Historia do Reino Unido

• Para períodos anteriores a 1707, véxase Historia de Inglaterra, Historia de Irlanda, Historia de Gales e Historia de Escocia, respectivamente
• Para o período entre 1707 e 1801, consultar Historia de Gran Bretaña

Imaxe de satélite de Gran Bretaña e Irlanda do Norte

O Reino Unido é o estado soberano constituído polos territorios históricos de Gran Bretaña: Inglaterra, Escocia e Gales, así como Irlanda do Norte, no nordeste da illa de Irlanda. O Reino Unido posúe ademais tres Dependencias da Coroa e catorce territorios de ultramar que non son constitucionalmente parte do estado. Estes territorios son vestixios do Imperio Británico, que alcanzou a súa máxima extensión en 1922, cubrindo case un cuarto da superficie emerxida do mundo, que o convirte no imperio máis extenso da historia.

O estado comezou a tomar a súa forma actual coa Lei de Unión en 1707, que uníu o Parlamento de Inglaterra co Parlamento de Escocia para crear o unificado "Reino de Gran Bretaña". Posteriormente, a Lei de Unión de 1800 xuntou o Reino de Gran Bretaña co Reino de Irlanda para crear o "Reino Unido de Gran Bretaña e Irlanda".

En 1922, o Estado Libre Irlandés conseguiu a súa independencia, deixando Irlanda do Norte como parte integrante do Reino Unido. Como resultado, dende 1927 o título formal de Gran Bretaña é "O Reino Unido de Gran Bretaña e Irlanda do Norte" (The United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland).

Conquistas e unións antes de 1800

A conquista inglesa de Gales

Eduardo I de Inglaterra

O Gales medieval en poucas ocasións formou unha entidade política única, senón que estivo baixo o control de diversos principados locais. Cando os normandos, cobizosos de terras, invadiron Inglaterra, comezaron a facer incursións dentro das relativamente febles fronteiras galesas, establecendo un número de señoríos na parte máis oriental do país e nas zonas limítrofes. En resposta, os galeses, que aínda mantiñan o control do norte e oeste do país, comezaron a unirse baixo o mando de líderes como Llywelyn o Grande, que se denominaba a si mesmo "Príncipe de todo Gales do Norte" en 1199.

En 1282, o rei Eduardo I de Inglaterra (1272–1307) conquistou finalmente os últimos principados galeses que resistían no norte e oeste do país (unha zona que se corresponde aproximadamente cos actuais condados de Anglesey, Caernarfonshire, Merionethshire, Ceredigion e Carmarthenshire). O Estatuto de Rhuddlan estableceu formalmente a soberanía de Eduardo sobre Gales dous anos despois. Para apouvigar os galeses, o fillo de Eduardo (futuro Eduardo II), que nacera en Gales, converteuse no príncipe de Gales o 7 de febreiro de 1301. Gales, entón, adquiriu o status de principado, que se mantivo oficialmente entre 1284 e 1536. A tradición de outorgarlle o título de princesa ou príncipe de Gales ao herdeiro da monarquía británica continúa na actualidade.

Entre 1284 e 1536 a Coroa só tivo control indirecto sobre o principado, e os señores das Marcas, que goberaban señoríos independentes ao leste e sur de Gales, mantivéronse independentes do manexo directo da Coroa. O poder dos señores Marcher rematou en 1535, cando se completou a unión política e administrativa de Inglaterra e Gales. As leis coñecidas como Leis de Gales de 1535 (Laws in Wales Act) anexionaron Gales ao sistema legal de Inglaterra, e dividiron as Marcas nos condados de Brecon, Denbigh, Monmouth, Montgomery e Radnor, aos que se lles engadiron partes de Gloucester, Hereford e Salop. As Leis de Gales de 1542 non mencionan o condado de Monmouth e non aclara se este pertence a Inglaterra ou a Gales. Este marco legal ampliouse coa Lei de Inglaterra tanto para Inglaterra coma para Gales (Law of England to both England and Wales), que fixo do inglés a única lingua tolerada para propósitos oficiais. Isto excluíu o idioma galés da oficialidade e afastou a moitos galeses de cargos oficiais.

A conquista inglesa de Irlanda

Henrique III

A conquista de Irlanda comezou en 1169 liderada por Henrique II (1154–1189). Ao primeiro, non foi estritamente levada a cabo por un conquistador inglés, senón por un pequeno grupo de normandos que nin eran ingleses nin actuaron no nome da Coroa inglesa. Un barón normando, a quen desposuíran das súas terras, natural de Gales, Richard de Clare, coñecido como Strongbow, asociouse co exiliado rei irlandés, Diarmait Mac Murchada, para axudalo a recuperar o seu reino de Leinster. Os normandos, en consecuencia, afianzaron a súa presenza territorial en Irlanda, conseguindo Dublín en 1170. O éxito de Strongbow alarmou a Henrique II, que tiña medo de que se fixese poderoso de máis. Henrique invadiu Irlanda en 1171 e Dublín e malia a súa periferia foron sometidas baixo o seu control.

En 1541, ordenóuselle ao Parlamento irlandés que mudase o status de Irlanda a reino, co rei Henrique VII (1509-1547) como monarca; Henrique comezou a proclamarse Rei de Irlanda ao pouco tempo, o que deu lugar á unión das coroas. No século XVI, a dinastía dos Tudor expandiu o seu control sobre Irlanda dende a pequena localidade de Pale, preto de Dublín, ata controlar a illa enteira en 1603. A reconquista de Irlanda polos Tudor desencadeou episodios de violencia a gran escala, culminando nas Rebelións Desmond e na Guerra dos Nove Anos. Outra característica do século XVI foi o establecemento de asentamentos ingleses de Irlanda, cos que tentaron extender a súa influencia dentro do país, confiscando as terras dos terratenentes irlandeses e asentando colonias inglesas no seu lugar.

A unión das Coroas de Inglaterra e Escocia

Xacobe I

Escocia foi, ata 1707, un reino independente, que procurou durante séculos resistir as tentativas inglesas de interferir nos seus asuntos interiores e exteriores. Por mor do clima, a orografía e a densidade poboacional, o Reino de Escocia era economicamente e militarmente inferior ao seu veciño meridional, o Reino de Inglaterra. A "Vella Alianza" (esc. Auld Alliance) con Francia foi motivo de grave preocupación para os sucesivos gobernos e monarcas ingleses e a necesidade de illar Escocia da Francia católica e romana foi un dos motivos impulsores da política exterior de Inglaterra, particularmente durante a Reforma escocesa.

Nos tempos da Reforma escocesa estouraron diversos conflitos entre a antiga relixión, o catolicismo, e a nova, o (calvinismo). A controvertida raíña católica de Escocia, María I (coñecida popularmente como María, raíña dos escoceses), foi forzada a abdicar nun golpe de estado e a exiliarse en Inglaterra, deixando o seu fillo e herdeiro, Xacobe, ao coidado de gardiáns protestantes. Dado que os católicos ingleses tiñan dúbidas sobre a lexitimidade do casamento entre Henrique VIII e Ana Bolena, María I de Escocia foi vista por moitos como unha herdeira máis lexítima ao trono inglés cá súa curmá protestante, Isabel I de Inglaterra. O bisavó de María era o avó de Isabel, Henrique VII, grazas a unha alianza temperá entre Inglaterra e Escocia. A raíña Isabel I deixou a súa curmá María baixo arresto domiciliario e finalmente, entre rumores dunha conspiración católica para destronala, executouna alegando cargos de traizón. A raíña Isabel I morreu en 1603, sen herdeiro directo ao trono. Xacobe, nesa altura rei lexítimo de Escocia, sucedeu a súa curmá Isabel no trono inglés en 1603 e asumiu o título de rei Xacobe I de Inglaterra a carón do anterior de Xacobe VI. O rei Xacobe, a miúdo coñecido como Xacobe I e VI, recoñeceu a Casa de Estuardo como a familia real de Gran Bretaña, aínda que ambos reinos continuaron a manter parlamentos independentes. Nos 100 anos seguintes, e malia unión das coroas, fortes diferenzas relixiosas e políticas seguiron a dividir os reinos, e producíronse diversos enfrontamentos militares entre uns e outros.

O goberno republicano (1649)

A maioría de idade do fillo de Xacobe VI, Carlos I, en 1625, marcou o comezo dun profundo cisma entre o rei e o Parlamento. A adhesión de Carlos á doutrina do divino dereito dos reis alimentou o enfrontamento entre o monarca e a cámara, e culminou na Guerra Civil Inglesa (1642–1649). O rei foi executado e abriuse un período de goberno coñecido como a Comunidade do Parlamento (1649–1653), á que seguiu un período de goberno persoal do veterano parlamentario Oliver Cromwell como lord protector. O novo réxime non foi ben acollido pola poboación, e a morte de Cromwell deixou paso, logo do breve goberno do seu fillo Richard Cromwell (1658-1659), á volta ao sistema anterior ao protectorado de Cromwell. En última instancia, a vontade de estabilidade política impulsou ao Parlamento a negociar a restauración da monarquía na persoa do fillo de Carlos, Carlos II. Este período, que comprende dende as primeiras crises entre Carlos I e o Parlamento en 1620 ata a Restauración en 1660, coñécese como a Revolución Inglesa.

No período da Comunidade do Parlamento produciuse a anexión de Irlanda e Escocia por Inglaterra e a súa autonomía lexislativa foi abolida. A autonomía de Irlanda, en particular, viuse alterada constantemente a causa do período da guerra civil, cando a súa clase terratenente de irlandeses católicos locais foi desposuída das súas terras pola conquista por Cromwell e substituída por unha clase gobernante de británicos protestantes. Tanto Irlanda coma Escocia recuperaron a súa simbólica autonomía de Londres coa Restauración. Porén, a era das guerras dos tres reinos percorreu un longo camiño ata establecer a hexemonía inglesa sobre os outros dous baixo a monarquía dos Estuardo.

A Lei de Unión (1707)

Para unha integración política máis profunda foi crucial a política de Ana de Gran Bretaña, (1702–1714), que accedeu ao trono en 1702 como a derradeira monarca Estuardo de Inglaterra e Escocia, e de feito ela foi a única monarca Estuardo de Gran Bretaña. Mercé á Raíña e os seus conselleiros redactouse o Contrato de Unión en 1706 e as negociacións entre Inglaterra e Escocia comezaron en serio.

As circunstancias en que Escocia aprobou o contrato foron polémicas. Os defensores escoceses crían que o Contrato remataría na imposición dunha Unión baixo termos menos favorables para eles. Houbo un fero debate a ambas beiras da fronteira durante meses onde, particularmente en Escocia e en concreto en Edimburgo, estivo a piques de desembocar nun conflito civil. A posibilidade da unión dos reinos era amplamente rexeitada pola poboación escocesa, pero o desastre financeiro Darien Scheme fixo que o Parlamento de Escocia a piques de ir á bancarrota aceptase, ao seu pesar, as proposicións.

En 1707, a Lei de Unión (Acts of Union) recibiron unha sanción real, e abolíanse tanto o Parlamento de Inglaterra coma o Parlamento de Escocia para crear un único Reino de Gran Bretaña cun único Parlamento de Gran Bretaña. Ana converteuse formalmente na primeira ocupante do unificado trono británico e Escocia enviou 45 parlamentarios á nova cámara de Westminster. Quizais, o maior beneficio de Unión para Escocia foi que comezou a aproveitar o libre comercio coas colonias inglesas de ultramar. Pola outra parte, Inglaterra gañou un posible aliado en contra de estados europeos hostís.

Pola contra, certos aspectos dos antigos reinos independentes permaneceron separados. Hai institucións escocesas e inglesas que non foron fusionadas dentro do sistema británico. Os territorios conservaron cadanseu sistema xudicial e bancario. A Igrexa de Escocia presbiteriana e Igrexa de Inglaterra anglicana tamén permaneceron separadas da mesma maneira que os sistemas de educación. Un aspecto particular das Leis de Unión, foi o renomeamento de Escocia e Inglaterra como "Bretaña do Norte" (North Britain) e "Bretaña do Sur" (South Britain) respectivamente. Estes novos nomes non callaron entre a poboación e caeron en desuso rapidamente. En Inglaterra sen embargo, os termos "Inglaterra" e "Bretaña" a miúdo continúan a ser intercambiables. A situación non se repite en Escocia pola contra.

Reino Unido

Lei de Unión (1800)

A bandeira de Gran Bretaña é unha mestura das bandeiras de Escocia, Inglaterra e Irlanda

As invasións dende Inglaterra polos normandos en 1170 desencadearon séculos de loitas e enfrontamentos en Irlanda. Sucesivos Reis de Inglaterra presenciaron tanto a conquista coma o saqueo de Irlanda, impoñendo o seu goberno pola forza na illa enteira. A comezos do século XVII, iniciaron un grande asentamento na provincia irlandesa do Úlster colonos protestantes dende Escocia e Inglaterra, que provocou o desprazamento de moitos dos católicos irlandeses nativos desta parte de Irlanda. Dende tempos dos primeiros invasores normandos dende Inglaterra, Irlanda foi obxecto de control e regulación, ao primeiro por Inglaterra e nos últimos tempos por Gran Bretaña.

Posiblemente inspirados pola guerra de independencia americana (1775–1783), unha forza unida de voluntarios irlandeses empregou a súa influencia para conseguir unha maior independencia para o parlamento irlandés. Isto garantiuse en 1782, o que lle permitiu o comercio libre e a independencia lexislativa a Irlanda. Porén, a revolución francesa alentara as crecentes chamadas para moderar a reforma constitucional. A Sociedade de Irlandeses Unidos, composta por presbiterianos de Belfast e anglicanos e católicos de Dublín, fixeron campaña a prol da fin da dominación británica. O seu líder Theobald Wolfe Tone (1763–1798) traballou coa Convención Católica de 1792, que solicitou a fin das leis penais. Logo de fracasar no intento de facerse co apoio do goberno británico, viaxou a París, e volveu a Irlanda coa axuda francesa para emprender a Revolución Irlandesa de 1798. Os seus líderes, entre eles Wolfe Tone, foron asasinados polas forzas do goberno, pero estas rebelións convenceron os británicos do primeiro ministro William Pitt de que a única solución era rematar coa independencia de Irlanda dunha vez por todas.

A Unión Lexislativa de Gran Bretaña e Irlanda completouse o 1 de xaneiro de 1801 nos parlamentos irlandés e británico, baixo a Lei de Unión de 1800, mudando o nome do país por Reino Unido de Gran Bretaña e Irlanda. Irlanda enviou un cento de parlamentarios á Cámara dos Comúns en Westminster e 28 nobres protestantes á Cámara dos Lores, elixidos entre eles (aos católicos non se lles permitía seren elixidos para esta cámara).

Irlanda

Parte do acordo que levou á Lei de Unión 1800 estipulaba que as leis penais en Irlanda fosen revogadas e que se outorgase a emancipación aos católicos. Porén, o rei Xurxo III bloqueou a emancipación, argumentando que de garantila rompería o seu xuramento de coroación conforme debía defender a Igrexa anglicana. A campaña do avogado Daniel O'Connell e a morte de Xurxo III, desembocou na concesión da Emancipación católica en 1829, e permitiulles aos católicos sentaren no Parlamento. O'Connell preparou unha campaña sen éxito para revogar a Lei de Unión.

Cando a crise da pataca golpeou a illa en 1846, moita da poboación rural quedou sen o seu alimento básico. Desafortunadamente, os políticos británicos coma o primeiro ministro Robert Peel defendía unha política económica [liberalismo|liberal]] de laissez-faire e decidiu que o estado non interviñese de ningún xeito. Mentres entidades privadas e organizacións benéfica conseguían enormes cantidades de diñeiro e provisións (os indios americanos enviaron provisións e a Raíña Vitoria persoalmente doou o equivalente actual a 70,000 euros) a inacción do goberno británico (ou polo menos a acción inadecuada) fixo que o problema se convertese nunha catástrofe. O campesiñado foi virtualmente exterminado no que se coñece como a Gran Fame Irlandesa.

As dúas revolucións do século XVII

Oliver Cromwell

Durante a primeira metade do século XVII, formouse a unión dinástica entre Inglaterra e Escocia ao outorgar o trono inglés a Xacobe I en 1603, quen pertenecía á casa escocesa dos Estuardo. Non obstante, a unión política non se produciu ata 1707, coa Acta de Unión. Mentres, continuou o proceso de colonización inglesa de Irlanda mediante a confiscación de terras.

Durante o século XVII producíronse dous procesos revolucionarios en Inglaterra. O primeiro deles, coñecido co nome de Revolución Inglesa, liderado polo puritano Oliver Cromwell, ocurriu entre 1640 e 1660, e tivo como consecuencia a proclamación da única república na historia inglesa.

O segundo proceso revolucionario foi a finais do século XVII e se lle coñeceu co nome de Revolución Incruenta ou «A Gloriosa». Esta ocurriu trala restauración da monarquía dos Estuardo e como resposta do parlamento contra o absolutismo do rei Xacobe II. Na Revolución Incruenta, os tories e os whigs aliáronse para destituir a Xacobe II, o que conseguiron en 1688, propondo ao seu xenro, o príncipe Guillerme de Orange, para sustituirlle no trono, a quen impusiron a Declaración de Dereitos (Bill of Rights) (1689) e o Acta de Tolerancia.

Fundación do Reino Unido de Gran Bretaña e Irlanda (1801-1922)

Véxase Artigo principal: Reino Unido de Gran Bretaña e Irlanda

Revolución Industrial

Por outro lado, aproximadamente dende 1780 ata 1850, desenvolveuse a Revolución Industrial en Inglaterra. A expansión colonial levou aparellada un aumento na demanda de produtos que non podía cubrirse coa protoindustria tradicional. A creación de fábricas, o aumento significativo da produción, a substitución da lá polo algodón, o desenvolvemento de novas tecnoloxías aplicadas a todo o proceso de produción textil e a invención da máquina de vapor, e a súa aplicación práctica no camiño de ferro, supuxeron unha revolución económica que acarrexou unha auténtica ruptura co modelo económico medieval.

Grupos sociais na primeira metade do século XIX

O Subsidised Mineowner, caricatura do século XIX

A Revolución Industrial desenvolveuse no Reino Unido antes que en calquera outro estado europeo, transformando a forma de vida medieval. Non obstante, os grupos sociais víronse influídos pola revolución de xeito desigual.

A vella elite nobiliaria continuaba a ser o grupo máis poderoso. Foi o menos afectado polos cambios. Enriqueceron enormemente coa industrialización xa que posuían preto dun 70% das terras. Adquiriron unha mentalidade capitalista e beneficiáronse do paso do camiño de ferro polas súas terras e do aumento de produción agrícola grazas ás novas técnicas. O seu papel político seguiu a ser predominante, aínda que xa non tiñan o monopolio do poder debido ás reformas legais introducidas pola Cámara dos Comúns.

A alta burguesía era un grupo moi restrinxido de grandes banqueiros e importantes comerciantes e empresarios. Tentaron emparentarse coa alta aristocracia ben copiando hábitos de vida cotiá, ou ben mediante lazos matrimoniais.

A media e baixa burguesía son artesáns e propietarios de pequenos e medianos obradoiros. Grupo emprendedor que esixe dereitos de maior representación política, son a base social do Partido liberal.

Os traballadores rurais víronse prexudicados polos contratos precarios que trouxo a revolución agrícola. Ademais, implantouse o impopular sistema Speenhamlaud, ou «Lei de pobres» e perderon a posibilidade de adquirir ingresos a través da protoindustria debido á creación das fábricas.

Os proletarios son quen máis van a sufrir os efectos dun crecemento descontrolado das cidades e dunha industrialización salvaxe. A maioría dos proletarios eran campesiños que se viron forzados a deixar a súa forma de vida trasladándose ás cidades para poder subsistir. Comezaron a sufrir por vez primeira a tiranía do reloxo, que lles impuxo unha vida monótona e con longas xornadas de traballo. As mulleres e os nenos eran man de obra barata. O absentismo laboral penalizábase co cárcere. Os servizos públicos eran mediocres ou inexistentes, por exemplo, e non había auga corrente nos fogares, nin rede de sumidoiros nin servizos de limpeza urbana, o que provocou epidemias.

As reformas políticas da primeira metade do século XIX

A primeira Lei de Reforma electoral aprobouse en 1832. Supuxo a redistribución de escanos para darlle maior representatividade a aqueles condados con máis poboación e rebaixárllela aos que tiñan menos habitantes. Dobrouse o corpo electoral, que pasou de 420.000 a 800.000 electores, grazas a que se lle deu dereito ó voto aos propietarios de inmobles cunha renda maior de 10 libras (alta e media burguesía).

A pesar de que esta reforma non afectou un número significativo da poboación inglesa (do 70% ó 80% dos representantes na Cámara dos Comúns seguían sendo grandes propietarios), permitiu a aprobación de numerosas leis que significaron avances sociais importantes. Como por exemplo, en 1833, aprobouse a Lei de concellos de 1833, a abolición da escravitude, un ensino estatal e as Leis fabrís de 1833. En 1834, aprobouse a Nova Lei de Pobres. En 1836, redactouse a reforma matrimonial, suprimiuse o décimo e realizouse unha redistribución dentro do seo da Igrexa Anglicana entre 1836 e 1840. En 1846, por mor da crise da pataca irlandesa, suprimiuse a política proteccionista sobre os cereais, o que supuxo o triunfo do librecambismo ata a crise de 1929. En 1847, aprobouse a xornada de 10 horas de traballo, grazas ás presións do cartismo.

Véxase tamén

Bibliografía

• Vernon Bogdanor: The British constitution in the twentieth century, (Oxford : Oxford University Press 2005)
• Norman Davies The Isles: A History (Macmillan, 1999)
• Frank Welsh The Four nations: a history of the United Kingdom (Yale, 2003)
• Jeremy Black A history of the British Isles (Macmillan, 1996)
• Hugh Kearney The British Isles: a history of four nations (Cambridge, 1989)
• The Short Oxford History of the British Isles (series)
• G. Williams Wales and the Act of Union (1992)
• S. Ellis & S. Barber (eds) Conquest and Union: Fashioning a British State, 1485–1725 (1995)
• Linda Colley Britons: Forging the Nation, 1707–1837 (New Haven, 1992)
• R.G. Asch (ed) Three Nations: A Common History? England, Scotland, Ireland and British History c.1600–1920 (1993)
• S.J. Connolly (ed) Kingdoms United? Great Britain and Ireland since 1500 (1999)

Ligazóns externas

• History of the United Kingdom: Primary Documents
• http://www.british-history.ac.uk
• Text of 1800 Act of Union
• Act of Union virtual library