Abella

---

Este artigo sobre zooloxía é, polo de agora, só un bosquexo. Traballa nel para axudar a contribuír a que a Galipedia mellore e medre.  Existen igualmente outros artigos relacionados con este tema nos que tamén podes contribuír.

---

Abella.

Abella.

Abella.

As abellas son insectos voadores, emparentados coas avespas e as formigas. Están adaptadas para chuchar o néctar, e xogan un papel importante na polinización das plantas con flores. As abellas teñen unha lingua longa que empregan para obter o néctar das flores. As antenas das abellas están formadas por trinta segmentos nos machos e doce nas femias. Teñen dous pares de ás, o último é o máis pequeno dos dous. As súas patas están adaptadas para coller o pole e o apéndice do abdome é un aguillón que usan para se defenderen. Hai arredor de 16.000 especies descritas, pero posiblemente o número total de especies estea en 30 000. O 80% das especies son solitarias e o resto son especies sociais que viven en comunidades: entre as máis avanzadas atópanse as abellas do mel.

O macho da abella denomínase abáboro, abázcaro ou abellón.

A abella na cultura popular

Xunto á información referida á abella propiamente dita, recollemos tamén a que fala do mel e da cera.

Cando sae un enxamio da colmea, sígueno cunha saba dicindo: Pousa, mestra; pousa, mestra.

A abella é símbolo da actividade e do traballo, e ademais crese que as almas dos mortos volven á terra en forma de abellas. Por todo isto non se as pode matar, xa que O que mata unha abella ten cen anos de pena. Pola contra, dise que as meigas convértense en abellóns cando veñen facer dano, e de aí o refrán O que mata un abellón, ten cen anos de perdón.

A inflamación que producen as picaduras das abellas evítase se se aplica no punto da picada inmediatamente unha moeda de cobre.

Para cura-las mazaduras frégase naa zona cunha mestura de auga, mel e barro.

Para cura-lo tirizó empréganse emplastos de mel e lévedo de pan para acelera-la maduración do absceso, ou follas de ameneiro colocando o haz sobre o tirizó.

Para determina-la orixe dun mal de aire (sexa de gata, de galiña, de muller, etc.), en Boiro (A Coruña) poñen a cocer borras de mel en nove litros de auga e durante nove días lavan diariamente ó meniño enfermo nesta auga, desde os pés á cabeza. A auga utilizada vaise recollendo e ó cabo dos nove días bótase nunha encrucillada dun camiño sacramental, e na auga aparecerán os pelos ou plumas do animal causante do mal.

En Cambados, para cura-lo mal do aire, fan pasar ó enfermo debaixo dun enxamio de abellas, ou ben colócano debaixo dunha campá que estea tocando a oración.

Contan que unha vez ía san Pedro con Xesucristo e atoparon un enxamio de abellas. Xesús díxolle que o collera debaixo do brazo e san Pedro así o fixo. Ó pouco picouno unha abella e san Pedro, loxicamente, apretou o brazo e matounas todas. E Xesucristo reprendeulle dicindo que por qué se queixara porque El destruíra unha ciudad por dez habitantes pecadores cando agora por unha abella que o picara a el matou as outras todas. A lección do conto é que hai que previr que nunha colectividade xurda un mal individuo, pois por el poden pagar tódolos demais.

Refraneiro

• A abella e a ovella en abril deixan a pelexa.
• A abellariza e o coello, no monte vello.
• A cera sobexa queima a igrexa. (Sobexo: demasiado, excesivo)
• A chuvia no mes de agosto non é chuvia, que é mel e mosto.
• A ovella e a abella no maio deixan a pelexa.
• A ovella e a abella polo abril deixan a pelexa.
• A quen Dios quer ben, caille a sopa no mel.
• A quen se fai de mel, cómeno as moscas.
• Abella e ovella, e pedra que trebella.
• Abellas revoltas, tempestades ás voltas.
• Aceite, no alto; viño, no medio; mel, no baixo.
• Aceite, o de enriba; viño, o do medio; mel, o do fondo.
• Ano de abellas, ano de ovellas.
• Ano de ovellas, ano de abellas.
• As abellas da Madalena, Dios as trai e Dios as leva. (A Madalena, o 22 de xullo)
• As moscas no verau comen o mel e comen o gando.
• Ás solteiras mel, ás casadas fel.
• Ata despois da vendimia non cáte-la entena.
• Ata lavar os galleiros non cáte-lo teu abelleiro.
• Ata pasada a vendimia non digas: “¡Eite a mel miña!”.
• Auga de agosto, azafrán, mel e mosto.
• Cando chove en agosto, chove mel e mosto.
• Cando chove por agosto, chove mel e mosto.
• Cando é moita a cera na igrexa está o abade de festa.
• De Dios vén o ben e das abellas o mel.
• Despois das uvas e mel sabe mal o viño, pero fai ben.
• En abellas e en ovellas nunca metas o que teñas.
• En agosto chove mel e mosto.
• En pombas e en abellas nunca metas o que teñas.
• En xaneiro xa a abella pon os pés no salgueiro.
• Enxamio pobre, se do inverno sae, en maio morre.
• Máis moscas se pillan con mel ca con fel.
• Máis moscas xunta entena de mel que ola de vinagre.
• Marzo marzán, cara de can; a mediodía enzamea a colmea e a noite morre a abella.
• Marzo, marzán, pola maña cara de can, a medio día zoa a abella e á noite mata a vella.
• Miguel, Miguel, non tes abellas e mais vendes mel.
• Moscas comen a mel i o gando.
• Non está feito o mel prá boca do burro.
• Non hai máis cera cá que arde.
• Non se fixo o mel pró fuciño do porco.
• Non sea tanta a cera que prenda lume.
• Ó que ha de morrer ás escuras non lle importa ser cereiro.
• O que mata unha abella, ten cen anos de pena (pero o que mate un abellón ten cen anos de perdón).
• O que rico quer ser, catro cousas ha de ter: cabras, ovellas, abellas e muíño onde moer.
• O que rico quer ser, istas cousas ha de ter: cabras, ovellas, abellas e muiño onde moer.
• Ó que se fai mel cómeno as moscas.
• O viño con mel sabe mal e fai ben.
• Os recíos de agosto son mel e mosto.
• Ovella e abella, e pedra que trebella, e péndola tras da orella, cobizaba pró seu fillo a vella.
• Ovella vella, enxamio probe, no maio morre.
• Ovella, abella, pedra que trebella e péndola tras da orella, cobizaba para o seu fillo a vella.
• Ovella, abella, pedra que trebella, partes na igrexa e péndola tras da orella, deseaba para o seu fillo a vella.
• Ovellas e abellas nas túas devesas e non nas alleas.
• Ovellas, abellas e lentellas, todas son consellas.
• Polo san Miguel sabe o touciño a mel.
• Prá boca do burro non se fixo o mel.
• Quen rico ser queira, estas cousas ha de ter: ovella e abella e a pedra que terbella, egua parideira e muller goberneira.
• San Pedro por unha abella matounas todas.
• Sancristán que vende cera e non ten colmea, que o digan as velas da eirexa.
• Se queres mel, por San Miguel.
• Se queres ter abellas mira por elas nas Candeas, e se queres ter mel mira polo san Miguel. (As Candeas ou a Candelaria é o 2 de febreiro; e san Miguel, o 29 de setembro)
• Se queres ter abellas míraas polas Candeas, e se queres ter mel míraas polo san Miguel.
• Se te morde a donicela, busca viño e busca vela, que mañán che darán terra (a vela fai referencia ós cirios que se poñen rodeando ó cadaleito)
• Se te roi un alacrán, busca a cera e mais o pan, e se te roi a adelouciña, búscaos aínda máis axiña.
• Se tivéra-la túa casa a arder, a túa muller a morrer, e no teu cu un abilleiro, ¿a quen acodirías primeiro?
• Todos ó mel e todos ó fel. (é dicir, hai que andar ás duras e ás maduras)
• Unha mala abella revolve un cobo.
• Unha mala abella revolve unha colmea.
• Unha mestra pra moitas abellas e un pastor pra moitas ovellas.
• Unto de porco e mel das abellas fervidos en viño e ... ¡fóra catarreira!
• Vinagre e mel saben mal e fan ben.

Cantigueiro

Amiguiñas de Miguel,/ todas cargadiñas de mel,/ e de mal e de maduro,/ revírase don Grigorio del Curro.

As costureiras de agora / foron feitas ó sisel, / son amiguiñas dos homes / coma as abellas do mel.

As costureiras de agora / foron feitas a sisel, / son amiguiñas dos mozos / como as abellas da mel.

Eu pedinlle o Maio / a un coronel, / non me tuvo qué dar / mais que un pucheiro de mel.

Manoel, Manoeliño,/ Manoel feito de cera:/ quen me dera ser o lume/ que a Manoel derretera.

Manuel, caga mel, / I as abellas c... para el / A gata c... nata / i o Manuel todo lapa.

Miña comadre Pelonia, / veño a que me preste un pan. / Meu compadre escaravello, / ¿logo que fixo no vran?

Ninguén se fíe dos homes/ nin de todo o seu afán,/ que teñen o mel na boca/ e no peito o solimán.

Non me teñas compasión, / sarna con gusto non pica / nin hai mel sin aguillón.

Señora María/ e señor Manoel,/ castañas asadas/ e viño con mel.

Adiviñas

Agora vou cantar / partindo dos meus amores, / dígame: ¿que é un pastel / tirado de varias flores? (O mel)

Alta como o sino, / verde como os limóns, / doce como o mel / amarga como o fel. (A noz)

Alta como o sino, / verdega como o liño; / é doce como o mel / e amarga como o fel. (A noz)

Alta como pino, / verde como liño, / amarga como fel / e sabe como mel. (A noz)

Alto coturiño / verde como o liño, / sabe como o mel / e amarga como o fel. (A noz)

Branco como papel, / doce como mel / amargo como fel. (O coco)

¿Cal é o animal que voa,/ sen tripas nin corazón,/ que dá lucenza ós mortos/ e ós vivos consolación. (A abella, que produce cera e mel)

Cousiña cousa, / pena por baixo, / pena por riba / e un tesouro / na barriga. (O trobo)

Dígame xa o rapaciño, / que xa estudiou xeografía, / ¿cal é a ave que sen peitos cría, / alimenta os vivos/ e ós mortos alumía? (A abella)

Do tamaño dunha abella, / enche a casa ata a tella. (A luz)

Estudiante que estudás / nos libros de filosofía, / decidme: ¿cal é o insecto / que non ten peitos e cría, / que ós vivos dá alento / e ós mortos alegría? (A abella)

Estudiante que estudiaste/ gramática e teoloxía./ ¿Cal é a ave/ que non ten peitos e cría;/ para os vivos dá sustancia/ e para os mortos alegría? (A abella)

Moitas monxas nun convento, visitan as frores e fan doces dentro. (As abellas)

¿Que cousa é cousa / que bate co tras na lousa? (A abella)

Un convento pechado, / sen toques nin campás / e moitas monxas dentro / facendo pastel de natas. (O trobo)

Locucións

• Acodir coma as abellas ó mel.
• Achegarse ós mellores como as abellas ás flores.
• Caír coma a sopa no mel (oportuno, a tempo).
• Celme coma o mel.
• Como feito de cera (dócil, axeitado).
• Como un cereiro (sucio).
• Doce coma a fava do mel.
• En liña de abella: en liña recta (Lobeira)
• Máis amarelo que a cera (pálido, enfermizo).
• Máis branco que a cera (ó escoita-la noticia, púxose máis branco que a cera).
• Máis brando que a cera (fácil de conformar, acomodaticio).
• Máis doce có cu das abellas.
• Marelo coma a cera (Amañeceu amarelo coma a cera)
• Non haber máis cera cá que arde.
• Non ser mel nin fel.
• Pálido como a cera. (botando ó tempo unha ollada á pobre Taresa que, pálida, pálida como a cera, estaba escoitando como esbochaba súa nai).
• Roiba coma o mel. (Tiña … unha cabeleira longa, roiba como a mel, que lle chegaba hasta os pés).
• Ser coma unha cera.
• Ser como se a fixesen de cera (dise dunha muller fermosa).
• Ser unha cera.

Outro léxico relacionado

• Abella: parte inferior do eixo do muíño, tamén denominada ran.
• Abelleira ou herba abella: melisa (Melissa officinalis L.), coñecida herba aromática e de uso medicinal.
• Abelloar: encirrar a alguén, importunalo.
• Abelloarse: encherse de coas un alimento, apodrecer unha árbore.
• Abelloso: animal inquedo, espantadizo.
• Abelludo: vivo, espabilado
• herba da abella: nome de diversas plantas (Ophrys apifera Hudson e Orchis mascula L.).
• Lúa de mel: viaxe de noivos despopis de casar ou tempo inmediatamente posterior ó casamento.
• Orballo de mel: gotas de orballo nas follas dos carballos.
• Patela de mel: clase de cogomelo.

Véxase tamén

• abella carpinteira
• apiario

Ligazóns externas

• 
  Abella
• 
  Abella en vóo
• 
  Abella sobre flores
• 
  Abella sobre un mexacán
• 
  Abella sobre unha amendoeira
• 
  Abella sobre alecrín
• 
  Abella sobre alecrín
• 
  Abella sobre alecrín