Narón

Para outras páxinas con títulos homónimos véxase: Narón (homónimos).

Narón
Bandeira de Narón
Situación
Xentilicio	naronés/naronesa
Xeografía
Provincia	Provincia da Coruña
Comarca	Comarca de Ferrolterra
Poboación	39.238 hab. (2012)
Área	67,0 km²
Densidade	585,64 hab./km²
Entidades de poboación	8 parroquias
Capital do concello	Cidade de Narón
Política (2011)
Alcalde	Xosé Manuel Blanco (TEGA)
Concelleiros	BNG: 2 PPdeG: 8 PSdeG-PSOE: 2 Outros: TEGA 8
Eleccións municipais en Narón
Uso do galego (2001)
Galegofalantes	88,88%
Na rede
naronconcello.org
[ editar datos en Wikidata ]

Narón (xentilicio «naronés/naronesa») é un concello da provincia da Coruña situado entre a ría de Ferrol e o océano Atlántico e pertencente á comarca de Ferrolterra, sendo na actualidade a área de expansión urbana máis importante da comarca. Segundo o IGE en 2012 tiña 39.238 habitantes, o que a converte na oitava vila de Galicia (38.285 no 2010, 35.664 no 2006, 35.083 no 2005, 34.404 no 2004, 33.825 en 2003), sendo o cuarto núcleo de poboación na provincia da Coruña despois da Coruña, Santiago de Compostela e Ferrol.

É un concello mixto, con sete parroquias eminentemente rurais nas que viven menos da cuarta parte da poboación e cun núcleo urbano de máis de 29.000 hab. formado polos barrios da Gándara (Santiago Apóstolo), A Solaina (Santa Icía), O Alto do Castiñeiro (San Xosé Obreiro), Piñeiros (Nosa Señora dos Desamparados), O Couto (San Martiño de Xuvia), Freixeiro (Virxe de Fátima) e Xuvia (Santa Rita), destacando pola súa poboación as catro primeiras.

Orixe do topónimo

Pena de Embade

O topónimo «Narón» sería da raíz preindoeuropea “nar-“ que significa auga, curso de auga. San Xiao de Narón por onde pasa o río Salgueiro deu nome ao concello ao ser onde reuníase o concello no século XIX, dende 1837 na Pena de Embade. En 1960 construíuse en Xuvia a Casa do Concello deseñada polo arquitecto ferrolán García Lastra. Xa no século XXI a Casa do Concello trasládase ao Alto do Castiñero sendo dende entón o centro administrativo do concello.

Ata a constitución do Concello de Narón en 1837 o territorio que hoxe ocupan Narón, Ferrol, San Sadurniño, Valdoviño e Neda era coñecido como «Trasancos»: os que queiman o monte para cultivar. En lingua Antigoeuropea: “Trs-“ = "queimar", "tostar", lat. torreo, "facer rozas para cultivar".

Historia

Vista da ría de Xuvia dende o Monte de Nenos, Sedes.

Na ría de Ferrol non se atoparon asentamentos do neolítico antigo (6000-4000 anos antes da era actual) nin anteriores a esas datas. Si se teñen atopado petroglifos nas inmediacións da Ermida de Chamorro (Serantes).

En 1867 Leandro de Saralegui falaba da existencia dos restos de dous dólmenes preto de Ferrol. Un deles destruído no século XVIII para aproveitar as pedras na construción e o outro preto de Chamorro (Serantes) do que só quedaban dous chantos de 2,90 m e 3,56 m, tamén destruído.

Os asentamentos máis antigos na terra de Trasancos ("os que queiman o monte para cultivar") da que formaban parte o actual Narón, Ferrol, San Sadurniño, Valdoviño e Neda son 65 mámoas (4000 a 2000 anos antes da era actual):

• No monte de Nenos 16
• Na zona baixa do Val e Leixa 6
• No monte da Cha e Brión 30
• No monte de Campaíñas e Mougá 13

Para contar a historia de Narón habería que falar da cultura propiamente megalítica ou das mámoas, que arrinca dun Neolítico final (do 3.000 ao 2.700 a.C). As mámoas foron inicialmente concibidas como lugares destinados a enterramentos, e concentrábanse tanto en vales coma en outeiros, tanto no interior como na costa. O aspecto de montiños que teñen desde lonxe é o que lles dá nomes como Monte de Nenos ou Montiños de Moura. Aínda que a actividade agrícola provocou a súa destrución nas áreas dedicadas ao cultivo, quedan en Narón dous campos de mámoas. Un primeiro conxunto con 14 túmulos, situado no cumio do monte de Nenos, e outro nos límites co concello de San Sadurniño. Os dous datan da Idade de Bronce.

Tódalas mámoas foron violadas e ningunha foi escavada. Nos enxovais das cámaras acháronse armas, machados ou puntas de frecha. Narón non ten museo de arte prehistórico e os achádegos feitos desta época son de particulares.

En calquera parte de Galicia sobresaen os castros, que nas longas noites de inverno son motivo de moitas historias de arrepío que hoxe escoitamos a carón do lume das lareiras. Historias como a da Pena Molexa, que conta como un rei quedou petrificado xunto cos seus guerreiros, levantándose unha maldición na noite de San Xoán para que o pobo non esqueza que alí seguen para protexelo.

O castro é a defensa dun asentamento completo que consiste, polo xeral, en arrós e gabias xunto a muros de terra, pedra e madeira. Das defensas depende a vida da comunidade, pois deben gardar os habitantes, o gando e as colleitas. Os 13 castros de Narón, que se atopan nun mal estado de conservación, son: o castro de Trasancos, de Castro, de Sequeiro, dos Bicás, da Ermida, da Pereiruga, de Bazón, de Eiravedra, do Petoural, da Revolta, de Quintá, de Vilasuso e da Pena Lopesa.

Na terra de Trasancos están contabilizados 56 castros o que suporía unha poboación 2.240 habitantes (contando a 8 casas por castro e 5 habitantes por casa).

Os castros identificados no que hoxe é Narón son 13:

Castro de Quintá (O Val) Vilar (San Mateo, Trasancos) Castro de Sequeiro (San Xiao de Narón) A Revolta (Sedes) Castro de Eiravedra (Sedes) Vicás (San Xiao de Narón) A Ermida (desaparecido, Pedroso)

Castro do Petouzal (O Couto) Castro de Castro (desaparecido, Castro) Vilasuso (O Val) Castro de Pereiruga (Pedroso) Castro de Pena Lopesa (O Val) Bazón (Pedroso)

Na época da Romanización, a vida cotiá dos castros non sofre variación.Tampouco o medio nin as institucións políticas sufriron grandes cambios, xa que a romanización apenas tivo incidencia nas nosas terras. O que si é certo é que do seu paso polo noso territorio quedaron algúns sinais importantísimos. 200 naves saquearon as vidas dos veciños. Aínda que Galicia sufriría varios ataques máis, sería esta a única invasión normanda documentada nas crónicas de Trasancos. En Lóngaras, A Gándara, atopouse un cuncheiro que foi escavado polo arqueólogo municipal André Pena Graña. Entre as cunchas de ostras apareceron anacos de cerámica romana datada no século I antes da era actual e século I despois da era actual.

No ano 844, entre xuño e agosto, as naves normandas chegaron ao Mar da Xoiva (Ría de Xuvia). Saquearon e queimaron o mosteiro prerrománico de San Martiño. Os duques e condes de Ramiro dirixiron unha expedición á Terra de Faro (proximidades da cidade da Coruña) onde derrotaron aos piratas logrando que marchen a Lisboa e Sevilla onde continuaron os saqueos. Duascentas naves saquearon as vidas dos veciños. Aínda que Galicia sufriría varios ataques máis, sería esta a única invasión normanda documentada nas crónicas de Trasancos.

Mosteiro do Couto

San Martiño de Xuvia cítase por primeira vez nun documento con data 15 de maio do 977. Foi unha doazón ao mosteiro feita por Visclávara Vistráriz, señora de Trasancos e descendente do que fora duque e bispo de Xuvia.

In dei nomine amen. Inuicctissimo almo atque Pannonie nato olimpo in regno Martino nempe uocato cuius baselica siccta est in ualle Trasanquos fluminis Iuuie ripa, [...] in quo loco domino nostro pontifex et uenerabilis Argimirus tenuit mire ducato per ordinationem Ranimiri prinipis,[...]"

Nos séculos XI e XII o mosteiro de Xuvia gaña importancia ata o século XIII en que o mosteiro de Sobrado pasa a ser o máis importante do país.

No século XIII fúndase Ferrol, Neda e A Graña.

Muiño de mareas das Aceñas

No século XVIII créanse os Reais Arsenais de Esteiro e con eles complexos fabrís industriais, muiños para fariñas, moenda de trapos para facer pasta de papel de estraza e común, e triturar pedra para curtir. O muíño de mareas das Aceñas, dous muiños de vento e o muiño de Amenadás entre outros.

Ata o ano 977, no que aparece na colección diplomática do mosteiro de San Martiño de Xuvia o primeiro documento, a historia de Trasancos escribíase nas epígrafes doutras terras. Desde este momento poderemos comezar a escribir con carácter autóctono, desde nós e sobre nós. Coa lectura do manuscrito, asinado por Visclavara Suarit, sabemos que San Martiño é o eixo de toda a vida trasanquesa, non só como difusor cultural a través da escritura senón como centro político, económico e relixioso.

Os condes e duques, señores destas terras, manteñen aínda os antigos títulos de príncipes, pervivindo así ao longo dun milenio institucións do pasado. Estes príncipes teñen uns infantes aos que lles conceden as "villae". Á súa vez estes cabaleiros viven das rendas que perciben dos labregos e das taxas que lles impoñen aos homes libres da súa xurisdición. Trasancos acolle o máis importante clan de Galicia, que ten residencia no mosteiro de San Martiño. É a dinastíados Petriz ou Froilaz, máis tarde condes de Trava, que contribuiron a consolidar este mosteiro, xunto ao de San Salvador de Pedroso, entre os máis influentes de Galicia.Nos primeiros anos do s. XIII, a terra de Trasancos sofreprofundísimos cambios, e fúndanse as vilas de Neda e Ferrol. Este feito trouxo fondas implicacións en todos os eidos e a ruptura da autarquía política e económica tradicional. Houbo tamén neste momento loitas internas entre fidalgos para chegar a establecerse como comendeiros dos mosteiros, e creouse un ambiente social violento e enrarecido. Chegan, así, anos escuros e caos económico, a desastrosa Batalla do Salgado contra os árabes e os primeiros brotes de peste negra. Con isto San Martiño vai perder unha poboación que no século XVI non se recuperara.

Polo ano 1418 rómpese en Trasancos o equilibrio social entre liñaxes, da que se deriva a primeira revolución irmandiña, dirixida por Roi Xordo. Cando labregos e fidalgos de San Martiño intentarían frustradamente sorprender a Nuno Freire de Andrade en Ferrol. O sangue irmandiño decorreu polo Eume e o Xuvia, e quedou Trasancos baleiro.

Século XIV

O século XIV vería outra revolta máis e outra nova derrota. Avanzando o XIV e XV, e coa reforma dos Reis Católicos, o protagonismo dos mosteiros de Xuvia e Pedroso acabará definitivamente.

O noso concello articúlase no século XVI nunha serie de coutos ou xurisdicións de novo cuño, relacionadas cunha serie de casas tradicionais. O couto de Trasancos era xurisdición de Antonio de Castro. Tamén existían San Xiao de Narón, dependente da vila de Ferrol, San Mateo de Trasancos, O Val e o Couto de Pedroso, que comprendía catro parroquias. Coa merca da xurisdición dos coutos monásticos, os fidalgos impoñen as bases da preeminencia territorial.Os labregos trasanqueses con terras propias víronse despoxados delas mediante roubos ou vendas impostas pola fidalguía. A partir de entón só as poderán obter por un alugueiro curto de entre seis e oito anos. 

Revolución industrial

O vello rigor das freguesías é recuperado a mediados do século XVIII, tras douscentos anos de decadencia, de maneira que a comarca acada un activo papel económico e cultural que será pioneiro en Galicia. Outro factor importante que fai prosperar as nosas terras é a creación en varias freguesías dunha rede de complexos fabrís industriais. Con elas obtíñanse diferentes fariñas, tratadas en muíños que aínda hoxe conservamos e que configuran a paisaxe dun inmobiliario arqueolóxico e industrial valoradísimo nos nosos días.

Creación do Concello

En 1820 as Cortes de Cádiz crean sobre o papel os concellos de Trasancos e Pedroso pero non será ata 1837 cando na casa da Pena de Embade comece o Concello de Narón, o concello tiña entón 5.018 veciños.Coincidindo coa creación dos concellos prodúcese unha masiva compra de terras polos grandes latifundistas. Isto ocasiona un deterioro progresivo e un endebedamento dos labregos, co que desaparece a pequena propiedade. A mediados do século XIX, a industria do Concello de Narón renóvase totalmente, xurdindo os laminados de cobre e os teares. A desamortización fai que as terras pasen a mans de caciques e os labregos teñen que emigrar.

Século XX

Cooperativa do Val.

Ao inicio do século XX Narón como outros concellos de Galiza estaba en mans de caciques. Os postos municipais eran herdados de pais a fillos. O 13 de marzo de 1918 día da Feira do Trece en Sedes prodúcese a chamada Revolda das Pedradas. Traballadores das fábricas de Xuvia protestan polas condicións de traballo, ás súas queixas súmanse os labregos protestando polos impostos. Un concelleiro pagaba 1,92 pesetas de impostos e un labrego 110 pesetas. A todo isto sumábase o malestar pola chegada do ferrocarril. Os labregos tiñan medo de que trouxese produtos que os deixasen sen poder vender os seus. Das protestas diante do negocio do alcalde Xosé Fernández Lemos pásase ao lanzamento de pedras. O alcalde fai chamar á Garda Civil que dispara contra os labregos. A Benemérita mata a 6 labregos, fire a moitos e leva presos. Isa mesma tarde o Concello de Narón facía público un comunicado.

"vandálico atropelo do que foi víctima o señor alcalde na súa propiedade por parte duns cantos bandidos que enarborando a bandeira da fame trataban de saquear o seu establecemento"

Antiga casa do Concello en Xuvia, actualmente acolle o xulgado de paz.

Os traballadores dos estaleiros solidarízanse cos labregos e van en manifestación a pé ata a Feira do Trece. Os labregos organizáronse en sindicatos e cooperativas. Xurdiron así as cooperativas de Pedroso, Sedes, San Mateu, O Val ou Castro. En 1933 o concello xa en mans republicanas fixo un monumento na Feira do Trece onde foran asasinados os labregos, durante a guerra civil foi destruido. Ese mismo ano Bartolomé Freire puxo a funcionar en Narón un pequeno almacén de ferralla co tempo o negocio medraría, chegando a ser a actual Megasa. En 1960 trasládase a Xuvia a Casa do Concello. O estaleiro Astano a finais dos anos 60 en mans do Banco Pastor e a principios dos 70 co INI da o salto á construción de grandes petroleiros. Unha nova onda de inmigrantes cas súas familias chega a Narón. En 1968 inaugúrase a Ponte das Pías, os barrios da Gándara e Santa Icía medran como periferia de Ferrol. A crise do petróleo e a entrada de España na CEE no 1985 condenan o sector naval á reconversión. A reindustrialización de ferrolterra pasa por un polígono industrial que se constrúe nas marismas da Gándara. Durante anos o polígono está baleiro. Pequenas empresas de servizos e comerciais comezan a ocupar os terreos. En 1992 Alcampo abre no polígono industrial da Gándara, o futuro de Narón pasa por outro tipo de empresas. Asumida a realidade comercial da Gándara o polígono esgota a superficie, as empresas comezan a instalarse na estrada de Cedeira no que agora se chama polígono das Lagoas. Nos anos 90 o constante medre de Megasa e o esgotamento do carbón da mina das Pontes fan que centos de camións enchan a estrada de Castela transportando chatarra, aceiro e carbón. A noite do 13 de xaneiro de 1998 á 1:15 o Discoverer Enterprise esnaquizaba a ponte das Pías. Durante os meses que duraron as obras de reparación da ponte, ferrolterra volveu ter as comuncacións do século XIX. O tren inaugurado en 1913 ocupa o papel de transporte de cercanías que nunca tivo.

Rotonda de Freixeiro.

A Ponte das Pías reconstrúese ampliada agora con catro carrís, dous en cada sentido. Constrúese a autoestrada AP-9 que chega a Ferrol por unha nova ponte sobre a ría pasando por Narón, con dous novos ramais: un ata Xuvia e o outro ata A Gándara onde xa está o centro comercial Odeón. A autoestrada en Freixerio enlaza co novo polígono de Río do Pozo xurdido co obxectivo de trasladar Megasa fora de Xuvia, proxecto rexeitado pola empresa e que deixaría durante anos o polígono baleiro como pasara co da Gándara. En sucesivas ampliacións Río do Pozo chega a ter máis de dous millóns de metros cadrados e sigue medrando cruzado pola AG-64 a Autovía Ferrol-Vilalba. A estrada de Castela volve ser unha estrada residencial. Esgotada a superficie para construir en A Gándara e Santa Icía o Concello traslada a casa do concello ao Alto do Castiñeiro. Narón é unha cidade con centro urbano.

Xeografía física

Narón ten unha superficie duns 66 km² e debuxa un perímetro irregular. Dende a ría de Ferrol onde desenboca o río Inxerto e seguindo o seu cauce hoxe totalmente canalizado ao seu paso por A Gándara (baixo a Estrada de Castelao) ata as vivendas da Virxe do Mar. Cos anos a urbanización da Gándara fixo que se modificasen ises límites naturais en función de acordos entre o concello de Narón e Ferrol. O límite entre os dous concellos segue por Santa Icía ata a estrada de Valdoviño e cun perfil irregular ata o océano Atlántico na praia de Ponzos. A franxa de océano de Narón ten praias virxes como O Casal ou Lopesa que estiveron prácticamente inaccesibles ata a construcción da senda litoral costa Ártabra, un camiño peonil e para bicicletas. Narón limita con Valdoviño compartindo a praia de Lopesa na zona de O Val, onde un pequeno cordal pecha a chaira de Trasancos, e logo nas parroquias de Sedes e Pedroso, onde o Monte de Nenos (367 m, a maior altura de Narón) forma o peche setentrional do concello, e dende onde se ven asombrosas vistas da ría de Ferrol e a terra de Trasancos. Na marxe meridional, dende a desenbocadura do Xuvia ata A Gándara só destaca o pequeno Couto que da nome á parroquia onde se sitúa.

Covas	Valdoviño	Sedes
Ferrol		Neda
A Gándara	Ría de Xuvia	Xuvia

Galicia | Provincia da Coruña | Parroquias de Narón Castro (Santa María) | Doso (San Lourenzo) | Narón | Pedroso (San Salvador) | San Xiao de Narón (San Xiao) | Sedes (Santo Estevo) | Trasancos (San Mateo) | O Val (Santa María a Maior) Parroquias de Narón Barrio Habitantes Superficie Narón (San Xiao) 990 6,75 km2 Castro 836 4,25 Km2 O Val 1.695 13 Km2 Trasancos (San Mateo) 799 9,75 Km2 Sedes 939 9,65 Km2 Pedroso 813 9,80 Km2 Doso 454 4,50 Km2 Narón cidade 29.187 8,50 Km2

Barrios de Narón no concello de Narón, na provincia da Coruña O Alto do Castiñeiro | O Couto | A Gándara | Piñeiros | A Solaina | Xuvia Cidade de Narón Barrios Habitantes Superficie A Gándara 6.954 1,00 Km2 A Solaina 6.293 1,75 Km2 Alto do Castiñeiro 5.359 1,25 Km2 O Couto 1.534 1,25 Km2 Piñeiros 6.842 2,50 Km2 Xuvia 2.205 0,75 Km2

Poboación

Evolución da poboación de Narón   Fontes: INE e IGE.
1900	1930	1950	1981	2004	2009	2011	2012	2013	2014	2015	2016	2017	2018	2019	2020	2021	2022	2023
8.333	12.278	14.518	29.152	34.404	37.712	38.910	39.238
(Os criterios de rexistro censual variaron entre 1900 e 2004, e os datos do INE e do IGE poden non coincidir.)

Goberno municipal

O alcalde de Narón é, dende xaneiro de 2009, Xosé Manuel Blanco (Terra Galega). No seu primeiro mandato, ao igual que o seu antecesor no cargo, Xoán Gato, mantivo un pacto de goberno co Partido Popular, cuxa voceira no Concello, Ángeles Díaz Pardo, era a primeira tenente de Alcaldía.

Eleccións municipais, 22 de maio de 2011
Partido	Votos	%	Concelleiros
Terra Galega		33,59 %	8
PPde G		32,31 %	8
PSdeG		10,85 %	2
BNG		8,98 %	2
Converxencia Galega		6,39 %	1

• Alcalde electo: Xose Manuel Blanco (Terra Galega) apoiado por BNG e PSdeG.

En setembro de 2012 a edil de Converxencia Galega María Porto incorporouse ao goberno de Xosé Manuel Blanco para facerse cargo das áreas de Relacións Institucionais, Novas Tecnoloxías e Turismo.

Lugares de interese

Mosteiro de San Martiño de Xuvia.

• CASA DA CULTURA. Foi levantada a principios do século XX na Estrada de Castela. É un dos centros culturais máis importantes da poboación, lugar onde realízanse ao longo de todo o ano numerosos actos culturais. Foi restaurada no ano 1982.

• PRESA DO REI. Foi mandada construír polo rei Afonso XIII e utilizada nas súas orixes para dar enerxía á Real Fábrica de Moeda de Xuvia. Atópase situada as beiras do río Xuvia.

• MOSTEIRO DE SAN MARTIÑO DE XUVIA. Tamén coñecido como Mosteiro do Couto, foi mandado construír polo Conde de Traba no século XII sobre os restos dun templo anterior ao século X. É de estilo románico galego e forma conxunto coa Igrexa de San Martiño de Xuvia. Foi declarado Monumento Artístico Nacional.

• IGREXA DE SAN MARTIÑO DE XUVIA. Foi mandada levantar no ano 1137 polo Conde de Traba. É un templo románico con planta basilical de tres naves, divididas por arcos de medio punto e tres ábsidas semicirculares. No seu interior gárdase o sepulcro gótico de Rodrigo Esquío, cabaleiro do século XV.

• IGREXA DE SANTA RITA DE XUVIA. É un templo de estilo ecléctico, con planta rectangular dunha soa nave dividida en varios treitos e cuberta con bóveda de canón, capelas laterais e presbiterio. Merece especial mención a súa fachada principal, na que destacan as súas dúas altas torres campanario coroadas por dúas cúpulas con forma piramidal e un rosetón sito sobre a súa portada principal, que da iluminación ao templo.

• PONTE DE XUVIA. É unha ponte de finais do século XIX, que foi levantada sobre os restos dunha antiga ponte romana. Atópase localizada no límite entre os concellos de Narón e de Neda

• CASA DA MOEDA . Ao pasar a ponte de Xubia , encontrase a casa da moeda , que se estableceu en Xubia no ano 1790 , con nome de " Fábrica Nacional de Cobrería " que encargáse de fabricar cobre para a construción dos barcos dos astilleiros de Ferrol

Debido a guerra , en 1811 , esta fábrica convírtese nunha fábrica de moeda . Cuñou as pesaz de cobre durante os reinas de Fernando VII e Isabel II.Era das poucas fábricas de cobre que desenvolvian unha actividade cuñatoria, e a súa maquinaria desenvolvia unha beleza na moeda non alcanzada en épocas anteriores . Ademais das moedas destinadas á circulación, non convén tampouco pasar por alto a cuñación de medallas dedicadas a motivos diversos, dotadas dun importante interese histórico e avaladas pola oficialidade de ser emitidas por unha ceca do Estado. Hoxe en en día , esta fábrica xa non realiza ningun traballo , e a súa finca forma parte dunha fábrica téxtil .

• MUIÑO DE XUVIA: en 1858 era o principal muíño do país en capacidade de producción na súa clase. Recibía o trigo en barcos do Báltico, de América e de Santander. Pero non acabou aí a súa contribución á economía da zona, e anos máis tarde este muíño fariñeiro chegou a mover unha fábrica de papel, unha de tecidos e unha de laminados de cobre. A posterior perda da súa importancia económica non lle restou nin un ápice da súa beleza, reflectida nunha fermosa presa, recollida por un paseo de magnolios. A poucos metros desta fermosa estampa atópase o desaugadoiro do río Xuvia na ponte dos Andrade, que serve como liña estremeira dos concellos de Narón e Neda.

Ademais de muíño fariñeiro, chegou a mover unha fábrica de papel, unha fábrica de tecidos e unha fábrica de laminados de cobre que alternaron e complementaron a historia do muíño Encóntrase o final do paseo marítimo de Xuvia , preto do Ponto , e este muiño encóntrase en desuso actualmente.

• ALDEA NOVA . O parque temático integral de desenvolvemento rural Aldea Nova , situado en Sedes, Narón , inagurouse en 2007 co o apoio da Unión Europea e a través dun plan PODER ( Programa Operativo de Desarroio e Diversificación Económia de zonas Rurais ). Encótrase na parroquia naronesa de Sedes , nunha falda de montes dos nenos ( monte de los niños ) .

Aldea Nova é o único espazo aberto e vivo dedica o derarrollo rural sostenible en Galicia , así como a o seu estudo , divulgación e expirimentación.

É un proyecto que pretende impulsar , en definitiva , a revitalización social , económica e ambiental de esas áreas que , máis alá do mundo urbanita , seguen conservando tanto a esencia da cultura tradicional galega.

Os responsables de Aldea Nova teñen entre uns dos seus obxetivos explicar a sociedade as enerxias renovábeis e a súa gran importancia de cara a preservar o medio ambiente

• IGREXA DE SANTA MARÍA A MAIOR DE O VAL. É un templo barroco con planta de cruz latina sito en Baltar, ao norte da parroquia de O Val. Destaca pola súa fachada coroada por unha espadana dobre, que atópase arrodeada por unha balconada de pedra. Sobre a súa portada principal hai un rosetón, utilizado para alumear o interior do templo.

• CONVENTO DE BALTAR. Foi nas sas orixes, século XVI, un pazo mandado construír pola Marquesa de Lago-San Sadurniño. Máis tarde foi reconvertido en Convento grazas á súa doazón, realizada pola Marquesa aos freires claretianos. Como elementos máis importantes merecen especial mención a Capela do Sagrado Corazón e unha fonte barroca.

• CAPELA DE SANTA MARGARIDA (O VAL). Foi construída no século XV e é un dos templos máis antigos de todo o Concello. É unha pequena igrexa de planta rectangular cunha soa nave e presbiterio cuberto con bóveda de crucería.

• PENA MOLEXA. É un dos monumentos naturais máis singulares de Narón. Atópase localizada no lugar de Vilasuso, na parroquia de O Val, e trátase dunha grande rocha de varias toneladas de peso sobre a cal sitúanse outras de menor tamaño. Conta a lenda que un feitizo converteu a unha fada nesta espectacular rocha.

• PAZO DE LIBUNCA. O Pazo de Libunca, coñecido tamén como Chalé de Cabezas, localízase na parroquia de Castro e foi mandado construír pola Familia Montenegro a comezos do século XX. Na actualidade foi reconvertido nun hotel e nos seus arredores hai un xardín botánico.

Economía e urbanismo

Praza da Gándara.

É unha cidade inconclusa que aínda mantén características da súa orixe como cidade dormitorio de Ferrol, que vivía tamén do sector naval, e que pouco a pouco se vai convertendo no principal motor industrial e de ocio da comarca de Ferrolterra, situándose coma un dos concellos economicamente mas fortes de Galiza.

Sede de Pull&Bear, Río do Pozo

En Narón está situado un dos meirandes polígonos industriais de toda Galiza, Río do Pozo, no que se instalaron empresas tan importantes coma a sede de Pull and Bear, Indipunt (tamén do grupo Inditex), Megasa ou o centro loxístico de Lidl. Existen ademais outros dous polígonos industriais, A Gándara (parte do cal pertence a Ferrol), onde se atopa o maior centro comercial da comarca, o C.C. Odeón, e empresas como Poligal e o polígono das Lagoas, onde hai unha cementeira das dúas que ten este concello.

O concello conta con vías rápidas de alta capacidade, xa que a autoestrada AP-9 atravesa o núcleo urbano, conta con dous ramais que unen o parque empresarial do Río do Pozo coa autoestrada e a circunvalación de Narón dende A Gándara ata Xuvia. Pasa ademais a autovía Ferrol - Vilalba e a vía de FEVE Ferrol - Xixón ten varios apeadoiros no concello.

A cidade de Narón é unha cidade que sofre dunha grave desorde urbanística e que logo de varias décadas, co novo plano urbanístico vai subsanando ese problema pouco a pouco. Exemplo disto son as liñas de alta tensión que ata hai pouco pasaban polo medio de populosos barrios, as vías de RENFE e FEVE que exercen de barreira e numerosas rúas sen saída e de escasos equipamentos . Sen embargo, grazas ao grande crecemento en número de vivendas, a cidade vai gañando en calidade de vida, aínda que prazas e parques son aínda unha utopía e segue a dominar o cemento .

Cultura e deportes

Estadio municipal de Rio Seco.

O concello conta cunha grande oferta cultural, ademais a partir do ano 2009 contará cun dos maiores teatros e centros culturais de toda Galiza, o Pazo da Cultura, ademais de contar xa cunha biblioteca no Alto e cun museo etnográfico na parroquia de Sedes sobre a vida labrega nesta comarca do país, Aldea Nova.

Narón ten un equipo de fútbol na terceira división, o Narón Balompé Piñeiros, e un famoso rally do certame galego. Ademais, en Narón practícanse moitas disciplinas deportivas, como se demostra dia a dia na asistencia as numerosas instalacións deportivas.

Ocio e entretemento

Muíño de Pedroso.

Existen varias áreas recreativas coma a do muíño de Pedroso, que conta tamén con cámping, ademais do da Picota, no Couto, en obras, e a Presa do Rei en Xuvia; e un parque urbano ás beiras do río Freixeiro, onde se está a construír unha das meirandes urbanizacións de toda a comarca, que incluirá o terceiro centro comercial do municipio. Os outros centros comerciais son Odeón e o CC Narón. No CC Odeón hai unha grande boleira e numerosos restaurantes e cafetarías, así como 12 salas de cine.

Servizos

Lixo e reciclaxe

O concello de Narón ten un dos servizos de recollida de lixo e reciclaxe máis antigos existentes en Galiza,^{[Cómpre referencia]} primeiro ca recollida de papel e vidro que foi ampliando cos anos ata a construción pola mancomunidade de municipos da planta de compostaxe de Mougá. O proxecto fracasou por unha mala recollida selectiva do lixo. O concello de Narón está adherido ao servizo prestado por Sogama. En Río do Pozo hai unha planta de transferencia de lixo de Sogama que tamén é empregada por Ferrol. En Río do Pozo tamén existe un Punto Limpo compartido con Neda onde se poden achegar cascallos, electrodomésticos, plásticos, mobles ou chatarra. O concello recolle de xeito separado papel-cartón (do que se fai cargo unha empresa de Narón), aceite usado e pilas. Os envases son recollidos en colectores amarelos e faise cargo deles Sogama.

Servizo de auga

Cosma é a concesionaria do servizo de augas en Narón. A auga que se consome en Narón provén do encoro das Forcadas situado en Valdoviño e propiedade do concello de Ferrol que fornece ademais de Ferrol e Narón a Neda, Fene, Mugardos, Ares e Valdoviño. A auga potabilízase en Catabois. O ciclo da auga remata na EDAR de Prioriño (Ferrol).

Datas de interese

• Feira do Trece. Sedes. Cada día 13 do mes e o último domingo de cada mes.
• Festa de San Xosé Obreiro. O primeiro de maio.
• Festa de Santa Rita. En Xuvia o 22 de Maio.
• Rally Cidade de Narón. Datas 8, 9 e 10 xuño.
• Oenach atlántico. Aldea Nova, Sedes. Datas 27, 28 e 29 de xullo.
• Festas do Pemento do Couto. O 30 de Xullo.
• Día de Narón, 23 de novembro, festivo local.

Galería de imaxes

Artigo principal: Galería de imaxes de Narón.

• 
  Casa da Cultura
• 
  Xulgado de Paz (Xuvia)
• 
  Biblioteca do Alto do Castiñeiro
• 
  Pazo da Cultura (xa inaugurado)
• 
  Muíño de Xuvia
• 
  Muíño das Aceas
• 
  Fonte do Carballo
• 
  Fonte na Solaina
• 
  Praza de Galicia
• 
  Megasa, vista dende Neda
• 
  Parque cemiterio de Narón.

Lugares de Narón

Artigo principal: Lugares de Narón.

Véxase tamén

Bibliografía

• Narón, terra de futuro. Concello de Narón.
• Narón, unha historia ilustrada na Terra de Trasancos. Merlán, Eva e outros.
• Muiñería Industrial: A Real Fábrica de Fariñas da Ponte de Xuvia. Pena Graña, Andrés.
• Narón, un concello con historia de seu (I). Pena Graña, Andrés.
• Narón, un concello con historia de seu (II). Pena Graña, Andrés.
• Ordenanza de residuos e limpeza viaria do Concello de Narón. Aprobada o 26/07/2012 e publicada a exposición pública no BOP da Provincia da Coruña do 22/08/2012

Outros artigos

• Eleccións municipais en Narón.
• Comarca de Ferrolterra.
• Mosteiro do Couto.
• Cidade de Narón.
• Río Grande de Xuvia.
• Río Freixeiro.

Ligazóns externas

• Concello de Narón
• Padroado de Cultura
• Club Cidade de Narón
• Historia do Concello de Narón. Andrés Pena Graña
• Parque rural de Aldea Nova en Sedes
• PXOM de Narón