Renacemento

O concepto Renacemento ou Renacenza aplícase á época artística que dá comezo á Idade Moderna en Europa (finais do século XV e todo o século XVI).

Chamouse "Renacemento" en virtude da redescuberta e revalorización das referencias culturais da antigüídade clásica, que orientaron as mudanzas deste período en dirección a un ideal humanista e naturalista. O termo foi rexistrado por primeira vez por Giorgio Vasari xa no século XVI, mais a noción de Renacemento tal e como hoxe o entendemos xurdiu a partir da publicación do libro de Jacob Burckhardt A cultura do Renacemento en Italia (1867), onde el definía o período como unha época de "descubrimento do mundo e do home"..

De feito o Renacemento racha, conscientemente, coa tradición artística da Idade Media, á que califica, con desprezo, como un estilo de bárbaros ou de godos. E coa mesma consciencia oponse á arte contemporánea da Europa do norte.

O Renacemento cultural manifestouse primeiro na rexión italiana da Toscana, tendo como principais centros as cidades de Florencia e Siena, de onde se espallou cara o resto de Italia e despois cara praticamente todos os países da Europa occidental. Italia permaneceu sempre como o lugar onde o movemento presentou un maior apoxeo, porén manifestacións renacentistas de grande importancia tamén terían lugar en Inglaterra, Alemaña, Países Baixos e, menos intensamente, en Portugal e España, e nas súas colonias americanas.

Dende unha perspectiva da evolución artística xeral de Europa, o Renacemento significa unha separación da unidade estilística que ata ese momento fora supranacional.

(Á dereita, O home de Vitruvio de Leonardo da Vinci. Aprox. 1492.)

Contexto histórico

Durante a época do Renacemento, han producirse varios cambios en Europa. Entre os máis importantes cabe destacar:

1. O crecemento demográfico debido á mellora na alimentación e na medicina. Pese a isto, houbo infeccións devastadoras nesta época como a sífile.
2. Unha importante alza nos prezos debido á introdución en Europa de grandes cantidades de ouro e prata traídos de América tralo seu recente descubrimento en 1492. A conquista do Novo Mundo estabelecerá ademais novas e importantes rutas de comercio, o que derivará nunha mellora na economía.
3. A aparición da Reforma protestante, que dará lugar a unha divisón na Igrexa Católica e provocará enfrontamentos entre as nacións Europeas.

Etapas

Diferentes etapas históricas marcan o desenvolvemento do Renacemento:

Quattrocento

A primeira ten como espazo cronolóxico todo o século XV, é o denominado Quattrocento, e comprende o Renacemento que se desenvolve en Italia.

Cinquecento

A segunda, afecta ó século XVI, Cinquecento, cando se torna nun movemento universal europeo; o seu dominio artístico queda referido ó Alto Renacemento, que se centra no primeiro cuarto de século. Esta etapa desemboca cara 1520-1530 nunha reacción anticlásica que conforma o Manierismo. Ocorren entón ademais a Contrarreforma, que instaura o Barroco como estilo oficial da Igrexa Católica. Na literatura destacan Ludovico Ariosto, Torcato Taso e Maquiavelo, xa na pintura destacaron Rafael e Michelangelo.

Mentres que en Italia estaba a se desenvolver o Renacemento, no resto de Europa mantense o gótico nas súas formas tardías, situación que se ha manter, exceptuando casos concretos, ata comezos do século XVI.

En Italia o enfrontamento e a convivencia coa antigüidade clásica, considerada como un legado nacional, proporcionou unha ampla base para unha evolución estilística homoxénea e de validez xeral. Por iso, alí, é posible o seu xurdimento e precede a tódalas demais nacións.

Fóra de Italia a Antigüidade Clásica suporá un caudal académico asimilable, e o desenvolvimento do Renacemento dependerá constantemente dos pulos marcados por Italia. Artistas importados desde Italia ou formados alí, fan o papel de verdadeiros transmisores.

Características

De forma xenérica pódense estabelecer as características do Renacemento en:

1. A volta á Antigüidade. Rexurdirán tanto as antigas formas arquitectónicas, como a orde clásica, a utilización de motivos formais e plásticos antigos, a incorporación de antigas crenzas, os temas de mitoloxía, de historia, así como a adopción de antigos elementos simbólicos. Con iso o obxectivo non vai ser unha copia servil, senón a penetración e o coñecemento das leis que sustentan a arte clásica.
2. Xurdimento dunha nova relación coa Natureza, que vai unida a unha concepción ideal e realista da ciencia. A matemática vaise converter na principal axuda dunha arte que se preocupa incesantemente en fundamentar racionalmente ao seu ideal de beleza. A aspiración de acceder á verdade da Natureza, como na Antigüidade, non se orienta cara ó coñecemento de fenómeno casual, senón cara á penetración da idea.
3. O Renacemento fai ao ser humaho medida de tódalas cousas. Como arte esencialmente cultural, presupón no artista unha formación científica, que o fai liberarse de actitudes medievais e erguerse ó máis alto rango social.

Os supostos históricos que permitiron desenvolver o novo estilo remóntanse ó século XIV cando, co Humanismo, progresa un ideal individualista da cultura e un profundo interese pola literatura clásica, que acabaría dirixindo, forzosamente, a atención sobre os restos monumentais clásicos.

Italia nese momento está integrada por unha serie de estados entre os que destacan Venecia, Florencia, Milán, o Estado Pontificio e Nápoles.

A presión que se exerce desde o exterior impediu que, como noutras nacións, se desenvolvese a unión dos reinos ou estados; porén, produciuse o fortalecemento da conciencia cultural dos italianos.

Dende estes supostos foron as cidades as que se converteron en centros de renovación artística.

En Florencia o desenvolvimento dunha rica burguesía axudará ó despregue das forzas do Renacemento, a cidade convértese no punto de partida do novo estilo, e xorden, baixo a protección dos Medici, as primeiras obras que desde aquí han extenderse ó resto de Italia.

Artistas importantes

Leonardo da Vinci, Dama cun armiño, Czartoryski Museum, Kraków

• Fra Angelico
• Giotto di Bondone
• Hieronymus Bosch
• Pieter Brueghel o Vello
• Pieter Brueghel o Novo
• Jan Brueghel o Vello
• Jan Brueghel o Novo
• Filippo Brunelleschi
• Donatello
• Sandro Botticelli
• Albrecht Dürer
• Miguelanxo
• Rafael
• Leonardo da Vinci
• Jan van Eyck
• Rogier van der Weyden

Véxase tamén

Bibliografía

• Bartlett, Kenneth, The Civilization of the Italian Renaissance: A Sourcebook (segunda edición. 2011)
• Cronin, Vincent (1969), The Flowering of the Renaissance, ISBN 0-7126-9884-1
• Cronin, Vincent (1992), The Renaissance, ISBN 0-00-215411-0
• Campbell, Gordon. The Oxford Dictionary of the Renaissance. (2003). 862 pp. en liña en OUP
• Ergang, Robert (1967), The Renaissance, ISBN 0-442-02319-7
• Ferguson, Wallace K. (1962), Europe in Transition, 1300–1500, ISBN 0-04-940008-8
• Fletcher, Stella. The Longman Companion to Renaissance Europe, 1390–1530. (2000). 347 pp.
• Grendler, Paul F., ed. The Renaissance: An Encyclopedia for Students. (2003). 970 pp.
• Grendler, Paul F. "The Future of Sixteenth Century Studies: Renaissance and Reformation Scholarship in the Next Forty Years," Sixteenth Century Journal Spring 2009, Vol. 40 Issue 1, pp 182
• Hale, John. The Civilization of Europe in the Renaissance. (1994). 648 pp.
• Hattaway, Michael, ed. A Companion to English Renaissance Literature and Culture. (2000). 747 pp.
• Jensen, De Lamar (1992), Renaissance Europe, ISBN 0-395-88947-2
• Nauert, Charles G. Historical Dictionary of the Renaissance. (2004). 541 pp.
• Paoletti, John T. and Gary M. Radke. Art in Renaissance Italy (4th ed. 2011)
• Robin, Diana; Larsen, Anne R.; and Levin, Carole, eds. Encyclopedia of Women in the Renaissance: Italy, France, and England (2007) 459p.
• Ruggiero, Guido, ed. A Companion to the Worlds of the Renaissance. (2002). 561 pp.

Outros artigos

• Historia da arte
• Rexurdimento
• Clasicismo

Ligazóns externas

• Society for Renaissance Studies (en inglés)
• Guía sobre o estilo do Renacemento (en inglés)
• Visita virtual á Florencia renacentista (en inglés)
• Galería de obras de Leonardo da Vinci (en inglés)
• O renacemento na "Historia do arte" (en inglés)