Michel de Montaigne

Retrato de Montaigne

Michel Eyquem de Montaigne, nado o 28 de febreiro de 1533 e finado o 13 de setembro de 1592, foi un pensador e escritor francés do Renacemento, creador do xénero literario coñecido como ensaio.

Traxectoria

Michel Eyquem naceu no castelo de Montaigne, en Périgord, o 28 de febreiro de 1533. Fillo de Pierre Eyquem, un rico comerciante ao que lle foi outorgado o título de señor do castelo de Montaigne -sendo así o expoñente dunha puxante clase burguesa que accedía á nobreza mediante a compra de títulos nobiliarios para aumentar a súa influencia- e que chegou ser primeiro rexedor de Bordeos; e de Antoinette Louppes, de ascendencia xudía portuguesa.

Pierre preocupouse moito por dar unha boa educación a Michel. Educouno un preceptor alemán que só falaba en latín a fin de que Michel adquirise devandita lingua como materna e o francés como secundaria. No colexio da Guyena (Bordeos) recibiu unha educación acorde co seu estrato social e, máis tarde estudaría Leis na Universidade de Bordeus. Foi conselleiro da Cour deas Aides (unha especie de tribunal especializado en impostos) en 1554 e posteriormente -en 1557- formou parte do parlamento bordelés onde estableceu amizade con Étienne de La Boétie, que supuxo para Michel atopar un igual intelectual e un valiosísimo amigo, ata que este morreu seis anos máis tarde.

Montaigne casou aos 32 anos con Françoise da Chassage, coa que tivo 6 fillos, dos que só unha filla sobreviviu. En 1568 herdou a propiedade de Montaigne do seu pai e un ano máis tarde finalizou a tradución da Theologia Naturales de Raimundo de Sabunde. En 1570, abandonou os seus cargos públicos e retirouse ao seu castelo para meditar e escribir, posiblemente albiscando o aumento das tensións e prevendo o conflito entre faccións cristiás que desembocarían na matanza do día de San Bartolomeu dous anos máis tarde. Nese mesmo ano, en 1572, comezou a redactar os Ensaios, cuxos dous primeiros volumes viron a luz por primeira vez en 1580. Tras esa publicación, no seu afán de coñecer costumes e usos doutras nacións e culturas, emprende unha longa viaxe por Suíza, Alemaña, Austria e Italia -sobre o cal publicaríase o seu Diario de Viaxe en 1774- o cal tivo que interromper ao ser elixido alcalde de Bordeos, cargo que ostentou de 1581 a 1585. En 1588, publícase o terceiro volume dos Ensaios. En 1589 foi encarcerado na Bastilla, de onde foi liberado por intercesión de raíña nai. Tras isto, retirouse definitivamente ao castelo de Montaigne traballando nunha nova edición dos Ensaios. Faleceu en 1592.

Pensamento

Montaigne constitúe un dos pensadores de maior influencia da historia, con todo, consideróuselle historicamente máis como literato que como pensador propiamente dito, quizais principalmente, por atribuírselle a el a invención do xénero ensaístico. E é precisamente ese xénero, o seu método á fin e ao cabo, o que nos dá as pistas para rastrexar o seu pensamento.

Non escribe un “Tratado” ou uns “Principios”, non é detentor da verdade, non persegue certezas, pon en dúbida as verdades do seu tempo e o coñecemento como algo absoluto: é escéptico. Pero escéptico non é negar, é dubidar. A dúbida de Montaigne non persegue refutar ningunha tese anterior a el, senón criticar o fácil dogmatismo que afecta a todos os aspectos da cultura (ciencia, filosofía, política e relixión) e as consecuencias ás que nos conduce -e das que el é testemuña na Europa do seu tempo- como o fanatismo e a guerra.

Montaigne descobre que o home esqueceu a súa situación no cosmos, ao estimarse por encima de todas as demais cousas. A súa pretensión é a supresión desa actitude presuntuosa, a prudencia e a tranquilidade en todos os aspectos da vida. Consideración da vida como un continuo devir e do home como un ser de natureza mutable e cambiante, non fixa e monolítica.

Un home que valora sempre que leven con moderación e mesura os praceres mundanos e corporais. Para Montaigne, o corpo e os seus praceres non deben ser algo a evitar e do que avergoñarse ou ser purgado, posto que Divos non nos deu un corpo para sentir vergoña del ou para mortificalo e reprimilo. Esta conciencia do home dános o que para Montaigne é sabedoría. Avoga pola temperanza e a prudencia. Aposta pola moderación nos praceres e na supresión dos vicios, pero non supresión por ignorancia ou medo, senón por coñecemento e polas consecuencias daniñas que nos pode supor calquera cousa en exceso.

Montaigne é un perfecto mediador en moitas cuestións da súa época, como as guerras de relixión, posto que a pesar de ser católico, non dubida en recriminar aos seus os seus defectos e fallos e considerar as virtudes e aspectos positivos dos protestantes. Todo iso en harmonía, o que lle valeu tanto amizades como inimigos en ambos os bandos da contenda, debido ao seu espírito crítico, tolerante e tépedo. "Que sais-je?" é a súa lema definitorio: un escéptico acerca das verdades que coñecemos, por iso un ser tolerante coas opinións e posturas diferentes á súa e alguén máis preocupado por intentar coñecerse a si mesmo e guiarse pola temperanza, que de aprender leccións e dogmas de memoria e caer en fanatismo.

Portada dos Ensaios

Obra

Os ensaios

Os Ensaios constitúen a única obra propiamente dita de Michel de Montaigne. Son tres volumes que abarcan unha compilación de breves ensaios sobre os temas máis dispares: desde a educación dos fillos e do maxisterio, á defensa e vindicación de autores como Séneca, Plutarco e Cicerón, pasando por algúns sobre paixóns humanas como a embriaguez, a presunción, a amizade, o durmir e a soidade, entre outros. Escritos entre os cales todos podémonos identificar debido á súa proximidade e sinxeleza abordando tan eclécticos temas.

O seu san escepticismo e o seu quizais melancólica distancia, fan dos Ensaios unha apoloxía contra toda sorte de fanatismos e adoutrinamentos, algo moi necesario nunha época como a súa (e na nosa) tan dividida en faccións, crenzas e conflitos, ou mellor devandito, unha época de cegueira e irracionalidade.

Michel redacta sen aparente orde, e case, tal e como as ideas vanlle fluíndo pola mente e ás veces, dentro dun mesmo ensaio trata varios temas ou cambia dun a outro cando, aparentemente non teñen conexión. Nos primeiros imos vendo como están infestados de citas e son ensaios moi breves, pero conforme vai escribindo, lendo e compilando, pódese apreciar como vai levando a cabo menos citas dos seus amados clásicos como Virxilio, Plutarco e Séneca, entre outros, e como hai máis "Montaigne" e máis lonxitude na súa redacción. O que se quizais nos fai a este autor tan próximo e intemporal é que, no fondo, no libro do que trata é del mesmo, de Michel de Montaigne, que aos poucos, e sixilosamente, a través dos temas esboza o seu retrato nos ensaios.

Montaigne comezou a redactalos en 1572 e viro a luz as súas dous primeiros volumes en 1580. En 1588 apareceron con algunhas correccións e engadidos enriquecidos coa súa viaxe por Europa e a súa experiencia como alcalde de Bordeus e, postumamente, en 1595, saíron os tres volumes completos e con novas correccións.

Desde a segunda planta da torre do seu castelo, este bordelés invítanos a coñecernos a nós mesmos? aínda que nunca soñase el con tan ambiciosa meta - reflectíndonos nos seus textos e envíanos unha mensaxe de temperanza, prudencia e moderación, a fin de tomar verdadeira conciencia do que ser humano significa e leva, afastándonos de todo fácil dogmatismo e rompendo os nosos prexuízos.

Outros escritos

Realmente os Ensaios son a única obra que Montaigne pretendeu legar á posteridade. Con todo, séculos logo da súa morte apareceu o manuscrito dun diario de viaxe. Trátase da viaxe máis prolongada do ensaísta, que percorreu Suíza e Alemaña para chegar ata Roma. O diario está escrito en parte por Montaigne e en parte polo seu secretario persoal.

Por outra banda consérvanse algunhas cartas (como a famosa carta ao seu pai onde describe os últimos momentos do seu amigo A Boétie), a súa tradución da obra de Raimundo Sabunde Teoloxía natural, e as chamadas Efemérides de Beauthier, obra na que Montaigne foi anotando os momentos máis importantes da súa propia vida.

Véxase tamén

Ligazóns externas

• Edición en liña dos Ensaios de Montaigne na Biblioteca Virtual Cervantes (en castelán)
• Biobibliografía sobre Montaigne no Diccionario de Filosofía de J. Ferrater Mora (en castelán)
• Biografía detallada de Montaigne (en castelán)
• Edición en liña dos Ensaios en francés antigo e comentarios literarios de extractos (en francés)
• Os Ensaios en inglés