Dolomitas
Tipo | Macizo cordilleira | |||
---|---|---|---|---|
Epónimo | Déodat Gratet de Dolomieu (pt) | |||
Localización | ||||
División administrativa | Véneto, Italia, Trentino-Tirol do Sur, Italia, Provincia de Belluno, Italia, Provincia autónoma de Bolzano, Italia e Provincia autónoma de Trento, Italia | |||
| ||||
Cordilleira | Alpes Orientais-Sul (pt) | |||
Características | ||||
Altitude | 3.343 m | |||
Dimensións | 191 () × 150 () km | |||
Punto máis alto | Marmolada (pt) (3.343 m ) | |||
Material usado | rocha sedimentaria Dolomía rocha volcánica | |||
Superficie | 15.942 km² | |||
Os Dolomitas (italiano: Dolomiti, Ladino: Dolomites; alemán: Dolomiten,[1] véneto: Dołomiti, friulano: Dolomitis), tamén coñecidos como Montañas Dolomitas, os Alpes dolomíticos ou Alpes dolomíticos, son unha cordilleira situada no nordés de Italia. Forman parte dos Alpes surorientais e esténdense desde o Río Adige no oeste ata o Val de Piave (Pieve di Cadore) no leste. As fronteiras norte e sur están definidas polo Val Puster e o Val Sugana (en italiano: Valsugana). Os Dolomitas están situados nas rexións de Véneto, Trentino-Tirol do Sur e Friúl-Venecia Xulia,[2] que abrangue un área compartida entre as provincias de Belluno, Vicenza, Verona, Trentino, Tirol do Sur, Udine e Pordenone.
Outros grupos montañosos de estrutura xeolóxica similar están espallados ao longo do río Piave cara ao leste, Dolomiti d'Oltrepiave; e moi lonxe sobre o río Adige ao oeste, Dolomiti di Brenta (Dolomitas occidentais). Un grupo máis pequeno chámase Piccole Dolomiti (Pequenos Dolomitas), situado entre as provincias de Trentino, Verona e Vicenza.
O Parque nacional dos Dolomitas de Belluno e moitos outros parques rexionais están situados nos Dolomitas. En agosto de 2009, os Dolomitas foron declarados Patrimonio da Humanidade da UNESCO.
Etimoloxía
[editar | editar a fonte]Os Dolomitas, tamén coñecidos como "Montañas Pálidas", toman o seu nome da rocha carbonática dolomía. Este foi o nome do mineraloxista francés do século XVIII Déodat Gratet de Dolomieu (1750–1801), que foi o primeiro en describir o mineral.[3]
Historia
[editar | editar a fonte]- Véxase tamén: Guerra Branca#O sector dos Dolomitas.
Durante milenios, cazadores e recolectores avanzaran cara ás rexións rochosas máis altas e probablemente tamén subiran algúns picos. Hai evidencias de que o sacerdote xesuíta Franz von Wulfen de Klagenfurt subiu ao Lungkofel e ao Dürrenstein na década de 1790. En 1857 o británico John Ball foi o primeiro en escalar o Monte Pelmo. Paul Grohmann posteriormente subiu numerosos cumes como o Antelao, a Marmolata, a Tofana, o Monte Cristallo e o Boè. Ao redor de 1860 o alpinista agordino Simone de Silvestro foi a primeira persoa en erguerse conscientemente na Civetta. Michael Innerkofler foi un dos escaladores do Tre Cime di Lavaredo. Máis tarde montañeiros locais moi importantes, coñecidos por moitas primeiras ascensións, foron Angelo Dibona e Giovanni Piaz.[4]
Durante a primeira guerra mundial, a primeira liña entre o exército italiano e o Austro-Húngaro atravesaba os Dolomitas, onde ambos os bandos utilizaron minas extensivamente. Os museos bélicos ao aire libre están situados en Cinque Torri (Cinco Torres), Monte Piana e Monte Lagazuoi. Moita xente visita os Dolomitas para escalar as vie ferrate, camiños protexidos polas paredes rochosas que se crearon durante a guerra.
Varios camiños de longo percorrido atravesan os Dolomitas. Chámanse alte vie (en alemán: Dolomiten Höhenwege - camiños altos), e están numerados do 1 ao 10. Os camiños tardan aproximadamente unha semana en camiñar e son servidos por numerosos rifugi (cabanas). A primeira e a máis coñecida é a Alta Vía 1. A datación por radiocarbono utilizouse na rexión da Alta Badia para demostrar unha conexión entre a actividade dos desprendementos de terra e o cambio climático.[5]
Xeografía
[editar | editar a fonte]A rexión divídese habitualmente nos Dolomitas occidentais e orientais, separados por unha liña que segue o eixe Val Badia – Paso de Campolongo – Val de Cordevole (Agordino).
Clasificación actual
[editar | editar a fonte]Os Dolomitas pódense dividir nos seguintes rangos:
|
|
|
Patrimonio e deportes
[editar | editar a fonte]Os Dolomitas son coñecidos polo esquí nos meses de inverno e a escalada de montaña, sendeirismo, ciclismo e saltos BASE, así como parapente e á delta no verán e finais da primavera/principios do outono.[6][7] Escalada libre é unha tradición nos Dolomitas desde 1887, cando Georg Winkler, de 17 anos, fixo en solitario. a primeira ascensión ao pináculo do Vajolettürme.[8] Os principais centros inclúen: Rocca Pietore xunto ao glaciar Marmolada, que se atopa na fronteira de Trentino e Véneto, as pequenas cidades de Alleghe, Falcade, Auronzo, Cortina d'Ampezzo e as aldeas de Arabba, Urtijëi e San Martino di Castrozza, así como o conxunto dos vales de Fassa, Gardena e Badia.[9]
A Maratón dos Dolomitas, unha carreira anual de bicicletas de estrada dun só día que abrangue sete pasos de montaña dos Dolomitas, ten lugar na primeira semana de xullo.
Outros lugares característicos son:
- Monte Pasubio e Strada delle 52 Gallerie (un camiño de mulas militar construída durante a primeira guerra mundial con 52 túneis)
- Altopiano di Asiago e Calà del Sasso, con 4444 chanzos, a escaleira máis longa do mundo aberta ao público.
Picos principais
[editar | editar a fonte]Nome | metros | pés | Nome | metros | pés |
---|---|---|---|---|---|
Marmolada | 3,343 | 10,968 | Pala di San Martino | 2,982 | 9,831 |
Antelao | 3,264 | 10,706 | Rosengartenspitze / Catinaccio | 2,981 | 9,781 |
Tofana di Mezzo | 3,241 | 10,633 | Cima di Fradusta | 2,941 | 9,715 |
Sorapiss | 3,229 | 10,594 | Cimon del Froppa | 2,932 | 9,649 |
Cristallo | 3,221 | 10,568 | Monte Agnèr | 2,872 | 9,416 |
Monte Civetta | 3,220 | 10,564 | Fermedaturm | 2,867 | 9,407 |
Cima di Vezzana | 3,192 | 10,470 | Cima d'Asta | 2,848 | 9,344 |
Cimon della Pala | 3,184 | 10,453 | Cima di Canali | 2,846 | 9,338 |
Langkofel / Sassolungo | 3,181 | 10,427 | Croda Grande | 2,839 | 9,315 |
Monte Pelmo | 3,168 | 10,397 | Vajoletturm / Torri del Vajolet (highest) | 2,821 | 9,256 |
Dreischusterspitze | 3,162 | 10,375 | Sass Maor | 2,816 | 9,239 |
Boespitze / Piz Boè (Sella group) | 3,152 | 10,342 | Cima di Ball | 2,783 | 9,131 |
Hohe Gaisl (Croda Rossa d'Ampezzo) | 3,148 | 10,329 | Cima della Madonna (Sass Maor) | 2,751 | 9,026 |
Gran Vernel | 3,145 | 10,319 | Rosetta | 2,741 | 8,993 |
Piz Popena | 3,143 | 10,312 | Croda da Lago | 2,716 | 8,911 |
Grohmannspitze (Langkofel) | 3,126 | 10,256 | Central Grasleitenspitze | 2,705 | 8,875 |
Zwölferkofel | 3,094 | 10,151 | Schlern | 2,562 | 8,406 |
Elferkofel | 3,092 | 10,144 | Sasso di Mur | 2,554 | 8,380 |
Piz dles Cunturines | 3,064 | 10,052 | Cima delle Dodici | 2,338 | 7,671 |
Sass Rigais (Geislerspitzen) | 3,025 | 9,925 | Monte Pavione | 2,336 | 7,664 |
Kesselkogel (Rosengarten) | 3,004 | 9,856 | Cima Palon | 2,239 | 7,346 |
Tre Cime di Lavaredo (Drei Zinnen) | 2,999 | 9,839 | Cima di Posta | 2,235 | 7,333 |
Fünffingerspitze | 2,997 | 9,833 | Geierwand | 2,088 | 6,850 |
Pasos principais
[editar | editar a fonte]Nome | metros | pés |
---|---|---|
Paso de Ombretta (Campitello a Caprile), senda | 2,738 | 8,983 |
Langkofeljoch (Gröden Valley a Campitello), senda | 2,683 | 8,803 |
Tschagerjoch (Karersee ata o Vajolet Glen), senda | 2,644 | 8,675 |
Paso Grasleiten (Vajolet Glen ata Grasleiten Glen), senda | 2,597 | 8,521 |
Paso Pravitale (Meseta Rosetta ata Pravitale Glen), senda | 2,580 | 8,465 |
Paso Comelle (mesmo para Cencenighe), senda | 2,579 | 8,462 |
Paso Rosetta (San Martino di Castrozza ata a gran meseta calcaria de Rosetta), senda | 2,573 | 8,442 |
Paso Vajolet (Tiers ata Vajolet Glen), senda | 2,549 | 8,363 |
Paso Canali (Primiero a Agordo), senda | 2,497 | 8,193 |
Tierseralpljoch (Campitello a Tiers), senda | 2,455 | 8,055 |
Paso Ball (San Martino di Castrozza ata Pravitale Glen), senda | 2,450 | 8,038 |
Forcella di Giralba (Sexten a Auronzo), senda | 2,436 | 7,992 |
Col dei Bos (Falzarego Glen ata Travernanzes Glen), senda | 2,313 | 7,589 |
Forcella Grande (San Vito a Auronzo), senda | 2,262 | 7,422 |
Paso Pordoi (Arabba a Val di Fassa), estrada | 2,250 | 7,382 |
Paso Sella (Gröden Valley a Val di Fassa), estrada | 2,244 | 7,362 |
Paso Giau (Cortina a Val Fiorentina), estrada | 2,236 | 7,336 |
Paso Tre Sassi (Cortina a St Cassian), senda | 2,199 | 7,215 |
Paso Valparola (Cortina a St Cassian), estrada | 2,168 | 7,113 |
Mahlknechtjoch (Upper Duron Glen ata o Seiser Alp), senda | 2,168 | 7,113 |
Paso de Gardena (Val Gröden a Colfuschg), estrada | 2,121 | 6,959 |
Paso Falzarego (Caprile a Cortina), estrada | 2,117 | 6,946 |
Paso Fedaja (Val di Fassa a Caprile), carreiro | 2,046 | 6,713 |
Paso Valles (Paneveggio a Falcade), estrada | 2,032 | 6,667 |
Würzjoch (Eisacktal a Val Badia), estrada | 2,003 | 6,572 |
Paso Rolle (Predazzo a San Martino di Castrozza e Primiero), estrada | 1,984 | 6,509 |
Forcella Forada (Caprile a San Vito), carreiro | 1,975 | 6,480 |
Paso de San Pellegrino (Moena a Cencenighe), estrada | 1,910 | 6,267 |
paso de Campolongo (Corvara a Arabba), estrada | 1,875 | 6,152 |
Forcella d'Alleghe (Alleghe ata o Zoldo Glen), senda | 1,820 | 5,971 |
Paso Tre Croci (Cortina a Auronzo), estrada | 1,808 | 5,932 |
paso Furkel (Mareo a Olang), estrada | 1,759 | 5,771 |
Karerpass ou Paso Costalunga (Welschnofen a Vigo di Fassa), estrada | 1,753 | 5,751 |
Kreuzbergpass ou Paso Monte Croce (Innichen e Sexten ata o Val de Piave e Belluno), estrada | 1,638 | 5,374 |
Paso Ampezzo (Toblach a Cortina e Belluno), camiño | 1,544 | 5,066 |
Pao Cereda (Primiero a Agordo), estrada | 1,372 | 4,501 |
Paso Toblach (Bruneck a Lienz), camiño de ferro | 1,209 | 3,967 |
Parques principais
[editar | editar a fonte]
|
|
|
Notas
[editar | editar a fonte]- Referencias
- ↑ "Dolomiten" no dicionario alemán-inglés.
- ↑ "Dolomiti, le montagne rosa". italia.it (en italiano). Arquivado dende o orixinal o 29 de novembro de 2021. Consultado o 29 de novembro de 2021.
- ↑ Saussure le fils, M. de ( 1792): "Analyse de la dolomite". Journal de Physique, vol. 40, páxinas 161–173.
- ↑ Die Besteigung der Berge - Die Dolomitgipfel werden erobert (alemán: O ascenso das montañas - os picos dolomitas son conquistados)
- ↑ Borgatti, Lisa; Soldati, Mauro (2010-08 -01). "Deslizamentos como aproximación xeomorfolóxica para o cambio climático: un rexistro dos Dolomitas (norte de Italia)". Xeomorfoloxía. Xeomorfoloxía do desprendemento nun ambiente cambiante 120 (1–2): 56 –64. Bibcode:2010Geomo.120...56B. doi:10.1016/j.geomorph.2009.09.015.
- ↑ Robert Draper (2015-08-16). "In Italy, Hiking and Haute Cuisine in the Dolomites - The New York Times". Nytimes.com. Consultado o 2020-04-18.
- ↑ Ingrid K. Williams. "36 Hours in the Dolomites - The New York Times". Nytimes.com. Consultado o 2020-04-18.
- ↑ Huber, Alex. "The Perfect Perfume". Rock and Ice Magazine. Arquivado dende o orixinal o 2008-02-15.
- ↑ Amy Tara Koch. "Hut Skiing in the Dolomites: Storybook Scenery and Grappa Included - The New York Times". Nytimes.com. Consultado o 2020-04-18.
Véxase tamén
[editar | editar a fonte]Wikimedia Commons ten máis contidos multimedia na categoría: Dolomitas |
Bibliografía
[editar | editar a fonte]- Este artigo contén textos da edición de 1911 da Encyclopædia Britannica, dispoñible sen restricións coñecidas de dereito de autor.
- Provincia di Belluno, Provincia Autonoma di Bolzano-Alto Adige Autonome Provinz Bozen-Südtirol, Provincia di Pordenone, Provincia Autonoma di Trento, Provincia di Udine, Regione Autonoma Friuli Venezia Giulia, 2008. Nomination of the Dolomites for inscription on the World Natural Heritage List UNESCO. Nomination Document. 363 pp. https://web.archive.org/web/20131225070444/http://fondazionedolomitiunesco.org/documentazione-2/01_DOLOMITES_nomination_document_jan2008_1236608233_1294933181.pdf
- "HD Pictures of the main areas of the Dolomites". Bruno Mandolesi. Arquivado dende o orixinal o 14 de febreiro de 2021. Consultado o 29 de novembro de 2021.
- "360 degree panorama Dolomites". SiMedia Srl. Arquivado dende o orixinal o 26 de xaneiro de 2011. Consultado o 14 de abril de 2010.
- Roger. "Walks and Via Ferrata in the Dolomites". CommunityWalk.com. Arquivado dende o orixinal o 08 de xaneiro de 2018. Consultado o 14 de abril de 2010.
- "Strada delle 52 Gallerie". Eclectica.
- "Monte Piana in the Dolomites". Eclectica. 21 de agosto de 2006.
- "Via Ferrata Lagazuoi Tunnels". Eclectica. 9 de agosto de 2006.
- "Up to the Turquoise Lake". Eclectica. 1 de agosto de 2006.
Ligazóns externas
[editar | editar a fonte]- Franco Grisa Timelapse
- North of Italy in 4K - Bashir Abu Shakra
- Dolomites on Hike.uno
- Italian official cartography (Istituto Geografico Militare - IGM); on-line version: www.pcn.minambiente.it
- Report on the via ferrata Bocchette di Brenta