Linguas iranias: Diferenzas entre revisións

Na Galipedia, a Wikipedia en galego.
Contido eliminado Contido engadido
EmausBot (conversa | contribucións)
m r2.7.3) (Bot: Engado: be-x-old:Іранскія мовы
EmausBot (conversa | contribucións)
Liña 234: Liña 234:
[[et:Iraani keeled]]
[[et:Iraani keeled]]
[[eu:Iraniar hizkuntzak]]
[[eu:Iraniar hizkuntzak]]
[[fa:زبان‌های ایرانی]]
[[fa:زبان‌های ایرانی‌تبار]]
[[fi:Iranilaiset kielet]]
[[fi:Iranilaiset kielet]]
[[fr:Langues iraniennes]]
[[fr:Langues iraniennes]]

Revisión como estaba o 13 de xaneiro de 2013 ás 21:03

LINGUAS IRANIAS
Falado en: Taxiquistán, Afganistán, Pakistán, Irán, Iraq, Turquía, Rusia, Acerbaixán e China
Rexións: Asia central, Asia Occidental
Total de falantes: Máis de 150.000.000
Familia: Indoeuropea
 Indoiranias
  LINGUAS IRANIAS
Escrita: Alfabeto cirílico, latino e escrita perso-arábiga
Estatuto oficial
Lingua oficial de: Só 5 linguas son oficiais
Regulado por: Academia das Ciencias do Taxiquistán, Academia das Ciencias do Afganistán, Academia da Lingua e Literatura Persa, Instituto das Ciencias de Iristán, Academia Curda da Lingua
Códigos de lingua
ISO 639-1: --
ISO 639-2: ---
Mapa
Ficheiro:Iranische Sprachen.jpg
Mapa das principais linguas iranias.
Status


As linguas iranias son parte dunha rama da familia indoeuropea de linguas. Xunto coas linguas indoarias e as linguas nuristanias, forman o grupo de linguas indoiranias, o cal é unha rama do grupo indoeuropeo. O avéstico e o persa antigo son as dúas linguas iranianas máis antigas entre as linguas indoeuropeas rexistradas (incluíndo o grego e ao hitita).

Hoxe, estímase que hai de 150 a 200 millóns de falantes nativos das linguas iranias. O SIL no 2005 enumera 87 variedades das linguas iranias. Por número de artigos, as linguas máis faladas son o persa (70 millóns, xuntando as tres formas coñecidas: persa, taxico e darí), o curdo e o paxtún (25 millóns cada un) o baluchí (7 millóns), e as linguas mazandaraní, guilaquí, talixí e o iriano (coñecido como oseto).

Só cinco linguas das preto das 87 variedades de linguas iranias son oficias: o persa, o darí, o taxico, o pastún e o iriano (coñecido coma oseto). No Taxiquistán con carácter de "cooficial" (o estado comprométese a garantir a ensinanza e a difusión) está o iagnobiano, sen que o resto das linguas do Pamir gocen deste privilexio. En Iristán do Norte (chamado Osetia polos rusos) o digoriano goza de privilexios nos medios de comunicación e na ensinanza, pero non conta cun estatuto de oficialidade. No Afganistán, segundo garante a nova Constitución Afgá, as linguas maioritarias de cada rexión ou distrito poderán ter carácter de oficial nesas rexións ou distritos.


As grandes linguas iranias e a súa extensión xeográfica

As seguintes linguas iranias son faladas polo menos por un millón de persoas:

  • Grupo persa (nun senso máis amplo)   55-70 millóns,(coma segunda lingua, preto de 110 millóns, Irán, Afganistán, Taxiquistán, Paquistán, Usbequistán).
    • Persa occidental (Farsí ou simplemente persa)   35-40 millóns, coma segunda lingua por máis de 50 millóns (Irán)
    • Persa oriental   20-30 millóns
      • Darí   15 millóns (Afganistán)
        • Hazaraguí   2,5 millóns (Afganistán 2,2 millóns, Irán 300.000)
        • Aimaq   650.000 (Afganistán)
      • Taxico   4.5 millóns (Taxiquistán)
        • Bughorés   100.000 (Uzbequistán: Bughará, Irán, Israel)
  • Paxtún   35 millóns (22,5 millóns en Paquistán, 12 millóns en Afganistán)
  • Baluche   9 millóns (7,5 millóns en Paquistán, 1,4 millóns en Irán, 200.000 en Afganistán)
  • Curdo ou curmanxí   10 millóns (Turquía, Norte de Iraq, Norte de Siria, Norte de Irán e Ghorasán (oeste de Irán) e en partes de Armenia, Acerbaixán e Xeorxia. Uns milleiros en Rusia.)
  • Lurés   4,3 millóns (Irán, Grupo dialectal)
  • Soranés (Chamado tamén curdo central)   7 millóns (Irak, Iran)
  • lingua curda meridional   5 millóns (Irán)
  • Mazanderano   3 millóns (Irán, Costa do Caspio)
  • Guilaquiano   2,6 millóns (Irán, Costa do Caspio)
  • Zazakí (ou zazá)   3 millóns (Turquía)
  • Talexiano   1 millóns (Irán, Acerbaixán, Grupo dialectal)
Distribución xeográfica das linguas iranianas.

Linguas iranias importantes polo seu número de falantes:

  • Oseto (chamado tamén alano ou ironau)   600.000 (Iristán do Sur (Xeorxia) e outras zonas de Xeorxia, República do Norte de Iristán-Alania (Rusia). Iristán=Osetia. Trátase máis ben dun diasistema: lingua iriana e lingua digoriana, sendo a primeria a usada en todo o territorio.
  • Goranés   500.000 (Iraq, Irán)
  • Azarí iraniano ou Tatí meridional   220.000 (Acerbaixán, Irán)
  • Tatí   130.000 (Acerbaixán, Rusia)
  • Wanetsi   100.000 (Paquistán, Afganistán)

Nome

O grupo de linguas `iranias´ recibe ese nome porque as súas principais linguas, incluíndo o persa, foron ou son faladas na zona da meseta iraniana dende fai tempo. Sen embargo, coma unha clasificación lingüística, o nome 'iranias' non implica ningunha relación co país de Irán, (para referirmos a algo ou alguén pertencente a Irán úsase a palabra 'iraniano/-a/os/-as).


Agrupación da familia de linguas iranias

Grupo oriental

Grupo occidental

Ligazóns externas

  • [1].PROEL, sobre as linguas indoeuropeas (en español).
  • [2].Enciclopedia Iránica (en inglés).
  • [3]. Educational Resources Information Centre. Pódese consultar sobre moitas publicacións de tipo variado. (En ingles).

Bibliografía

  • [4].Enciclopedia Iránica.
  • John Payne. "Pamir languages" in Compendium Linguarum Iranicarum. Schmitt, 1989.Pamir Languages.pdf
  • Compendium Linguarum Iranicarum. Schmitt, 1989.
  • Грамматический очерк осетинского языка. Числительные. С. 457, 458. (En ruso).
  • Abaev, V.I.: Gramática osética (en inglés)[5]
  • Основы иранского языкознания. Т. 3. Новоиранские языки. М. 1982. (en ruso)
  • Tegey, Habibullah; Robson, Barbara: A Reference Grammar of Pashto, 1996 Center fo Applied Linguistics, Washington D.C., Department of Education, Washington D.C. [6]