Quenya

Quenya
Creado por:	John Ronald Reuel Tolkien	1915-1973
Emprego e uso:
Total de falantes:
Categoria (propósito):	Linguas artificiais  Quenya
Códigos de lingua
ISO 639-1:	--
ISO 639-2:	art
ISO 639-3:	qya
Mapa
Status

Texto en Quenya, escrito nos alfabetos tengwar e latino.

O quenya (pronunciado cueña), tamén chamado qenya, quendya, alto élfico, alta lingua, lingua antiga, lingua dos elfos de Valinor, e outras denominacións) é, xunto co sindarin, o idioma máis difundido e estudado das máis de quince ideolinguas que, con distintos graos de detalle, foron inventadas por J.R.R. Tolkien e usadas na súa saga literaria da Terra Media. O corpus de textos que constitúen as fontes de coñecemento actual sobre o quenya inclúen o poema Namárië, coñecido como O lamento de Galadriel, o texto orixinal máis extenso nesta lingua, extraído da obra capital de Tolkien: O Señor dos Aneis.

Coñécese a existencia do quenya polo menos desde a Primeira Guerra Mundial, cando Tolkien tiña pouco máis de vinte anos. A lingua foi desenvolvida ó longo da vida de Tolkien, acadando unha etapa que algúns estudiosos cualifican como "madura" a partir de O Señor dos Aneis. Tolkien quixo dar unha apariencia de lingua clásica ó quenya, de xeito que intentou que tivese unha semellanza visual co latín, o que conseguiu en certo modo usando unha forma característica de transcribir o quenya ó noso alfabeto. Os dous inspiradores do quenya son pois, o latín, e o finés, sendo posible tamén algunha influencia do galés e do grego, como no caso do xenitivo plural -on e o nexo "nai" (que), posiblemente do grego "na". Todas estas influencias non foron directas en modo algún, pois non xeraron vocabulario. Máis ben trátase dunha inspiración estética moi forte en Tolkien, - "fonoestética" segundo el mesmo.

Estrutura

• Fonética: Conta con 36 fonemas consonánticos, 1 semiconsonántico, 2 diptongais e 10 vocálicos, estes últimos dividíndose, sobre os mesmos timbres, en vogais curtas e longas.
• Escrita: Tolkien desenvolveu a escrita Tengwar para a maioría das linguas da Terra Media, aínda que tamén empregou para algunhas un alfabeto rúnico, baseado no aspecto do anglosaxón. É un tipo de escrita considerada moi fermosa, e está descrita polo seu autor nos anexos d'O Señor dos Aneis.
• Sistema nominal: Polo xeral, os substantivos en quenya carecen de xénero gramatical. No apartado do número gramatical, o quenya evidencia un singular e tres tipos de plural: o simple, o dual, e o partitivo. Ó igual que nas linguas clásicas, por exemplo o latín, en quenya existe o fenómeno da declinación nominal. Os casos dos dous modelos quenya de declinación nominal son: nominativo, acusativo, instrumental, xenitivo, alativo, locativo, ablativo, dativo e respectivo.
• Sistema verbal: Existen tres modos verbais en quenya: indicativo, imperativo e subxuntivo. O primeiro evidencia os tempos de aoristo presente, futuro, pasado simple e pasado perfecto, sospeitándose igualmente outros tempos, sen quedar pechado definitivamente o catálogo dos mesmos. O imperativo e o subxuntivo constrúense de forma analítica. Aparte do modo e o tempo, os verbos quenya contan cos accidentes de número e persoa. Outras características interesantes son a existencia de verbos compostos mediante preposicións, ou a construción de formas de frecuentativo por reduplicación do radical verbal.
• Sintaxe: A orde non marcada en quenya é SVO (suxeito-verbo-obxecto) con bastante liberdade posicional debido ó uso de casos.

• Exemplo de texto en quenya: O Painoso, traducido por Tolkien, publicado no número 43 da revista Vinyar Tengwar e en castelán pola revista Axxón:
  

Átaremma i ëa han ëa
na aire esselya
aranielya na tuluva
na care indómelya cemende tambe Erumande
ámen anta síra ilaurëa massamma
ar ámen apsene úcaremmar sív' emme apsenet tien i úcarer emmen.
Álame tulya úsahtienna mal áme etelehta ulcullo
násie.

Fonética

Vogais

O quenya ten 10 vogais básicas, diferenciadas tanto como en lonxitude como en calidade. Estas vogais son:

• a : [a]
• á : [aː]
• e : [e]
• é : [eː]
• i : [i]
• í : [iː]
• o : [o]
• ó : [oː]
• u : [u]
• ú : [uː]

Consonantes

Pronúncianse como en galego, agás as seguintes:

• h : [h] ó inicio da palabra ou entre vogais, [ç] tras e ou i, [x] nos demais casos
• qu : [kʷ]
• nw : [nʷ]
• ng o ñ : [ŋ]
• ngw : [ŋʷ]
• hy : [ç]
• hw : [ʍ]
• ty : [c]
• ly : [ʎ]
• ny : [ɲ]

Acentuación

As palabras en negriña son termos en quenya

A sílaba tónica non se marca de forma gráfica (o til indica o alongamento da vogal na transcrición en alfabeto latino), senón que obedece ás regras de prosodia:

1. . As palabras bisilábicas adoitan ser graves, como: QUENdi (elfos), FIrë (Home mortal). O único exemplo contrario parece ser a forma imperativa avá.
2. . As palabras de tres ou máis sílabas son esdrúxulas cando a penúltima sílaba é curta e graves se esta é longa, como: yo-ME-ni-ë (reunión), otorNASsë (irmandade), avaNÓtë (innumerable), enDÓrë (Terra media).

Considéranse longas as sílabas con:

• vogais acentuadas
• ditongos (que en quenya só son: ai, ei, oi, ui, au, eu, iu)
• vogais curtas seguidas de dúas consoantes.

Elisión

Cando unha palabra quenya termina en -a e a seguinte empeza por vogal, o -a pode desaparecer, e ambas palabras pronúncianse como unha. En caracteres latinos represéntase mediante un apóstrofo. Elen síla lumenn'omentielvo (Unha estrela brilla na hora do noso encontro; A Irmandade do Anel).

Gramática

O quenya é un idioma flexivo, o que significa que a función da palabra na frase ou caso gramatical está determinada por unha serie de afixos. As seguintes táboas amosan as inflexións.

Declinacións

Singular	lassë	cirya	meldo	elen	nat
Nominativo	lassë	cirya	meldo	elen	nat
Acusativo	lassë	cirya	meldo	elen	nat
Xenitivo	lassëo	ciryo	meldo	eleno	nato
Dativo	lassen	ciryan	meldon	elenen	naten
Instrumental	lassenen	ciryanen	meldonen	elennen	natenen
Posesivo	lasséva	ciryava	meldova	elenwa	nateva
Locativo	lassessë	ciryassë	meldossë	elenessë	natessë
Alativo	lassenna	ciryanna	meldonna	elenenna	natenna
Ablativo	lassello	ciryallo	meldollo	elenello	natello
Respectivo	lasses	ciryas	meldos	elenes	nates

Dual	lassë	cirya	meldo	elen	nat
Nominativo	lasset	ciryat	meldu	elenet	natu
Acusativo	lasset	ciryat	meldu	elenet	natu
Xenitivo	lasseto	ciryato	melduo	eleneto	natuo
Dativo	lassent	ciryant	meldun	elenent	natun
Instrumental	lassenten	ciryanten	meldunen	elenenten	natunen
Posesivo	lassetwa	ciryatwa	melduva	elenetwa	natuva
Locativo	lassetsë	ciryatsë	meldussë	elenetsë	natussë
Alativo	lassenta	ciryanta	meldunna	elenenta	natunna
Ablativo	lasselto	ciryalto	meldullo	elenelto	natullo
Respectivo	lassetes	ciryates	meldus	elenetes	natus

Plural	lassë	cirya	meldo	elen	nat
Nominativo	lassi	ciryar	meldor	eleni	nati
Acusativo	lassi	ciryar	meldor	eleni	nati
Xenitivo	lassion	ciryaron	meldoron	elenion	nation
Dativo	lassin	ciryain	meldoin	elenin	natin
Instrumental	lassinen	ciryainen	meldoinen	eleninen	natinen
Posesivo	lassiva	ciryaiva	meldoiva	eleniva	nativa
Locativo	lassessen	ciryassen	meldossen	elenissen	natissen
Alativo	lassennar	ciryannar	meldonnar	eleninnar	natinnar
Ablativo	lassellon	ciryallon	meldollon	elenillon	natillon
Respectivo	lassis	ciryais	meldois	elenis	natis

Plural partitivo	lassë	cirya	meldo	elen	nat
Nominativo	lasseli	ciryali	meldoli	eleneli	nateli
Acusativo	lasseli	ciryali	meldoli	eleneli	nateli
Xenitivo	lasselion	ciryalion	meldolion	elenelion	natelion
Dativo	lasselin	ciryalin	meldolin	elenelin	natelin
Instrumental	lasselínen	ciryalínen	meldolínen	elenelínen	natelínen
Posesivo	lasselíva	ciryalíva	meldolíva	elenelíva	natelíva
Locativo	lasselissë	ciryalissë	meldolissë	elenelissë	natelissë
Alativo	lasselinna	ciryalinna	meldolinna	elenelinna	natelinna
Ablativo	lasselillo	ciryalillo	meldolillo	elenelillo	natelillo
Respectivo	lasselis	ciryalis	meldolis	elenelis	natelis

Conxugacións

O quenya conta con tres tipos de verbos, de acordo á súa terminación: en -a, en -u ou en consoantes, os así chamados "verbos primitivos"; tamén se poden distinguir cinco tempos (presente, aoristo, pasado, futuro e perfecto).
A conxugación fórmase por aglutinación, cunha orde de VSO; o suxeito pode ir implícito se xa está explicitado cun pronome separado ou se é expreso. O obxecto vai separado se o pronome tamén o está.

hautanyel (eu detéñote)= hauta (deter) + -nye (eu) + -l (te)

ou ben: Inye hauta le (eu detéñote a ti)

O Tempo Aoristo

	Primitivos	Verbos -A	Verbos -U
Raíz	hir-	hauta-	allu-
Significado	encontrar	deter	lavar
Singular	hirë	hauta	allo
Plural	hirir	hautar	allur

O Tempo Presente

con alongamento de vogal

	Primitivos	Verbos -A	Verbos -U
Raíz	hir-	cava-	palu-
Significado	encontrar	escavar	estender
Singular	híra	cávëa	pálua
Plural	hírar	cávëar	páluar

O Tempo futuro

	Primitivos	Verbos -A	Verbos -U
Raíz	hir-	hauta-	allu-
Significado	encontrar	deter	lavar
Singular	hiruva	hautuva	allúva
Plural	hiruvar	hautuvar	allúvar

Ligazóns externas

• Ardalambion: Sobre o quenya. Inclúe un curso en Castelán]
• O Painoso e o Avemaría de J.R.R. Tolkien en quenya Profundo ensayo de H.K. Fauskanger con tradución ó castelán e notas explicativas de Marcelo Dos Santos
• Ardalambion: O poema de Namárië (en castelán)
• Manuscritos tengwar iluminados con sabor medieval
• Sobre os sistemas de escritura de Tolkien (en inglés)
• Fontes Tolkien truetype para PC
• Xenerador de textos tipográficos quenya xenerados ó azar

Bibliografía

• Luis González Baixauli (1999): La lengua de los Elfos (I lambe quendion). Editorial Minotauro, Barcelona. ISBN 84-395-9644-8