns dos métodos de onde é derivado poden ser consultados no Midrash halakhico. No entanto, ao tempo do rabino Yehudá Ha-Nasí (200 CE) a maior parte deste material foi editado en conxunto no Mishná. Ao longo dos catro séculos seguintes, esta lei sofreu discusión e debate en ambas as maiores comunidades xudaicas do mundo (en Israel e na Babilonia), e os comentarios ao Mishná producidos por cada unha das dúas comunidades acabaron por ser editados en compilacións coñecidas como os dous Talmudes. Estes foron interpretados polos comentarios de varios estudiosos da Torá ao longo dos séculos.

Consecuentemente, a Halakhá, ou o modo de vida do xudaísmo rabínico, non se basea nunha leitura literal da Torá, mais si na combinación das tradicións oral e escrita, o que inclúe o Tanakh, o Mishná, o Midrash halakhico, o Talmud e os seus comentarios. Estes foron sumariados nos códigos de lei xudaica por varios estudiosos da Torá, tales como os rabinos Alfasi, Maimonides, Ya'akob ben Asher, Yosef Karo, etc.

A Halakhá desenvolvese lentamente, através dun sistema baseado en precedentes. A literatura de perguntas aos rabinos, e as súas respostas, é designada por responsa (en hebraico, "Sheelot U-Tshubot".) Ao longo do tempo, á medida que a práctica se desenvolve, novos códigos de lei xudaica son escritos, baseados na responsa.

Excomuñón

O Chéren é a máis alta censura eclesiástica na comunidade xudaica. É a exclusión total da persoa da comunidade xudaica. Excepto en casos raros que tiveran lugar entre os xudeus ultra-ortodoxos, o cheren deixou de se practicar despois do iluminismo, cando as comunidades xudaicas locais perderan a autonomía de que dispuñan anteriormente e os xudeus foron integrados nas nacións xentias en que vivian. Unha discusión máis aprofundada deste asunto pode ser atopada no artigo sobre o chéren.

Calendario Xudaico

O calendario xudaico é contado desde 3761 a.C.. O Ano Novo xudaico, chamado Rosh Hashaná, acontece no primeiro ou no segundo día do més hebreu de Tishri, que pode cair en setembro ou outubro. Os anos comuns, con doce meses, poden ter 353, 354 e 355 días, encanto os bisextos, de trece meses, 383, 384 ou 385 días.

Feriados

A vida xudaica está repleta de tradición relixiosa, e é celebrada un ciclo anual de feriados xudaicos.

Acontecimentos do ciclo de vida

Existen acontecimentos do ciclo da vida dun xudeu que o/a unen a toda a comunidade.

Berit milá - As boas-vindas dos bebés do sexo masculino á alianza a través do ritual da circuncisión.

Zébed habbát - As boas-vindas dos bebés do sexo feminino na tradición sefaradí.

Bar misvá e Bat misvá - A celebración da chegada dunha crianza á maioridade, e por se tornar responsable, de ahí en diante, por seguir unha vida xudaica e por seguir a halakhá.

Casamento

Shib'a|Luto - O xudaísmo ten prácticas de luto en varias etapas. Á primeira etapa (observada durante unha semana) chamase Shib'a, á segunda (observada durante un més) chamase sheloshim e, para aqueles que perderan un dos proxenitores, existe unha terceira etapa, a avelut yod bet chódesh, que é observada durante un ano.

Sectas e faccións xudaicas anteriores ao Iluminismo

O xudaísmo rabínico foi, en tempos, relacionado co samaritanismo. Os samaritanos, porén, xa non se consideran xudeus, e ambos os grupos se consideran relixións separadas.

Por volta do primeiro século D.C. había varias grandes seitas en disputa da lideranza entre os xudeus, e en xeral todas elas procuraban, de forma diversa, unha salvación mesiánica en termos de autonomía nacional dentro do Imperio Romano: os fariseos, os saduceus, os celotas e os esenos. Entre estes grupos, apenas o dos fariseos sobreviveu ideoloxicamente; a súa descendencia ideolóxica, os rabinos, rapidamente tomou o control da relixión, e vieran a orixinar todas as seitas modernas. O cristianismo, a certa altura, relacionouse cunha facción xudaica que consideraba que Xesús era o Mesias, mais esta seita de cristáns xudeus, rexeitada tanto polos xudeus como polos cristáns, acabou por desaparecer.

Algúns xudeus no século VIII adoptaron o rexeitamento dos saduceos pola lei oral dos fariseos / rabinos rexistada na Mishná (e desenvolvida por rabinos máis recentes nos dous Talmudes), pretendendo confiar apenas no Tanakh. Curiosamente, este grupo en breve desenvolvía as súas propias tradicións orais, diferentes das rabínicas. Estes xudeus criaron a seita Karaita, que aínda existe hoxe en día, se ben que os seus seguidores sexan en moito menor número que o resto dos xudeus. Os xudeus rabínicos defenden que os Karaitas son xudeus, mais que a súa relixión é unha forma de xudaísmo incompleta e errónea.

Ao longo do tempo, os xudeus fóronse diferenciando en grupos étnicos distintos: os Asquenazi (da Europa de Leste e da Rusia), os Sefarditas (de España, Portugal e do Norte de África) e os Xudeos Iemenitas, da extremidade sur da península Arábica. Esta división é cultural e non se basea en calquera disputa doutrinaria.

O desenvolvemento do xudaísmo hasídico

O xudaísmo hasídico fundouno Israel ben Eliecer (1700-1760), tamén coñecido por Ba'al Shen Tov, ou polo Besht. Os seus discípulos atraeron moitos seguidores, e eles propios estableceron numerosas seitas hasídicas na Europa. O xudaísmo hasídico acabou por se transformar no modo de vida de moitos xudeus en Europa, e chegou aos Estados Unidos durante as grandes vagas de emigración xudaica na década de 1880.

Algún tempo antes, houbera un serio cisma entre os xudeus hasídicos e non-hasídicos. Os hasidín denominaban mitnagdín (lit. "oponentes") os xudeus europeos que rexeitaban o seu movemento. Algúns dos motivos para o rexeitamento do xudaísmo hasídico eran a exuberancia opresiva da pregaria hasídica - nas súas imputacións non-tradicionais de que os seus líderes eran infalibles e alegadamente operaban milagres, e na preocupación da posibilidade de se transformar nunha seita mesiánica. Desde entón, todas as seitas do xudaísmo hasídico foron absorbidas pola corrente principal do xudaísmo ortodoxo, e en particular polo xudaísmo ultra-ortodoxo.

Vexa os artigos sobre o xudaísmo hasídico e os mitnagdín para obter información máis detallada.

O desenvolvemento das seitas modernas en resposta ao Iluminismo

Nos fins do século XVIII, a Europa foi varrida por un conxunto de movementos intelectuais, sociais e políticos coñecidos polo nome de Iluminismo. O xudaísmo desenvolveuse en varias seitas distintas en resposta a este fenómeno sen precedentes: o xudaísmo da reforma e o xudaísmo liberal, moitas formas de xudaísmo ortodoxo e xudaísmo conservador e aínda unha certa cantidade de grupos máis pequenos.

Este asunto está coberto en maior profundidade no artigo sobre as seitas xudaicas.

O estado do xudaísmo entre os xudeus actuais

Na maior parte das nacións occidentais, moitos xudeus secularizados deixaron hai moito de participar nos deberes relixiosos. Moitos deles lembranse de ter tido avós relixiosos, mais medraron en lares onde a educación e observancia xudaicas xa non eran unha prioridade. Desenvolveron sentimentos ambivalentes no que toca aos seus deberes relixiosos.

Nos últimos 50 anos todas as principais seitas xudaicas teñen asistido a un aumento de popularidade. Porén, este crecimento non ten compensado a perda demográfica debida aos casamentos mistos e á aculturación.

Mentres, o cristianismo ten inspirado seitas como a dos Xudeus por Xesús e o xudaísmo mesiánico, e persoas descontentes coa corrente principal do xudaísmo fundaron o Xudeo-Paganismo. Debido ao feito de estes movementos incorporaren relixións non-xudaicas en conxunto co xudaísmo, os movementos xudaicos da corrente principal non consideran que os Xudeos por Xesús, o xudaísmo mesiánico e o Xudeo-Paganismo fazan parte da relixión xudaica. A pesar diso, alguns membros destes movementos identificanse como xudeus.

Xudaismo en Galicia

• Ribadavia
• Ner Tamid

Ver tamén

• Holocausto
• Israel
• Sionismo
• Anti-Semitismo