Canadá

O Canadá é un país que ocupa a metade norte da América do Norte. Limita cos Estados Unidos de América, localizado ao sur do país (Estados Unidos continental) e a noroeste (estado norteamericano de Alasca). Ao norte localizase o Océano Ártico, ao oeste, o Océano Pacífico, e ao leste, o Océano Atlántico.

Canadá é o segundo maior país do mundo, por extensión territorial.

Canadá é unha federación, unha democracia parlamentaria, constituída por 10 provincias e 3 territorios. O xefe de estado do país é a raíña Isabel II da Inglaterra - un símbolo dos lazos históricos do Canadá co Reino Unido - e dirixido por primeiro ministros. O ministro principal actual é Stephen Harper. A capital do país é Otava.

O país obtivo súa independencia en 1 de xullo de 1867, do Reino Unido. Esta, porén, continuou a ter o control do Ministerio do Exterior do Canadá. O Canadá obtivo independencia total en 1931, segundo os termos do Estatuto de Westminster.

O Canadá é un dos países máis multiculturais do mundo. Tendo sido colonizada por franceses e ingleses, cerca dun terzo da poboación do Canadá posúe descendencia inglesa, escocesa ou irlandesa; e un cuarto da poboación do país posúe algún grao de descendencia francesa. Os tres maiores grupos minoritarios do país son italianos, alemáns e chineses.

Os Estados Unidos é o maior parceiro económico do Canadá. Por causa da súa grande poboación e do seu maior poder económico e influencia cultural, os Estados Unidos dominan gran parte da economía e da cultura do Canadá - aínda que moitos canadenses loitan para que eles sexan os principais responsables do control da economía do seu país, e para manter a cultura canadense viva e en pé, que desde o comezo do século XX viuse asociada á cultura norteamericana.

Historia

Artigo principal: Historia do Canadá.

Política

Artigo principal: Política do Canadá.

O xefe de estado do Canadá é a raíña Isabel II, Raíña da Gran Bretaña. As tarefas do xefe de estado son exercidas no Canadá por un representante, polo Gobernador Xeral, que é xeralmente un político ou outro canadense prominente, escollido pola raíña, a través dun consello do primeiro ministro do Canadá. Nin a raíña nin o Gobernador Xeral posúen poderes, senón que o Gobernador Xeneral participa máis de cerimonias e papeis simbólicos, incluíndo a aprobación (simbólica) das leis propostas e discutidas polo Senado do Canadá. O Gobernador Xeneral tamén abre e fecha sesións do parlamento - e disolve o parlamento antes da realizacion de eleccións nacionais.

O Gobernador Xeneral tamén aproba - simbolicamente - o líder de goberno, o primeiro ministro do Canadá, considerado por moitos tamén o xefe de estado do país (dado o papel apenas simbólico da Raíña Isabel e o seu representante no país). O primeiro ministro do Canadá é o líder do partido político que conseguiu máis votos e representantes na Casa dos Comúns do Canadá. O primeiro ministro, pola súa banda, escolle os membros do Gabinete, que son membros do partido político do primeiro ministro, en ambas as casas lexislativas. O Poder Executivo no país é exercido polo primeiro ministro e polo Gabinete.

O Poder Lexislativo do Canadá posúe dúas casas: A Casa dos Comúns do Canadá - cuxos membros son directamente escollidos pola poboación - e o Senado, cuxos membros son escollidos polo Gobernador-Xeral, a consello do primeiro ministro do Canadá. Para que leis entren en vigor no país, votos de ambas as casas son necesarias, aínda que a Casa dos Comúns, tamén chamada de Lower House, é sensibelmente máis poderosa do que o Senado, tamén chamada de Upper House. Os membros da Casa dos Comúns posúen mandatos que expiran nunha nova elección - que acontece a cada 4 anos, podendo concorrer á reelección, cantas veces quixesen. Os membros do Senado son propostos polo primeiro ministro (e aprobados polo Gobernador Xeneral) regularmente, e serven no Senado ata completaren os 75 anos de idade, ou decidir renunciar.

Vista do Parlamento do Canadá.

O Canadá posúe catro principais partidos políticos. O partido tradicionalmente centrista Partido Liberal do Canadá gobernou o Canadá durante a maior parte do século XX, e é tamén o partido político actualmente no poder, cuxo líder (e primeiro ministro do país) é Paul Martin). Apenas outro partido político no país conseguiu chegar ao poder desde que o Canadá chegou ao poder, o xa extinto Partido Progresivo Conservador do Canadá, e o seu predecesor, o Partido Conservador do Canadá. O Partido Progresivo Conservador actualmente é o Partido Conservador do Canadá, resultante da fusión da primeira coa Alianza do Canadá, en decembro de 2003. O Novo Partido Democrático do Canadá é un partido político de esquerda, e o Bloc Quebecqois é un partido político de grande influencia en Quebec. Hai outros partidos políticos de menor importancia no país, e ningún deles posúe actualmente representantes no parlamento.

O Sistema Xudicial do Canadá é o principal intérprete das leis do país, e posúe o poder de anular calquera lei criada no país, que viole a constitución. O Tribunal Supremo do Canadá é o tribunal máis alto do país, árbitro final de calquera procesos Xudiciais. O Código Penal do Canadá é de responsabilidade federal, e uniforme ao longo do país. A Common Law é exercida polo goberno federal en todo o país excepto Quebec, que posúe súa propia Common Law. O aseguramento do cumprimento das leis dos país é de responsabilidade provincial, aínda que varias provincias contraten os servizos da Royal Canadian Mounted Police (Real Policía Montada do Canadá) para esta tarefa. A Real Policía Montada do Canadá é a única forza policial do mundo que opera en tres niveis: municipal, provincial/territorial e mais federal.

O Canadá é un membro das Nacións Unidas, da Commonwealth, da La Francophonie, da Organización dos Estados Americanos, da Organización do Tratado do Atlántico Norte, da Organización pola Coorperación e Desenvolvimento Económico, do Tratado Norteamericano de Libre Comercio, da Organización Mundial de Comercio, do G8 e da Coorperación Económica da Asia-Pacífico.

Subdivisións

Artigo principal: Subdivisións do Canadá.

O Canadá está constituído por dez provincias e por tres territorios. Cada unha das provincias posúe un certo grao de autonomía en relación ao goberno federal. Os territorios posúen un grao de autonomía menor do que as provincias. Cada unha destas subdivisións, á súa vez, posúe os seus símbolos provinciais/territoriais.

Xeografía

Mapa político do Canadá.

O Canadá ocupa a metade superior da América do Norte, máis precisamente, 41% de todo o continente. O seu único veciño é os Estados Unidos da América, con quen limita ao sur (EUA continental) e ao noroeste (estado de Alasca). Na costa sur da Terra Nova e Labrador localízase Saint Pierre et Miquelon, un territorio ultramarítimo da Francia. O Canadá esténdese desde o Océano Atlántico, ao leste, ata o Océano Pacífico, ao oeste - este feito é a orixe do lema do país, "De mar a mar". Ao norte localízase o Océano Ártico, coa Groenlandia ao noroeste. A comunidade urbana máis setentrional do país (e do mundo) é a Canadian Forces Station Alert, na Illa Ellesmere - súa latitude é de 82.5° norte, localizada a apenas 834 km do Polo Norte.

O Canadá é o segundo maior país, en área territorial, do mundo. Moito do Canadá localízase en rexións árticas, porén, e así sendo, o Canadá posúe apenas a cuarta maior cantidade de área arable do mundo, perdendo para a Rusia, China e os Estados Unidos. Mentres que o Canadá ocupa unha área maior de que os EUA, posúe apenas un nono da súa poboación. Cerca de metade do país está cuberto por bosques boreais.

Cerca do 60% da poboación do país vive na rexión dos Grandes Lagos/Val do Río San Lourenzo. Ao norte desta rexión densamente habitada localízase o Canadian Shield, que se estende ao longo do norte do país, cubrindo preto do 55% do Canadá. O solo da rexión fora pesadamente erosionado por xeeiras e ventos fortes na Idade do xelo. Este solo caracterízase por estar constituído por rochas extremamente duras, e por ser rico en minerais. Cerca do 60% dos lagos e 40% da auga doce do mundo están contidas dentro dos límites territoriais do país.

A Terra Nova, a illa máis occidental da América do Norte, localízase na foz do Golfo do San Lourenzo, o maior estuario do mundo. Xa as provincias de Nova Brunswick e Nova Escocia están divididas pola Baía de Fundy, lugar onde ocorren as maiores variacións de mareas. Na rexión tamén se localiza a Illa do Príncipe Eduardo, a menor provincia do Canadá.

Vista de Jasper, Alberta, e das Montañas Rochosas.

Ao oeste de Ontario, e ao leste das Montañas Rochosas, localízanse os Campos do Canadá (Canadian Prairies), que se caracteriza polo seu terreo pouco accidentado e polo seu solo relativamente fértil.

O extremo norte do Canadá está formado por un vasto arquipélago, que contén varias das maiores illas do mundo.

O sur do Canadá caracterízase polo seu clima temperado, con catro estacións ben definidas, mentres o norte do país caracterízase polo seu clima polar, con invernos longos e moi fríos, e veráns curtos e fríos. Os invernos do país son fríos, e todo o país está á mercé de tempestades de xelo, aínda que algunhas rexións sofren máis deste problema do que outras. As temperaturas poden chegar facilmente a un mínimo de -50 °C no extremo norte do país. A temperatura máis baixa xa rexistrada, -63 °C, na América do Norte foi rexistrada en Snag, Yukon. Xa os veráns do país tenden a ser quentes no sur do país (máximas de 30-35 °C no leste, de 25-30 °C no oeste do país, e de 35 a 42 °C no interior do país).

Economía

Artigo principal: Economía do Canadá.

En tempos coloniais, a economía do Canadá estaba dominada polo sector primario - fundamentalmente, a caza, comercio de peles e pesca, que comezaron no século XVII, pola agricultura, que pasou a ser practicada a partir do século XVIII, e pola minería, a partir do século XIX. Estas aínda son relativamente importantes no Canadá, sendo unha fonte de renda importante para unha pequena parcela da poboación do país. Sen embargo, desde a Primeira Guerra Mundial, o grande crecemento dos sectores de manufacturación, minería e de servizos e comercio transformaron o Canadá dunha economía fundamentalmente rural nunha industrial e urbana - facendo do sector terciario - comercio e servizo - a maior fonte de renda do país, seguida polo sector secundario - industria, minería e manufacturación.

O PIB do Canadá é de 1.1 billóns de dólares, un dos dez máis altos do mundo. Como unha sociedade industrial influente e de alta tecnoloxía, o Canadá hoxe lembra os EUA no seu sistema económico orientado ao mercado, modelo de produción, e os altos padróns de vida. Desde 2001, o Canadá non afondou en depresións financeiras, posuíndo a mellor situación económica dos países da G8.

A economía do Canadá basease no capitalismo. O país posúe unha das máis influentes economías mundiais. Favorecido pola proximidade aos Estados Unidos da América, e a través do tratado de FTA (Acordo de Libre Comercio dos EUA e Canadá de 1989), posteriomente NAFTA (Acordo de Libre Comercio da América do Norte de 1994, que levou á inclusión do México ao FTA). Este acordo xerou un crecemento dos lazos comerciais, e da integración económica cos EUA.

O sector primario do Canadá - agricultura, pesca e silvicultura - é responsable por 3% do PIB do país, e empregan un total de aproximadamente 675 mil persoas.

O sector secundario - manufacturación, construción e minería - responten por 30% do PIB do Canadá. Soamente xa a manufacturación de produtos industrializados é responsable 18% do PIB canadense, e emprega aproximadamente 2.3 millóns de persoas. Construción é responsable do 5% do PIB, empregando a 820 mil persoas, e as minas do 4%, e emprega preto de 285 mil persoas.

A maior parte do PIB do Canadá provén do seu sector terciario - comercio e servizos, que representan o 67% do PIB do Canadá. Os servizos comerciais de pequena escala son representan o 22% do PIB, e empregan 5.7 millóns de persoas, encanto o sector financeiro representa o 19% do PIB e polo fornecemento de 870 mil postos de traballo. Xa a venda de produtos por parte de grandes empresas representa o 11% do PIB do Canadá e xera aproximadamente 2.3 millóns de postos de traballo. Existen tres bolsas no Canadá, unha en Toronto - a principal do país - outra en Montreal e outra en Vancouver. A capital económica do Canadá é Toronto.

Un gran problema na economía do Canadá é a falta de profesionais recoñecidos, de alta educación, no país - moitos profesionais que estudan no Canadá deixan o país para traballar nos Estados Unidos, atraídos por mellores salarios e menores impostos. Ao mesmo tempo, profesionais cualificados doutros países inmigran para o Canadá, mais os seus diplomas de ensino superior non son moitas veces recoñecidos no Canadá.

Demografía

Artigo principal: Demografía do Canadá.

Crecemento da poboación do Canadá desde 1961.

O Canadá é un país de baixa densidade de poboación, cos seus 32 millóns de habitantes, e apenas 3.5 habitantes por quilómetro cadrado. Cerca do 75% da poboación do país vive no sur do país, máis exactamente, nunha faixa de 150 km ao norte da fronteira sur do Canadá cos Estados Unidos, desde o Océano Atlántico ata o Océano Pacífico, en canto o norte do país é escasamente poboado, por causa do seu clima severo.

En 2001, o 66% dos canadenses eran de ascendencia europea (principalmente de orixe británica ou francesa), o 26% eran de ascendencia mista e o 6% tiñan ascendencia exclusivamente non-europea, con destaque para os orixinarios da Asia. Apenas o 2% da poboación é formada pola poboación aboríxene. Destas, o 1% son metis. Os maiores grupos étnicos, non ingleses ou franceses, son italianos, alemáns, chineses e poloneses.

O Canadá ten unha taxa de fertilidade total baixa, e semellante á dos países da Europa Occidental. Depende da inmigración para manter e aumentar a súa poboación. O Canadá desenvolveu un mecanismo sofisticado e ben sucedido para atopar inmigrantes apropiados e para os integrar na sociedade sen conflito. Un sexto dos canadenses naceu no estranxeiro, unha porcentaxe que só fica por baixo da Australia.

A maior parte dos canadenses é cristiá, sendo preto de 42% católicos romanos e 38% protestantes. A denominación protestante máis numerosa é a Igrexa Unida do Canadá (United Church of Canada).

O Canadá foi clasificado en primeiro lugar durante nove anos consecutivos no Índice de Desenvolvemento Humano, entre 1992 e 2000. Actualmente, o país ocupa a cuarta posición deste índice.

Cultura

Artigo principal: Cultura do Canadá.

O Canadá é un país multicultural, onde todas as culturas son consideradas igualmente importantes, e por consecuencia, valorizadas por igual. O goberno adoptou oficialmente a política de multiculturalismo en 1971.

Debido ao seu pasado colonial, a cultura do Canadá foi pesadamente influenciada pola cultura e tradicións da Inglaterra e da Francia. Dado súa proximidade cos Estados Unidos, a cultura do Canadá tamén foi pesadamente influenciada pola cultura norteamericana. A pesar disto, a cultura canadense conseguiu desenvolver características propias e únicas. En moitos aspectos, unha cultura nacional máis robusta e distinta teñen se desenvolvido en anos recentes, parcialmente por causa do nacionalismo cívico que espallouse polo país nos anos que antecederan o Centenario do Canadá, en 1967, e tamén por causa dos incentivos do goberno en estimular programas que soportan a cultura e a arte no país.

Os pobos aborixes que vivían no Canadá antes da chegada dos primeiros europeos construíron os primeiros piares da historia e cultura do Canadá. Cada nación aboríxene posuía súa cultura, idioma e historia. Moitas destas nacións aínda existen no país. Eles pescaban, cultivaban e cazaban en todos os cantos do Canadá, e consideraban moito na natureza, e que a existencia deles (dos homes) dependía dela (da natureza). Hábiles costureiros, usaban plantas para facer roupas e outros utensilios. Historias pasaban de xeración a xeración. Estes pobos son a base da cultura do Canadá, e tamén os primeiros pobos do país.

Canada Day, día da independencia do Canadá.

Os antigos colonizadores europeos axudaron a formar a base da cultura do Canadá. Ao longo da colonización do Canadá, asentadores inventaron lendas, mitos e folclores sobre a terra que os cercaba.

A chegada dos medios de comunicacións modernos - xornais, televisión, radio e música, fixeron que os Estados Unidos, a partir do século XIX, exercera a principal influencia sobre a cultura canadense. Moitos programas, autores, músicos e filmes son tan populares no Canadá canto nos Estados Unidos, e a cultura de ambos os países posúen moitas características en común. O Canadá e os EUA posúen varios acordos comerciais, legais, políticos e militares.

A grande influencia da cultura norteamericana no país ten xerado preocupacións sobre un asimilación cultural dos canadenses por parte dos norteamericanos. Con isto en mente, o goberno canadense criou varias leis e institutos gobernamentais para a protección da cultura canadense.

En anos recentes, o Canadá tense distinguido cada vez máis dos EUA, á medida que o Canadá continua a manter políticas fiscais equilibradas, e unha sociedade cada vez máis liberal. O goberno e o pobo canadense, en xeral, aproba un sistema de saúde único, a voda homosexual, ao mesmo tempo en que soportan cortes en impostos e acordos de libre comercio.

Idioma

na cidade de Quebec. A cidade é o centro político e cultural do Canadá francófono.

O Canadá posúe dous idiomas oficiais: o inglés e o francés. Ambos son usados no Parlamento do Canadá. O 7 de xullo de 1969, a lingua francesa igualouse coa lingua inglesa, para todo o sistema federal de goberno. Isto iniciou un proceso que levou o Canadá a tornarse unha nación bilingüe e multicultural:

• O francés e o inglés posúen status iguais no parlamento, tribunais federais e en todas as institucións federais.
• Todo cidadán canadense posúe o dereito a ter un xuízo en francés ou en inglés, a petición do xulgado.
• O público posúe o dereito, onde hai suficiente demanda, de recibir servizos gobernamentais en francés ou en inglés.
• Os Grupos aborixes posúen o dereito de seren educados no seu idioma nativo.
• Aínda que o multiculturalismo sexa a política oficial do país, unha persoa precisa falar fluentemente ou o francés ou o inglés para tornarse un cidadán canadense.
• Máis do 98% dos canadenses falan ou o francés, ou o inglés, ou ambos os idiomas.

Cada provincia ten o dereito de definir os seus idiomas oficiais. En Quebec, o idioma oficial da provincia é o francés, aínda que cidadáns anglófonos e aboríxenes na provincia posúen certos dereitos que axudan a preservar estes idiomas dentro do Quebec. O Quebec prové servizos gobernamentais en francés e en inglés, ao menos nas principais cidades da provincia.

Calgary.

O francés é maioritariamente falado en Quebec - menores grupos francófonos viven na Nova Brunswick, Ontario e Manitoba. No censo nacional de 2001, 6,864,615 persoas dixeran que o francés era seu idioma materno. Destes, 85% vivían en Quebec. Para efecto de comparación, 17,694,835 habitantes escolleran o inglés como idioma materno. Nova Brunswick é oficialmente a única provincia bilingüe do Canadá.

Hai idiomas non-oficiais tamén importantes no Canadá, con 5,470,820 escollendo outro idioma distinto de francés ou inglés, como idioma materno. Os maiores idiomas non-oficiais do Canadá son o chinés (853,745 falantes nativos), italiano (469,485) e alemán (438,080).

Grupos aborixes

Artigo principal: Amerindios do Canadá.

A Constitución de 1982 recoñece tres grupos principais de aborixes no Canadá: Os indíxenas (First Nation), os inuit (esquimós) e os metis. A poboación aborixe ten crecido nun ritmo dúas veces maior do que o resto do Canadá. Actualmente, preto de 790 mil aborixes viven no país. Destes, o 69% son indíxenas, o 26% son metis e o 5% son inuit.

Actualmente, son falados 50 idiomas diferentes por tais grupos aboríxenes, a maioría falado apenas no Canadá. O uso destes idiomas ten caído no país, e prevese que a maioría delas estarán extintas en dúas ou tres xeracións. Apenas o inuktitut (idioma oficial nos Territorios do Noroeste e en Nunavut, con 29 mil falantes) e os idiomas obxiwe e cree (ambos totalizando 150 mil falantes) son sustentables a longo prazo.

Símbolos nacionais

O uso da folla do arce como o símbolo nacional data do comezo do século XIX. Actualmente, a folla de arce aparece na Bandeira do Canadá, no Brasón de armas do Canadá, e nas moedas dun centavo de dólar canadense. As cores oficiais do país son branco e vermello. O animal do Canadá é o castor, que simboliza traballo e da dedicación.

O deporte nacional de inverno, e considerado tamén o deporte nacional do país, é o hóquei no xelo. Xa o deporte nacional de verán é o lacrose, aínda que os deportes máis practicados nesta época do ano sexan o fútbol e o baloncesto.

Data	Nome local (inglés/francés)	Nome en galego	Observacións
1º de xaneiro	New Year's Day/jour de l'an	Ano Novo
(varía)	Good Friday/vendredi saint	Venres santo	Xeralmente celebrado en abril.
(varía)	Easter Monday/Pâques	Páscoa	Xeralmente celebrado en abril.
1º luns despois de 25 de maio	Victoria Day/fête de la Reine	Día da Raíña	Celebración do aniversario da Raíña (do Commonwealth). En Quebec, o día dos patriotas celébrase tamén ese día.
1º de xullo	Canada Day/fête du Canada	Día do Canadá	Conmemoración da Confederación de 1867 do Canadá.
Primeiro luns de setembro	Labour Day/fête du travail	Día do Traballo
Segundo lúns de outubro	Thanksgiving/action de grâce	Acción de Grazas	Día de lembrar as boas accións do pasado.
11 de novembro	Remembrance Day/jour du souvenir	Día da Lembranza	Homenaxe aos mortos pola guerra do Canadá.
25 de decembro	Christmas/Noël	Nadal	Celebración do nacemento de Xesucristo.
26 de decembro	Boxing Day/lendemain de Noël	Día do encaixotamento	Día onde as tendas venden o exceso de mercadoría do Nadal.

Transportes

Un tren da Canadian Pacific Railway.

O Canadá posúe varios accidentes xeográficos que son grandes obstáculos para o transporte, como montañas, grandes corpos de auga e grandes bosques. Mesmo así, o país posúe un dos mellores sistemas de transporte do mundo.

A malla ferroviaria do Canadá posúe máis de 80 mil quilómetros de extensión. É a terceira maior malla ferroviaria do mundo. As dúas principais ferrovías do país son a Canadian National Railway e a Canadian Pacific Railway. Ambas as dúas son controladas por empresas privadas. A VIA Rail é un servizo ferroviario interurbano de pasaxeiros, administrada polo goberno canadense. Montreal é o maior pólo ferroviario do país, seguido por Calgary e Toronto. Toronto e Montreal posúen modernos sistemas de metro.

Autoestradas conectan as principais cidades do Canadá entre si. Delas, destácanse a Trans-Canada Highway, que estendese por 8 mil quilómetros desde o Océano Pacífico ata o Océano Atlántico, e a Autovía/Vía Expresa Macdonald-Cartier, a vía expresa con máis movementos do mundo. Montreal é o principal pólo viario do Canadá, seguido por Toronto e Calgary. Montreal posúe un extensivo sistema de autovías.

Os principais centros portuarios do país son Vancouver, Montreal, Halifax e Toronto. O Canal Marítimo do San Lourenzo permite a navegación de navíos de gran porte entre o Océano Atlántico ata os Grandes Lagos. Os principais aeroporto do país son Toronto, Vancouver e Montreal. A Air Canada é a principal liña aérea do país.

Ranking internacionais

• Valor total de comercio internacional (importacións e exportacións): 4° (de 185)
• Índice de desenvolvemento humano: 4° (de 177)
• Liberdade económica (abertura do mercado a empresas e investimentos estranxeiros): 16° (de 155)

Véxase tamén

Outros artigos

• Lista de cidades do Canadá

Notas

  Conflito árabe-israelí