Galego-portugués

Concepto

O galego-portugués é a lingua medieval falada no noroeste da Península Ibérica que deu lugar ó galego e portugués actuais.

Procedía do latín; é polo tanto unha lingua romance. Tivo especial relevancia cultural durante varios séculos, e disto dan fe os textos medievais conservados nesta lingua. As recopilacións líricas medievais galego-portuguesas máis importantes que se conservan actualmente son:

• Cancioneiro de Ajuda

• Cancioneiro de Vaticana

• Cancioneiro Colocci-Brancutti

O rei Afonso X o Sabio, de Castela, coordinou as Cantigas de Santa María en galego-portugués, que naquel entón era a lingua por excelencia para a lírica en toda a península ibérica. Tamén compuxo algunhas cantigas de amor, mais ningunha de amigo.

Algúns poetas salientables son: Bernal de Bonaval, Airas Nunez, Pero da Ponte, Pero Amigo, Xohán de Cangas, Martín Codax, etc.

Esta lingua tivo a súa máxima importancia dende finais do s. XII ata mediado o s. XIV.

A partir do s. XIV e por causas políticas o galego-portugués comezou a perder a súa unidade e a separarse en dúas variantes: o galego e o portugués.

Listado de étimos e os vocábulos galego-portugueses correspondentes

adu ‘imperativo de aduzer’ < ADDŪC

aduces < ADDŪCIS

adugo ‘aduzo’ < ADDŪCŌ

adusse ‘aducíu’ < ADDŪXIT

adussera < ADDŪXĚRAT

aduxe < ADDŪXĪ

anvidos ‘contra vontade’ < AD INVITUS

apres < prov. < APRESSU

aque ‘eis’ < *ACCU/E > ECCE ‘eis’

arço (ardo) < ARDĚŌ

assaz < prov. assatz < AD SATIS

asteença < ABSTĬNĔNTIA

Avijr < ADVENIRE

beigo ‘bendigo’ < BĚNĚDICO

beito ou bento < BĚNĚDICTU

beizer < BĚNĚDĪCĚRE

bezes < BĚNĚDICES

chus ‘máis’ < PLUS

cima < subs. CYMA

come < QUOMODO ET

comio (como) < COMĚDŌ

consiirar < CONSĪDĔRARE

coube < CAPŬI(T)

creer < CRĒDĚRE

creveran ‘creran’ < CRĒDŬĚRANT

crive ‘crin’ < CRĒDŬĪ

de (dea) < DĚM

despoēr < DĬSPŌNERE

devisar < DIVISARE

dicipolo < DISCĬPŬLO

dixe < DĪXĪ(T)

doer < DOLĚRE

dolvera ‘doera’ < DOLŬĚRAT

dormio < DORMIŌ

dur (a/de dur) ‘firmemnte.’ < AD DURU

eire ‘onte’ < HERI ‘onte’ ‘hai pouco’

eixerdar < EXHEREDITARE

eixilhar < EXĬLĬĀRI

emproo (a)/ ambroo ou amproo ‘para abaixo’ < IN PRONO ‘inclinado cara o chan’

ensembra ‘xunto con, en conxunto’ < fr. ensemble

enxerdar < EXHEREDITARE

ersi ‘ergo’ < *ERSĪ

esté (estea) < STĒM

faço < FACIŌ

falir < FALLĚRE

falredes < FALĚRE + *ĒTIS

falría < *FALLĚRE+EAM

fegura < FĬGURA

feiro(fero) < FĚRIŌ

festiño (a) 'de presa' < FESTINO

festo (a)/ enfesto (a): ‘enriba’, ‘para arriba < INFESTU ‘hostil’

fez < FĒCIT

fezeron < FĒCĚRŬNT

fiz < FĒCĪ

foras < FORAS (en latín EXTRA)

hajo=hei < HABEO

hestoria < HĬSTORIA

houve < HABŬI

i < IBI ‘aquí, alí’

jasco ‘xazo’ < IACĚŌ

jougesemos < IACUISSEMUS

jougue ‘xacín’ < IACŬI

Juso ‘cara abaixo’ < DEORSUM (adv. ‘cara abaixo’ por influencia de suso)

madodinho < MATŬTINU

maemos ‘quedamos’ < MANEMŬS

man ‘queda, permanece’ < MANET

manno ‘quedo’ < MANĚŌ

mar ‘permanecer, quedar’ < MANĒRE

marrei < *MANĒRE+AIO

marteiro < MARTYRIU

masi ‘permaneceu’ < MASĪ

meço < MĚTIŌ

menço < MĚNTIŌ

muu < MŪLU

nodrir < NŬTRIRE

oucião < OCĔĂNU

ouço < AUDIŌ

outrossi ‘tamén’ < outro (ALTERU) + si (SIC)

paação < *PALATIANU

peço < PĚTIŌ

peēdença < POENITENTIA

poer (pór) < PŌNĚRE

possa < *POSSAM

prige ‘prendín’ < *PRĒNSĪ

priiom < l.v PRENSIONE <PREHENSIONEM

pris ‘prendín’ < *PRĒNSĪ

punha < PUGNA

querrei < QUAERERE *AIO

querrei < *QUAERĚRE-AIŌ

quige < *QUĒSĪ

quis < *QUĒSĪ

quisestes < *QUĒSISTIS

redro (a) ‘para atrás’ < RETRO

reverença < REVERENTIA

salremos < SALIRE + *ĒMŬS

salría < *SALIRE + EAM

see med‘é’ < SĚDET

seedes < SĚDĒTIS

seemos < SĚDĒNŬS

seen < SĚDENT

seenço < SĬLĔNTIU

sees ‘es’ < SĚDES

sēestro < SINISTRU

seja < SĚDĚAM

sejo ‘son’ < *SĚDĚŌ

senço < SĚNTIO

servio < SĚRVIŌ

siia < SĚDĒBAM

sive < l.v. SĒDŬĪ

suso ‘cara arriba’ < SURSUM (adv ‘ de abaixo para arriba)

terrá < TENERE + *AT

terrei < *TĚNĒRE-AIŌ

teúdo ‘tido’ < TĚNŪTU

tive < TĚNŬI

toda vía ‘sempre, constantmt.’ < TOTA VIA

toste ‘cedo, de presa’ < prov tost < TOSTU

tragiã < TRAHIEBANT

traides < TRAHITIS

trei (trae) < TRAHIT

treito (traído) < TRACTU

trouxe < *TRAXŬI

valrei < VALERE + *AIO

veen < VIDENT

vees < VIDES

vejo < VIDĚŌ

ven < *VENENT

veron < VĒNĚRŬNT

verrei < VENIRE + *AIO

verrei < VĚNĪRE-AIŌ

ves < VĚNĪS

vestes < VĒNISTIS

enrequentar < Xerm REIKS