Lingua castelá

Español / Castelán
Falado en:	Arxentina, Belice, Bolivia, Chile, Colombia, Costa Rica, Cuba, Ecuador, España, Guatemala, Guinea Ecuatorial, Honduras, México, Nicaragua, O Salvador, Panamá, Paraguai, Perú, Porto Rico, República Dominicana, Uruguai, Venezuela e Xibraltar. Minorías: Andorra, Canadá, Estados Unidos, Filipinas, Marrocos e Sáhara Occidental
Total de falantes:	333 millóns (primeira lingua) 92 millóns (segunda lingua)
Posición:	3
Familia:	Indoeuropea  Itálica   Románica    Italo-occidental     Occidental      Galo-ibérica       Ibero-románica        Ibero-occidental         Español / Castelán
Escrita:	Alfabeto latino
Estatuto oficial
Lingua oficial de:	España, Arxentina, Bolivia, Chile, Colombia, Costa Rica, Cuba, Ecuador, El Salvador, Guatemala, Guinea Ecuatorial, Honduras, México, Nicaragua, Panamá, Paraguai, Perú, Porto Rico, República Dominicana, Unión Europea, Uruguai e Venezuela.
Regulado por:	Asociación de Academias da Lingua Española
Códigos de lingua
ISO 639-1:	es
ISO 639-2:	spa
SIL:	SPN
Mapa
Status

O castelán ou español é unha lingua romance do grupo ibérico, orixinaria de Castela. É falada en toda España, e boa parte de América do Sur, América Central e América do Norte como lingua materna por uns 340 millóns de persoas e por 450 como segunda lingua (estimacións de 2004). É a terceira lingua do mundo en número de falantes, despois do mandarín e do inglés.

Nomes

Esta lingua derivada do latín ten dous nomes, español e castelán. Este último é o preferido dentro do territorio de España debido á presenza doutras linguas cooficiais ou non (galego, catalán, éuscaro, asturiano, occitano...) e a que historicamente é o primeiro nome desta lingua ao xurdir no territorio do condado de Castela; o primeiro é o máis utilizado no contexto internacional. O contexto de uso da palabra inflúe na escolla dunha forma ou outra, pois cando se usa en contraste con outra lingua cooficial adoita usarse castelán, mentres que en contextos internacionais é habitual usar español (esta tendencia vese máis esaxerada aínda nas traducións equivalentes en linguas de fóra da península).

Historia

Mapa cronolóxico que amosa a evolución territorial das linguas do Sudoeste de Europa entre as que aparece o castelán.

O nacemento da lingua castelá pode situarse na época da Reconquista, en terras de Cantabria. Ó longo de toda a Idade Media, estendeuse por España ó mesmo tempo que o reino de Castela ía arrebatando terreos a Al-Andalus. É moi parecido a o que se falaba na Hispania visigótica antes da desastrosa batalla de Guadalete.

A posterior política centralizadora dos reis da España unificada (dende os Reis Católicos) levouna a converterse, durante moitos anos, na lingua de prestixio en todo o territorio do Estado, tanto na metrópole como nas colonias en América, Filipinas, etc.

Na actualidade, atópase estendida pola meirande parte do territorio de España e América Central e do Sur (agás Brasil e outros estados como Suriname, Güiana, Güiana Francesa, etc.). Conta con importantes comunidades de falantes en Estados Unidos e moitos outros lugares do mundo.

Variantes e lingua estándar

Debido á grande extensión dos territorios nos que é falada, a lingua castelá conta cunha importante variedade dialectal. Así e todo, as diferenzas entre dialectos non son tan grandes como para prexudicar gravemente á intercomprensión. A Real Academia Española é a encargada de establece-la forma estándar do castelán. Tradicionalmente, baseouse na fala peninsular para facelo; nos últimos anos, levou a cabo un importante labor para incluír tódalas variedades americanas dentro do seu dicionario e a súa gramática.

Os pronomes persoais de segunda persoa son un dos principais elementos de diferenciación entre dialectos. Na maioría da España peninsular, emprégase tú para o singular e vosotros para o plural, reservando as formas usted e ustedes para o trato formal. En toda América Latina, existe unha única forma de plural na segunda persoa (ustedes); en Arxentina, Uruguai e Paraguai, utilízase vos para a segunda persoa singular (este uso aparece tamén en moitos outros países latinoamericanos, pero non se atopa tan estendido a tódolos niveis sociais coma neses tres).

Existen tamén diferenzas fonéticas (coma o seseo) e léxicas.

Trazos caracterizadores respecto doutras linguas románicas

• perda do F- inicial latino;
• enxordecemento do sistema de sibilantes;
• ditongamento das vogais breves medias latinas;
• artigo masculino antianalóxico el;
• orde de constituíntes SVO (suxeito-verbo-complementos);
• existencia dunha consoante fricativa interdental xorda.

Táboa de vocabulario

Esta táboa presenta unha comparativa do castelán con outras linguas romances.

Latín vulgar	Francés	Italiano	Castelán	Occitano (Linguadociano)	Catalán (Central)	Galego	Romanés
clave(m)	clef	chiave	llave	clau	clau	chave	cheie
nocte(m)	nuit	notte	noche	nuèit/nuèch	nit	noite	noapte
cantare	chanter	cantare	cantar	cantar	cantar	cantar	a cânta
capra(m)	chèvre	capra	cabra	cabra	cabra	cabra	capră
lingua(m)	langue	lingua	lengua	lenga	llengua	lingua	limbă
platea(m)	place	piazza	plaza	plaça	plaça	praza	piaţă
ponte(m)	pont	ponte	puente	pònt	pont	ponte	pod
ecclesia(m)	église	chiesa	iglesia	glèisa	església	igrexa	---
hospitale(m)	hôpital	ospedale	hospital	espital	hospital	hospital	spital
caseu(m) | formaticu(m)	fromage	formaggio	queso	formatge	formatge	queixo	---