Florbela Espanca

Ficheiro:FlorbelaEspanca.jpg

Florbela Espanca (1894-1930)

Florbela Espanca, bautizada co nome Flor Bela de Alma da Conceição nada en Vila Viçosa o 8 de decembro de 1894 e finada en Matosinhos o 8 de decembro de 1930, foi unha poetisa portuguesa.

Traxectoria

Precursora do movemento feminista en Portugal, tivo unha vida tumultuada, inquieta, transformando os seus sufrimentos íntimos en poesía da máis alta calidade, cargada de erotización e feminidade.

Filla de Antónia da Conceição Lobo, empregada de João Maria Espanca, que non a recoñeceu como filla. Porén con a morte de Antónia en 1908, João e a súa muller Maria Espanca criaron a meniña. O pai só recoñecería a paternidade moitos anos após a morte de Florbela.

En 1903 Florbela Espanca escribiu a primeira poesía de que temos coñecemento, A Vida e a Morte. Casouse no día do seu aniversario, en 1913, con Alberto Moutinho. Concluíu un curso de Letras en 1917, e inscribiuse a seguir para cursar Dereito, sendo a primeira muller a frecuentar este curso na Universidade de Lisboa.

Sufriu un aborto involuntario en 1919, ano en que publicou o Livro de Mágoas. É nesa época que Florbela comeza a presentar síntomas máis graves de desequilibrio mental. En 1921 separouse de Alberto Moutinho, pasando a encarar o preconcepto social decorrente diso. No ano seguinte casouse pola segunda vez, con António Guimarães.

O Livro de Soror Saudade é publicado en 1923. Florbela sufriu un novo aborto, e o seu marido pediu o divorcio. En 1925 casouse pola terceira vez, con Mário Lage. A morte do irmán, Apeles (nun accidente de avión), abálaa gravemente e inspíraa para a escrita de As Máscaras do Destino.

Tentou o suicidio por dúas veces en outubro e novembro de 1930, ás vésperas da publicación da súa obra-prima, Charneca em Flor. Tras diagnosticárselle un edema pulmonar, suicídase no día do seu aniversario, 8 de decembro de 1930. Charneca em Flor sería publicado en xaneiro de 1931.

Florbela Espanca por outros poetas

Florbela Espanca causou grande impresión entre os seus pares e entre literatos e público do seu tempo e de tempos posteriores. Alén da influencia que os seus versos tiveron nos versos de tantos outros poetas, son aferidas tamén algunhas homenaxes prestadas por outros inminentes poetas á persoa humana e lírica da poetisa. Manuel Dias da Fonseca, no seu "Para um poema a Florbela" de 1941, cantaba "(...)E Florbela, de negro,/ esguia como quem era,/ seus longos braços abria/ esbanjando braçados cheios/ da grande vida que tinha!". Tamén Fernando Pessoa, nun poema dactilografado e non datado, de nome "À memória de Florbela Espanca", descríbea como "alma sonhadora/ Irmã gêmea da minha!".

Obra

Florbela Espanca

Autora de poemas, artigos na prensa, traducións, epístolas e un diario, Florbela Espanca antes que nada foi poetisa. É á súa poesía, case sempre en forma de soneto, á que ela debe a fama e o recoñecemento. A temática abordada é principalmente amorosa. O que máis lle preocupa a autora é o amor e os ingredientes que romanticamente lle son inherentes: soidade, tristeza, saudade, sedución, desexo e morte. A súa obra abrangue tamén poemas de sentido patriótico, mesmo algúns en que é visíble o seu patriotismo local: o soneto “No meu Alentejo” é unha glorificación da terra natal da autora.

Soamente dúas antoloxías, Livro de Mágoas (1919) e Livro de Sóror Saudade (1923), foran publicadas en vida da poetisa. Outras, Charneca em Flor (1931), Juvenília (1931) e Reliquiae (1934) saíran só tras o seu pasamento. Toda a obra poética de Florbela foi reunida por Guido Battelli nun volume chamado Sonetos Completos, publicado por vez primeira en 1934. En 1978 xa saíran 23 edicións do libro. As pezas anteriores ás primeias publicacións da poetisa foran reconstituídas por Mária Lúcia Dal Farra, que en 1994 editou o texto de Trocando Olhares.

A prosa de Florbela exprímese através do conto (en que domina a figura do irmão da poetisa), dun diario, que antecede a súa morte, e en cartas varias. Algunhas pezas da súa correspondencia son de natureza familiar, outras tratan de questións relacionadas coa súa produción literaria, quer nun sentido interrogativo quanto á súa qualidade, quer quanto a aspectos mais prácticos, como a súa publicación. Nas diferentes manifestacións epistolares sobresaem qualidades que nen sempre están presentes na restante produción en prosa - naturalidade e simplicidade.

António José Saraiva e Óscar Lopes na súa História da Literatura Portuguesa descrében Florbela Espanca como sonetista de “laivos anterianos” e semellante a António Nobre. Admiten que foi “unha das mais notábeis personalidades líricas isoladas, pola intensidade dun emotivo erotismo feminino, sen precedentes em Portugal, con tonalidades ora egoístas ora dunh sublimada abnegación que ainda lembra Sóror Mariana, ora dunha expansión de amor intenso e instábel(...)”.

A obra da Florbela “precede de lonxe e estimula un mais recente movemento de emancipacipación literaria da muller, exprimindo nos seus acentos mais patéticos a imensa frustración feminina das (...) opresivas tradicións patriarcais.”

Rolando Galvão, autor dun artigo sobre Florbela Espanca publicado na páxina electrónica Vidas Lusófonas, caracteriza así a obra florbeliana:

“Como dicen varios estudiosos da súa persoa e obra, Florbela xurde desligada de preocupacións de contido humanista ou social. Inserida no seu mundo pequeno burgués, como evidencía nos varios retratos que de si faz ao longo dos seus escritos. Non manifesta interese pola política ou polos problemas sociais. Diz-se conservadora. (...) O seu egocentrismo, que non retira beleza á súa poesía, é por demais evidente para non ser referenciado practicamente por todos. Sedenta de gloria, diz Henrique Lopes de Mendonça, transcrito por Carlos Sombrio.

Na súa escrita há un certo número de palavras en que insiste incessantemente. Antes de mais, o EU, presente, dir-se-á, en quase todas as pezas poéticas. Largamente repetidos vocábulos reflexos da paixón: alma, amor, saudade, bicos, versos, poeta, e varios outros, e os que deles derivam. Escritos de ámbito para alén dos que caracterizan esa paixón non son abundantes, particularmente na obra poética. Salvo no que se refere ao seu Alentexo. Non se coloca como observadora distante, mesmo quando tal parece, exterior a feitos, ideias, acontecimentos.”

O autor do artigo lembra tamén a correspondencia da poetisa co irmán, Apeles, e cunha amiga próxima, que apenas viu en retrato. Repara que os excesos verbais da escritora son provocados pola súa imoderación para exprimir unha paixón. A súa exaltación do amor fraternal é considerada fora do común. Galvão repara que eses limites alargados na expresión do amor, da amizade e das afeicións, son na obra florbeliana unha constante.

Bibliografía

Poesía

1919 Livro de Mágoas. Lisboa: Tipografia Maurício. ^(eBook)

1923 Livro de Sóror Saudade. Lisboa: Tipografia A Americana.

1931 Charneca em Flor. Coimbra: Livraria Gonçalves.

1931 ______________ (com 28 sonetos inéditos). Coimbra: Livraria Gonçalves.

1931 Juvenília: versos inéditos de Florbela Espanca. Estudo crítico de Guido Battelli. Coimbra: Livraria Gonçalves.

1934 Sonetos Completos (Livro de Mágoas, Livro de Sóror Saudade, Charneca em Flor, Reliquiae). Coimbra: Livraria Gonçalves.

Prosa

1931 As Máscaras do Destino. Porto: Editora Marânus.

1981 Diário do Último Ano. Prefácio de Natália Correia. Lisboa: Livraria Bertrand.

1982 O Dominó Preto. Prefácio de Y. K. Centeno. Lisboa: Livraria Bertrand.

Colectáneas

1985/86 Obras Completas de Florbela Espanca. 8 vols. Edição de Rui Guedes. Lisboa: Publicações Dom Quixote.

1994 Trocando Olhares. Estudo introdutório, estabelecimento de textos e notas de Maria Lúcia Dal Farra. Lisboa: Imprensa Nacional/ Casa da Moeda.

Epistolografía

1931 Cartas de Florbela Espanca (A Dona Júlia Alves e a Guido Battelli). Coimbra: Livraria Gonçalves.

1949 Cartas de Florbela Espanca. Prefácio de Azinhal Abelho e José Emídio Amaro. Lisboa: Edição dos Autores.

Traducións

1926 Ilha azul, de Georges Thiery. Figueirinhas do Porto.

____ O segredo do marido, de M. Maryan. Biblioteca das Famílias.

1927 O segredo de Solange, de M. Maryan. Biblioteca das Famílias.

____ Dona Quichota, de Georges de Peyrebrune. Biblioteca do Lar.

____ O romance da felicidade, de Jean Rameau Biblioteca do Lar.

____ O castelo dos noivos, de Claude Saint-Jean

____ Dois noivados, de Champol. Biblioteca do Lar.

____ O canto do cuco, de Jean Thiery. Biblioteca do Lar.

1929 Mademoiselle de la Ferté (romance da actualidade) de Pierre Benoit. Série Amarela.

1932 Máxima (romance da actualidade, de A. Palácio Váldes. Coleção de Hoje.

Véxase tamén

Ligazóns externas

• Obras de Florbela Espanca na Biblioteca Nacional Digital (en portugués)
• Informacións anexas sobre Florbela Espanca