Calendario celta: Diferenzas entre revisións
m arranxos |
|||
| Liña 167: | Liña 167: | ||
|Mezeven |
|Mezeven |
||
|} |
|} |
||
== Referencias == |
|||
<references/> |
|||
== Véxase tamén == |
== Véxase tamén == |
||
Revisión como estaba o 15 de decembro de 2010 ás 18:09
Calendario celta é o termo usado para referirse a unha variedade de calendarios usados polos pobos celtas en diferentes épocas da historia.
Calendario celta continental
O calendario celta da Europa continental mais coñecido é o calendario galo de Coligny. Descuberto en Coligny, Francia, hoxe atópase exposto no museo do pazo das artes galo-romano de Lyon (entón chamada Lugdunum) a uns 77 km. de Coligny. Data do século I BCE, cando o imperio romano impuxo o uso do Calendario xuliano na provincia romana da Gallia Lugdunensis. O calendario está gravado nunha placa de bronce, hoxe fragmentada (créese que foi obxecto de rotura ritual sagrada).
O calendario de Coligny é un intento de conciliar os ciclos da lúa e o sol, considera as fases da lúa como base de cálculo, e tódolos meses comezan coa mesma fase luar.
O calendario usa unha regra matemática para manter un calendario normal de 12 meses sincronizado co ciclo luar, engadindo un mes extra cada 2 años e medio. O calendario de Coligny rexistra un ciclo de 62 meses luares de 5 años (tamén chamado gran ano celta, cando se sincronizan de novo os ciclos do sol e a lúa), dividindo cada mes en 15 días de luz (medio ciclo luar), e 15 días de escuridade (o outro medio ciclo luar).
A data do inicio do seu uso e descoñecida, a súa correspondencia cos calendarios dos celtas insulares (Eire e Bretaña) suxire que algunhas das formas lingüísticas e os cálculos implícitos poden datar de tempos proto-celtas, aproximadamente do 800 a. C.. O calendario Coligny efectúa unha complexa sincronización dos ciclos solar e luar, mantendo un alto grado de sofisticación.
Termos calendáricos nas linguas celtas
Moitos calendarios e termos de cálculo de tempo actuais manteñen termos utilizados nas linguas medievais e modernas celtas. Foron tomados prestados do latín e reflicten a influencia da cultura romana e do cristianismo sobre os celtas insulares (Eire, Bretaña, Illa de Man, Cornualles). As palabras prestadas incluen os nomes dos meses Januarius (irlandés antigo Enáir, galés Ionawr), Februarius (irlandés antigo Febre, galés Chwerfror), Martius (irlandés antigo Mart, o galés Mawrth), Aprilius (irlandés antigo Apréil, galés Ebril), Maius (galés mai), Augustus (irlandés antigo Auguist, galés AWST), os nomes dos días da semana, morre Solís, Lua , Martos , Mercurio, Jovis, Venere, Saturno ; os termos Septimania "semana" (Bretón Sizun , Cornish seithum) , Kalendae "primeiro día do mes" (irlandés antigo callann , galés Calan , Breton kala), tempore "tempo" (galés tymor), Matutina "mañá" (Cornish Metin), Véspera "noite", novena "mediodía" (País de Gales nawn) e Ora "data" (galés AWR, Bretón euros) [1][2]. Un certo número de termos Celtas nativos sobreviviu á adopción do calendario romano cristián, porén:
| Termo | Protocéltico | Galo | Irlandés antigo/Irlandés medio | Gaélico escocés | Manx | Galés | Córnico | Bretón |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Día / período de 24 horas | *latįon | lat (abreviatura, Coligny) | la(i)the | là, latha | laa | |||
| Dia | *diį- | (sin)diu (to)day | dia | dia | je | dydd | dydh | deiz |
| Noite | *nokWt-, *ad-akWi-(?) | (tri)nox "(3)-noites, (decam)noct- "(10)-noites-" | nocht, adaig | nochd, oidhche | noght, oie | noeth (comp.), nos | neth (comp.), nos | neiz (comp.), noz |
| Semana (oito noites/dias) | *oktu-nokWt- / *oktu-diį- | wythnos "8-noites" | eizhteiz "8-dias" | |||||
| Quincena | *kWenkWe-decam-nokWt- | cóicthiges "15 (dias)" | pythefnos "15 dias" | pemzektez | ||||
| Mes | *mīss- | mid | mí | mìos | mee | mis | mis | miz |
| Ano | *bl(e)id-anī- | b[l]is (abreviatura, Coligny) | bliadain | bliadhna | blein | blwydd, blwyddyn | bledhen | bloavezh, bloaz |
| Estación, Período de Tempo | *ammn, *ammn-stero-, *ratio-, *pritu- | amman | amm, aimser, ráithe | àm, aimsir | imbagh, emsher | amser, pryd | amser | amzer |
| Inverno | *gijamo | giamo- | gem, gemred | geamhradh | geurey | gaeaf | gwav | goañv |
| Primavera | *ers-āko "fin(do inverno)" (alt. *uesr-āko "[tempo de]primavera"), *ues-ant-ēn-, *ro-bertiā ("torrente, inundación") | earrach | earrach | arragh | gwanwyn | gwainten | reverzi (Bretón antigo: renacemento)[3][4] | |
| Verán | *samo | samo- | sam, samrad | samhradh | sourey | haf | hav | hañv |
| Outono | *uφo-gijam-r- "cara o inverno", *kintu-gijamo "comezo do inverno", *sito-[...] | fogamur | foghar | fouyr | cynhaeaf, hydref | kydnyav/kynyav, hedra, | here, diskar-amzer ("estación decaida") | |
| Maio | *kintu-samVn- (V=vocal sen determinar) "comezo do verán" | Cétamain | Cèitean | Cyntefin | ||||
| Xuño | *medio-samVn- (V=vocal sen determinar) "medio-verán" | Mithem(on) | Mehefin | Metheven | Mezeven |
Referencias
- ↑ Loth, Joseph. Les mots latins dans les langues brittoniques, E. Bouillon, 1892, p. 44 (et al.).
- ↑ Dictionary of the Irish language, Royal Irish Academy, 1983. Online
- ↑ Jackson, Kenneth Hurlstone. A historical phonology of Breton, Dublin Institute for Advanced Studies, 1967, p. 296, p. 248.
- ↑ Hamp, Eric. "The Indo-European Roots *bher- in the Light of Celtic and Albanian", in Zeitschrift für celtische Philologie, Volume 39, 1982, pp. 205-218.