Checa (guerra civil española)

Na Galipedia, a Wikipedia en galego.
Para outros termos homónimos, véxase checa.
Edificio do Círculo de Belas Artes, cuxo soto albergou a denominada Checa de Belas Artes, en realidade dependente dun organismo oficial coñecido como Comité Provincial de Investigación Pública.

Unha checa ou cheka era unha instalación que durante a guerra civil española foi utilizada na zona republicana á marxe das leis para deter, interrogar, torturar, xulgar de forma sumarísima e executar a sospeitosos de simpatizar co bando rebelde.[1][2][3] As checas foron utilizadas principalmente por algunhas persoas ou grupos relacionados con partidos e sindicatos que operaban na zona republicana.[4]

Polo xeral, estas instalacións eran coñecidas pola rúa onde se atopaban, ou ben polo nome de quen as dirixía. Á parte das que dependían de organismos do Estado —como a coñecida como Checa de Belas Artes, máis tarde de Fomento, dependente do Comité Provincial de Investigación Pública—, varios partidos políticos, ateneos, comités, sindicatos ou organizacións vinculados á Fronte Popular ou á CNT dispuxeron dunha checa.[5]

Concepto e causas[editar | editar a fonte]

A insurrección armada contra o goberno da II República triunfou só parcialmente, polo que España quedou dividida en dúas zonas.[6] Na que fracasara a rebelión, as institucións quedaron sumamente debilitadas e o Goberno decidiu ceder á demanda das organizacións obreiras de que se entregasen armas aos seus militantes.[7] Desta forma, desencadeouse o movemento revolucionario que os sublevados dicían combater.[8] A combinación de ambos os factores, o proceso revolucionario mediante o que as organizacións esquerdistas trataron de suplir as carencias do debilitado aparello estatal e a rebelión encabezada polos militares insurrectos que ameazaba propagarse, desencadearon na zona que se deu en chamar «republicana» un movemento represor carente de dirección e uniformidade que foi de grande intensidade durante os primeiros meses da guerra. Dentro deste movemento represor, algúns grupos irregulares que actuaron nos primeiros meses do conflito foron cualificados por algún historiador como escuadróns da morte, aínda que o termo non estaba aínda en vigor na época dos feitos.[9]

Contexto da represión[editar | editar a fonte]

A represión na zona republicana desenvolveuse nun contexto no que influíu a ausencia dunha autoridade clara tras a insurrección, que levou a algún autor a falar de "quebra do Estado de dereito".[10] As principais institucións (Exército, Policía, xudicatura) quedaron debilitadas pola rebelión de moitos dos seus integrantes, a execución ou encarceramento doutros e o clima de sospeita existente sobre os restantes, a quen os militantes anarquistas, comunistas e socialistas vían como ferramentas da clase dominante á que querían derrotar. A decisión do Goberno de entregar armas ás organizacións obreiras para poder derrotar ás forzas sublevadas acabou acrecentando a debilidade das institucións constitucionais, que se viron superadas e substituídas por organismos oficiosos creados polos partidos e sindicatos obreiros, de ideoloxía maioritariamente revolucionaria.[8] Para os militantes destas organizacións, que foran perseguidos pola Xustiza durante décadas, as garantías xurídicas eran só formalismos inútiles que dificultaban a administración dunha «xustiza revolucionaria».

Tras o estalido do conflito produciuse a excarceración de numerosos presos comúns,[11] condenados algúns por graves delitos, atopando moitos deles acomodo en diversos órganos represivos,[12] sendo os anarquistas particularmente receptivos a aceptar a colaboración destes individuos, en quen vían a aliados de clase, aínda que Gabriele Ranzato resta importancia a esta violencia máis desorganizada fronte á levada a cabo polos membros das formacións políticas, comités e sindicatos.[13] Determinadas checas convertéronse en refuxios de criminais que actuaban con ánimo de lucro.[4]

As mensaxes radiofónicas do xeneral Queipo de Llano provocaban pavor entre os republicanos.[14] A proclamación polo xeneral Mola de que en Madrid existía unha «quinta columna» que colaboraría coas catro que se dirixían contra a capital buscaba sementar inquietude entre os seus adversarios, obxectivo que conseguiu, pois enrudeceu a represión non só contra reais ou supostos colaboradores dos sublevados, senón tamén contra presuntos simpatizantes.[15][nota 1] O coñecemento de que o bando contrario tamén estaba a realizar sistemáticas accións de represión[16] con extraordinaria dureza, como o masacre de Badaxoz polo tenente coronel Yagüe[17] ou a represión desatada en Navarra polas tropas de Mola, xeraría desexos de vinganza e alentou aos máis radicais.

Os bombardeos aéreos levados a cabo pola aviación «nacional» sobre Madrid, un tipo de guerra descoñecido até entón que afectaba duramente á poboación civil,[18] acenderon os ánimos dos milicianos, que buscaron vingarse do inimigo nas cabezas dos seus simpatizantes máis próximos e vulnerables.[14] Sobre todo polo feito de que a aviación franquista parecía respectar o barrio de Salamanca, zona residencial de clase alta á que acudiron a refuxiarse multitude de persoas.[19]

Finalmente, tamén estaba en xogo o interese económico polas incautacións de bens dos detidos. As autoridades necesitaban diñeiro para a guerra, e pareceulles que unha forma lóxica de obtelo era proceder á incautación de bens dos detidos como sospeitosos de colaborar co bando contrario. En consecuencia, as checas apoderábanse de diñeiro en metálico, xoias e outros bens dos detidos que, en parte, entregaban á Dirección Xeral de Seguridade.[20] A decisión oficial de que os membros dos tribunais chequistas fosen retribuídos con cargo ao produto do incautado acentuou o perigo de que o ánimo de lucro influíse na súa actuación.

Delimitación do concepto[editar | editar a fonte]

A Casa de Campo, ampla zona verde contigua a Madrid, foi un dos lugares apartados onde se daba o paseo aos detidos.

Aínda que a palabra «checa» sexa hoxe utilizada despectivamente polos sectores máis críticos con este fenómeno, o termo foi no seu momento asumido polos seus propios creadores e utilizado polos simpatizantes de ambos os bandos.[21] A denominación procede do apócope da Comisión Extraordinaria (Chrezvichàinaia Komissia) creada en Rusia o ano 1917 polos bolxeviques para reprimir con dureza calquera acto considerado como contrarrevolucionario.

Co nome de checa pasaron á historia os corpos de investigación creados polos partidos políticos e sindicatos de esquerdas nas grandes cidades da retaguarda republicana ao fracasar o pronunciamento militar de xullo de 1936. O nome procedía da primeira policía política soviética creada en Rusia o ano 1917. CHEKA é a sigla rusa de Comisión Extraordinaria Panrusa para a supresión da contrarrevolución e do sabotaxe, precursora da OGPV, NKVD e KGB.[22]

Partindo deste concepto, exclúense algúns organismos que participaron na represión dos insurxentes e discútese a inclusión ou non doutros.

A administración de xustiza[editar | editar a fonte]

Aínda que moi diminuída polo caos producido pola rebelión, a administración de xustiza tradicional non desapareceu totalmente. Certos casos, como o dos xenerais Fanjul, Goded e Fernández Burriel, foron axuizados por tribunais constituídos cunhas certas garantías. En ocasións, os mesmos xuíces serían quen investigarían algúns dos excesos das checas. As autoridades crearon co tempo uns tribunais mixtos nos que, aínda que había xuíces profesionais, predominaban os xurados simpatizantes das organizacións esquerdistas.[24] Estes órganos xudiciais non foron confundidos coas checas nin sequera polo Ministerio de Xustiza do réxime de Franco tras a vitoria bélica. A Causa Xeral dedica o seu capítulo XI ao que denomina «Xustiza vermella», separándoo do Capítulo IV adicado ás checas.[23][24]

Outros grupos irregulares[editar | editar a fonte]

É discutida a consideración ou non como checas dos postos das Milicias de Vixilancia de Retagarda, dos que existían 35 en Madrid, ou a sede do Departamento Especial de Información do Estado (DEDIDE) da rúa de O'Donnell.[25]

Doutra banda, existiron certos grupos represivos, xa fosen oficiosos creados por organizacións políticas, xa fosen oficiais pero cunha actuación moi autónoma, que realizaban un labor moi similar á do checas pero de forma volante, é dicir, sen contar cun centro de detención e interrogatorio estable. Estas organizacións practicaban detencións e realizaban incautacións pero os detidos que non eran asasinados por elas eran entregados a checas propiamente ditas. Aínda que adoitan estar incluídos nas relacións de checas feitas por diversos historiadores, algúns discuten a súa consideración como tales.[27] En calquera caso, a súa actuación non se distinguía moito da das checas en sentido estrito. Entre estes grupos destacan:

  • Os Linces de la República, integrados inicialmente por membros de Seguridade e da Garda de Asalto dirixidos polo tenente do Exército Juan Tomás Esterlich e o capitán miliciano socialista Emilo Losada. Dependeu primeiro do director xeral de Seguridade Manuel Muñoz Martínez, a quen entregaban parte do incautado. Despois pasaron a depender do cuartel xeral da Columna Mangada, sen por iso cambiar substancialmente a súa actividade. Adoitaban pasear ás súas vítimas na Casa de Campo.[26]
  • A Escuadrilla del Amencer (tamén denominada Brigada ou Patrulla), grupo móbil da Dirección Xeral de Seguridade, pertencente á Checa de Fomento.[25]
  • As Milicias Populares de Investigación, adscritas formalmente á Brigada de Investigación Criminal, dirixidas polo socialista Agapito García Atadell e que actuaban moitas veces interrelacionadas coa Patrulla del Amencer, até o punto de que se adoitan confundir as súas actividades e aínda as súas identidades.[27][27]

O SIM[editar | editar a fonte]

Caso á parte é o do Servizo de Información Militar (SIM), creado polo ministro de Defensa Indalecio Prieto en agosto de 1937 para tentar unificar os diversos servizos de intelixencia e que chegou a estar dirixido en Madrid por Anxo Pedrero (axudante e sucesor de Agapito García Atadell).[28] A súa natureza oficial e a centralización coa que actuaba afástanlle, aparentemente, do concepto de checa tal como é entendido na España da época. Ademais, mesmo os seus máis duros críticos recoñecen que foi moito máis eficaz que as checas milicianas na represión da quinta columna.[29][nota 2] Con todo, este organismo caeu pronto na órbita do cada vez máis influente Partido Comunista, e realizou numerosas actuacións represivas irregulares, chegando a crear cárceres secretos sen o coñecemento do presidente Negrín.[31] Algunhas das súas instalacións, por tanto, mereceron a cualificación de checas tanto por parte de contemporáneos como de historiadores.[32][nota 3] A súa actividade represora foise ampliando a outros sectores do mesmo bando republicano enfrontados ao PCE e o PSUC, como a CNT e o POUM, ademais os axentes «nacionais» propiamente devanditos. A comezos de 1938 en Barcelona producíronse varios paseos de prisioneiros do SIM, antes de que as autoridades republicanas tomasen cartas no asunto.[33] Algo parecido ocorreu co conselleiro de xustiza da Xeneralidade de Cataluña, Bosch Gimpera, que se enfrontou duramente cos responsables do SIM en Barcelona.[30]

Outros casos[editar | editar a fonte]

A policía política soviética, o NKVD, chegou a operar en España cunha ampla autonomía e chegou a dispor de cárceres propios para os seus detidos. A vítima máis significada desta represión selectiva realizada en 1937 (e probablemente a máis notoria das vítimas das checas, que adoitaban ser cidadáns anónimos) foi o dirixente do POUM Andrés Nin, quen, tras ser detido pola policía, desapareceu en circunstancias sen aclarar. A pesar da campaña propagandística desenvolvida polo PCE que afirmaba que se uniu aos rebeldes, as investigacións posteriores apuntan a que foi levado a un cárcere secreto do NKVD, torturado e posteriormente asasinado.[34][35] Outros casos similares que a historiografía relaciona co NVKD foron os dos comunistas antiestalinistas Kurt Landau, Mark Rein e Erwin Wolf.[36]

Metodoloxía[editar | editar a fonte]

Os milicianos ou axentes ao servizo das checas adoitaban actuar a instancias de denuncias anónimas,[37] moitas veces procedentes de serventes, debedores ou inimigos dos denunciados.[10] Adoitaban practicar as detencións á noitiña, identificándose tan só de forma verbal.[37] A detención adoitaba ir acompañada dun rexistro domiciliario que levaba a incautación dos bens de valor do sospeitoso.[38] En ocasións, procedían á execución do detido sen máis trámite, pero o usual era conducilo á checa para que prestase declaración. Alí, nun ambiente hostil,[39] sen garantías procesuais de ningún tipo e en escaso lapso de tempo, o cidadán era interrogado sobre cuestións diversas que, sen sabelo, podían levar a súa execución.[37] Determinadas checas utilizaron distintos métodos de tortura para obter mellores resultados neste labor.[40] A absoluta falta de garantías do sistema propiciou que proliferasen checas formadas por meros delincuentes que, utilizando os mesmos procedementos, enriquecíanse asasinando a persoas inocentes.[41]

Teoricamente, os destinatarios da represión eran os quintacolumnistas, persoas que actuaban na clandestinidade ao servizo dos sublevados. De feito, tales sabotadores e espías existían e operaban en zona republicana, e unha parte dos detidos polos chequistas respondían a este perfil; con todo, a súa actividade de espionaxe e sabotaxe era máis ben modesta.[15] En Barcelona, algunhas vítimas da represión foron os pistoleiros que practicaran un auténtico terrorismo contra a CNT durante anos.[42] Ademais destes obxectivos lóxicos, o absoluto descontrol co que actuaban os milicianos e a total ausencia de garantías para os detidos, fixo que moitas outras persoas convertésense en vítimas súas por motivos diversos: pertencer a unha determinada clase social,[43] ter ideas políticas conservadoras e aínda liberais, profesar a fe católica,[42] ser denunciado por unha rifa persoal, acudir á checa a protestar pola detención dun familiar ou amigo ou dispor de bens que puidesen ser incautados.

Nas checas máis institucionalizadas, como o Comité Provincial de Investigación Pública, existían tribunais compostos por membros das organizacións políticas de esquerdas encargados de decidir a sorte dos detidos.[43] Os seus membros carecían de toda formación xurídica e, en moitas ocasións e debido á súa extracción social, dunha mínima formación. O detido carecía de dereito á defensa e ignoraba cales eran os cargos, que ía intuíndo en función das preguntas realizadas. O destino do arrestado podía seguir tres camiños: a liberdade, a morte e, en ocasións, o ingreso en prisión. Condénaa á morte era definitiva, inapelable e de inmediata execución, sen que a decisión fose argumentada documentalmente. A vítima era conducida por milicianos a un lugar apartado no que se denominaba como o paseo por influencia das películas de gángsteres.[21] Unha vez alí, executábaselle. En Madrid, en contraste coa actividade das checas, a Dirección Xeral de Seguridade (DGS) recompilaba fotografías de todos os cadáveres que aparecían con signos de violencia para que os familiares puidesen identificalos e esclarecer o triste destino dos seus achegados.[37]

Localización[editar | editar a fonte]

O número total de checas existentes en España é discutido e variou segundo a época, pois non todas operaron de forma simultánea. César Vidal estima que foron 331.[44] Estaban situadas principalmente en Madrid,[45] Valencia e Barcelona,[22] moitas delas en pisos incautados ou igrexas. A continuación, enuméranse algunhas das máis coñecidas:

Checas de Madrid[editar | editar a fonte]

A maioría dos historiadores adoitan coincidir en que o maior número de checas concentrouse na vila de Madrid, considerando que o seu número (variable segundo considérense ou non como checas a determinados organismos) non baixaba de duascentas.[46][37] Algunhas foron:

Tamén a Estación de Atocha de Madrid albergou unha checa.
  • Comité Provincial de Investigación Pública (CPIP), coñecido popularmente primeiro como Checa de Belas Artes e logo como Checa de Fomento despois de que o 26 de agosto de 1936 fose trasladada a súa sede desde a súa localización orixinal no Círculo de Belas Artes, rúa de Alcalá 42, ao número 9 da rúa Fomento. O CPIP foi creado o 4 de agosto de 1936 por iniciativa do novo director xeral de Seguridade, Manuel Muñoz Martínez, coa intención de implicar a sindicatos e partidos de esquerda no mantemento da orde pública da capital baixo un certo control oficial e a cobertura legal que proporcionaba a creación de seis tribunais especiais. O trinta postos do comité repartíronse entre eses grupos e, xa desde o principio, a maior influencia recaeu nos anarquistas de CNT-FAI. Aínda que o obxectivo declarado inicialmente foi «conter asasinatos e excesos», os tribunais estaban formados por persoas que non só carecían de formación xurídica senón que ás veces eran eles mesmos os delincuentes; os arrestos eran con frecuencia arbitrarios e as liberacións podían terminar en «paseos» e execucións. A represión contra supostos quintacolumnistas alcanzou unha considerable magnitude e incluíu ademais múltiples sacas de presos. Tras o traslado do Goberno da República a Valencia o organismo foi disolto por Santiago Carrillo o 12 de novembro de 1936.[47][5]
  • Checa da rúa Marqués de Riscal, instalada no Palacio dos Condes de Casa Valencia, que foi sede de Renovación Española, situado no número 1 da rúa que lle daba nome.[48] Estaba formada principalmente por socialistas do Círculo Socialista do Sur, aínda que tamén contaba con militantes de Esquerda Republicana. Contaba con dúas sucursais situadas no número 7 da rúa de Fernández de la Hoz e no 17 da rúa de Caracas. Dependía organicamente da Inspección Xeral de Milicias Populares que dirixía o comandante Barceló, sendo encargado de inspeccionala o seu colaborador Justiniano García. Adoitaba perpetrar os seus asasinatos nos altos do Hipódromo da Zarzuela e na Pradaría de San Isidro. Mantivo unha estreita relación co ministro da Gobernación, o tamén socialista Ángel Galarza, de forma que a maioría dos seus integrantes acompañáronlle a Valencia cando o Goberno abandonou Madrid. Unha vez alí, o ministro encargoulles a creación da checa de Santa Úrsula.[49]
  • Checa de Narváez, situada no número 18 da rúa de Narváez e dependente do Ateneo Libertario de Retiro.[50] Foi dirixida por Mariano García Cascales. En outubro de 1936 trasladouse ao Restaurante Cóndor, situado na rúa de Jorge Juan.[48]
  • Checa de San Bernardo, situada no convento das Salesas sito no número 72 da rúa de San Bernardo, e rexentada polo PCE.[51] Estaba dirixida por Agapito Escanilla de Simón, e contaba coa colaboración dun posto de policía situado na mesma rúa e doutro local sito na rúa da Princesa. Os bens requisados levaban á Fundación Pasionaria, na Rolda de Atocha.[48]
  • Checa da Estación de Atocha, situada no Salón Real de devandita estación ferroviaria[52] e xestionada polas Milicias Ferroviarias de CNT dirixidas por Eulogio Villalba Currais. En outubro trasladouse á rúa do Príncipe de Vergara.[53]
O antigo cine Europa (na actualidade unha tenda de saneamentos), albergou unha checa da CNT.
  • Checa do cinema Europa, situada en devandito cine da rúa de Bravo Murillo e administrada pola CNT,[52] concretamente polo Ateneo Libertario de Tetuán. Nela destacou Felipe Emilio Sandoval Cabrerizo, alias Doutor Muñiz.[53]
  • Checa da Guindalera, situada no número 9 da rúa de Alonso Heredia, situada no barrio do mesmo nome. Nela aplicábanse torturas e realizábanse execucións.[40]
  • Brigada de Servizos Especiais ou Checa do Marqués de Cubas, situada nun piso incautado sito na rúa do Marqués de Cubas 19. Dependía directamente do subdirector xeral de Seguridade, Carlos de Juan Rodríguez, e estaba dirixida por Elviro Ferret Obrador, militante do Partido Sindicalista. Dispuña doutra checa auxiliar no número 22 da rúa da Monteira. Caracterizouse polo uso da tortura e a realización de incautacións.[54]
  • Checa da Agrupación Socialista Madrileña. Foi establecida por iniciativa de Enrique de Francisco, deputado e dirixente da Agrupación Socialista Madrileña a partir da preexistente Comisión de Información Electoral Permanente, un departamento da Agrupación encargado do estudo do censo electoral que, por tal motivo, contaba con abundante información, e que estaba dirixido por Julio de Mora Martínez. Cando a Comisión foi transformada en checa, foi reforzada con varios axentes policiais de recente nomeamento e tamén afiliados ao PSOE ao mando do policía Anselmo Burgos Gil. Instalouse nun palacio incautado por devandito partido e que era propiedade do conde de Eleta sito no número 103 da rúa de Fuencarral, circunstancia pola cal tamén é coñecida como Checa do palacio do conde de Eleta.[55]
  • Checa da comisaría de Buenavista. Esta Comisaría estaba dirixida polo axente ascendido Luis Omaña. O seu segundo ao mando, Santiago García Imperial, caracterizouse por abusar sexualmente das mulleres cuxos familiares eran detidos. En novembro de 1936, a checa foi reforzada cun consello político integrado por membros do xa disolto Comité Provincial de Investigación Pública.[56]

Checas de Valencia[editar | editar a fonte]

Setembro de 1936 foi o peor mes da represión en Levante. Calcúlase que unhas 4715 persoas foron asasinadas durante ese mes.[57] Algunhas das checas que operaron en Valencia foron as seguintes:

  • Checa de Santa Úrsula, situada no convento de Santa Úrsula, na praza do mesmo nome. Foi creada por antigos integrantes da Checa de Marqués de Riscal tras acompañar ao Goberno no seu traslado a Valencia.[58]
  • Checa de Sorní.[59]

Checas de Barcelona[editar | editar a fonte]

Nos primeiros momentos de confusión, a represión en Barcelona foi encabezada polos anarquistas a través das Patrullas de Control. Entre os líderes destes grupos atopáronse nomes como os de Dionisio Eroles e Manuel Escorza. Estes grupos crearon checas nas que se detiña a sospeitosos e decidíase o seu "paseo".[60]

As praias foron o destino final de moitos paseos organizados polas checas valencianas e barcelonesas.

Máis adiante, a represión cambiou de protagonistas. O responsable da NKVD en Cataluña, Ernst Moritsovich Gere, coñecido tamén como Pedro, foi un dos principais promotores das checas barcelonesas.[61] Alfonso Laurencic foi o principal promotor, ideólogo e construtor das checas do Servizo de Investigación Militar (SIM) de Vallmajor e Zaragoza na Cidade Condal.[62] Nelas, deseñou unhas celas de tortura de carácter innovador. Consistían en pequenos cubículos alquitranados, para que se recalentaran coa calor do sol. A táboa que servía de cama estaba inclinada para impedir o repouso. Unha serie de ladrillos colocados polo chan impedía pasear polo recinto. En canto ás paredes, algunha era curva e todas estaban decoradas con motivos xeométricos que creaban ilusións ópticas e simulaban movemento. Por último, seleccionábanse as cores para producir inquietude no recluso. O resultado era un contorno desquiciante que rompía os nervios da vítima.[63]

César Alcalá contabiliza e enumera un total de 46 checas,[64] algunhas das cales son:

  • Checa de Vallmajor, tamén coñecida como «Preventorio D».[65] Estaba situada no antigo convento de Madalenas da rúa Vallmajor. Como moitas checas de Barcelona, dependeu nun primeiro momento do Partido Socialista Unificado de Cataluña, e máis tarde do SIM, adscrito ao Goberno Central, até outubro ou novembro de 1937. O preventorio D, e un chalé situado na beirarrúa de en fronte, formaban a sección sexta do SIM.
  • Checa da rúa Zaragoza, situada no antigo convento de relixiosas sanxoanistas, tamén chamada «Preventorio G».[66]
  • Checa da Tamarita, dirixida por axentes soviéticos.[67]
  • Checa do Seminario, adscrita á FAI até a derrota da CNT en 1937, en que pasa a ser controlada polo SIM.[68]
  • Checa de San Elías na rúa do mesmo nome.

Lleida[editar | editar a fonte]

Tamén dentro de Cataluña destacou o Comité de Saúde Pública de Lleida, organismo controlado polo POUM que acabou coa vida de máis de 250 persoas durante o primeiro mes da guerra. Posteriormente, o «tribunal popular» que se creou para dar cobertura á represión de supostos contrarrevolucionarios acabaría con outras tantas persoas. O seu celo sería eloxiado pola prensa local, que encomiaba «a non suxeición das sentenzas ás normas de ningún código».[69]

Málaga[editar | editar a fonte]

En Málaga, tras un breve período no que coexistiron distintos centros de poder, acabou impoñéndose un Comité de Saúde Pública controlado pola FAI.[70] Entre agosto e setembro, unhas 1100 persoas foron asasinadas na cidade.[71] Un número significativo tendo en conta a poboación de dita capital andaluza. A pesar das condenas públicas feitas por partidos e sindicatos, os asasinatos continuaron até a caída da cidade en febreiro de 1937,[72] cando foron substituídos por unha salvaxe represión de signo contrario.[73]

Murcia[editar | editar a fonte]

En Murcia existiu unha checa controlada polo PCE situada primeiro na rúa do Triquete e logo trasladada a un edificio sito na rúa Frenería (ás costas da rúa Madre de Dios). Dirixíana Ramón Torrecillas Guijarro e Domingo Ranchal, policías provisionais que chegaron á cidade xunto ao gobernador civil comunista Cabo Giorla. Crearon varias brigadas que practicaron rexistros, detencións, torturas (como simulacros de execucións) e asasinatos. Dentro do clima de enfrontamento entre diversas forzas políticas, a actuación da Checa de Nai de Deus foi denunciada por socialistas e anarquistas e transcendeu á prensa, conducindo á intervención das autoridades. Os chequistas foron detidos por orde xudicial e a prensa libertaria cifraba en sesenta o número de persoas que pasaran polas súas mans. Meses despois non se celebrou xuízo algún e o Partido Comunista reclamaba a liberación dos detidos, aos que non consideraba merecedores de castigo. Fóra desta checa, existiron outros locais que non eran expresamente denominados «checa» pero nos que tamén torturouse e asasinou a detidos; principalmente en locais de partidos políticos.

Tras a guerra, o novo réxime do xeneral Franco instruíu a Causa Xeral, no curso da cal foron xulgadas vinte e un persoas implicadas nos feitos. O fiscal solicitou penas que ían desde a pena de morte no caso de Ranchal até o seis anos no caso de José Carva Rei; neste caso a pesar de recoñecerse expresamente que «tivera unha actuación moderada, sen que se lle coñecese intervención contra as persoas de significación nacional, nin participase en malos tratos», evidenciando así que tamén a represión franquista movíase por criterios máis políticos que xurídicos.[74]

Notas[editar | editar a fonte]

  1. ↑ De feito, algún historiador sitúa o medo, xunto co odio, como principal causa da tremenda violencia desatada durante a guerra civil española, só superada neste aspecto pola guerra civil finlandesa de 1918. O temor a ser aniquilados polo rival político impulsou a moitos españois a "anticiparse" eliminando ao adversario alí onde estivese. Desta forma explícase o elevado grao da represión en cidades expostas aos avances do inimigo e que contaban cun importante sector de poboación afín a aquel. Serven como exemplo en cada bando os casos de Madrid e Zaragoza (Payne; 2010; pp. 105-114).
  2. ↑ Segundo Hugh Thomas, na primavera de 1938 o SIM logrou obter a identidade dos falanxistas e quintacolumnistas que actuaban en Cataluña; como consecuencia, foron detidas unhas 3.500 persoas baixo a acusación de espionaxe na zona republicana.[30]
  3. ↑ O líder anarquista José Peirats describiu as checas do SIM nestes términos no seu libro A CNT na revolución española (Texto reproducido en Vidal, 2003, p. 296):
    (...) as checas do SIM eran tenebrosas, instaladas en antigas casas e conventos. O réxime de torturas que se aplicaba era o procedemento brutal: malleiras con vergallos de caucho, seguidas de duchas moi frías, simulacros de fusilamento e outros tormentos horrorosos e sanguentos. Os conselleiros rusos modernizaron esta vella técnica. As novas celas eran máis reducidas, pintadas de cores moi vivas e pavimentadas con arestas de ladrillo moi salientes. Os detidos tiñan que permanecer en pé continuamente, baixo unha potente iluminación vermella ou verde. Outras celas eran estreitos sepulcros de chan desnivelado, en declive... os recalcitrantes eran encerrados na «cámara frigorífica» ou na «caixa dos ruídos» ou atados á cadeira eléctrica. A primeira era unha cela de dous metros de altura en forma redondeada; ao preso mergullábaselle alí en auga xeada, horas e horas, ata que tivese a ben declarar o que se desexaba. A «caixa dos ruídos» era unha especie de armario, oíndose dentro un barullo aterrador de timbres e campás. A «cadeira eléctrica» variaba da empregada nas penitenciarías norteamericanas en que non mataba fisicamente.
Referencias
  1. ↑ Thomas 1976, pp. 301-308.
  2. ↑ Preston 2011, pp. 357-359.
  3. ↑ Alcalá 2007, pp. 119-122.
  4. ↑ 4,0 4,1 Beevor 2005, p. 122.
  5. ↑ 5,0 5,1 César Vidal. "¿Por qué fue asesinado el capitán Gándara?". Libertad Digital. Consultado o 24 de xuño de 2012. 
  6. ↑ Ranzato 2006, p. 288.
  7. ↑ Ranzato 2006, p. 276.
  8. ↑ Ranzato 2006, pp. 288-291, 310.
  9. ↑ Payne 2010, p. 69.
  10. ↑ 10,0 10,1 Beevor 2005, p. 121.
  11. ↑ Alcalá 2007, p. 58.
  12. ↑ Thomas 1976, p. 305.
  13. ↑ Ranzato 2006, pp. 390-394.
  14. ↑ 14,0 14,1 Thomas 1976, p. 307.
  15. ↑ 15,0 15,1 Ranzato 2006, p. 394.
  16. ↑ Ranzato 2006, p. 384.
  17. ↑ Ranzato 2006, p. 314.
  18. ↑ Ranzato 2006, pp. 339-341.
  19. ↑ Ranzato 2006, p. 341.
  20. ↑ Payne 2010, p. 109.
  21. ↑ 21,0 21,1 Thomas 1976, p. 301.
  22. ↑ 22,0 22,1 Cervera Gil & 1995-1996, p. 65.
  23. ↑ Causa General. Capítulo IX. Justicia Roja. 
  24. ↑ Causa General. Capítulo IV. Las checas. 
  25. ↑ 25,0 25,1 Cervera Gil & 1995-1996, p. 69.
  26. ↑ Vidal 2003, pp. 104-105.
  27. ↑ Memoria - República - Personajes - Politicos II: Agapito García Atadell
  28. ↑ Thomas 1976, pp. 304-305.
  29. ↑ Alcalá 2007, p. 69.
  30. ↑ 30,0 30,1 Thomas 1976, p. 868.
  31. ↑ Thomas 1976, p. 722.
  32. ↑ Vidal 2003, pp. 209-217.
  33. ↑ Thomas 1976, p. 867.
  34. ↑ Ranzato 2006, p. 452.
  35. ↑ Beevor 2005, p. 404-405.
  36. ↑ Preston 2013, pp. 553.
  37. ↑ 37,0 37,1 37,2 37,3 37,4 Cervera Gil & 1995-1996, p. 66.
  38. ↑ Alcalá 2007, p. 36.
  39. ↑ Thomas 1976, p. 302.
  40. ↑ 40,0 40,1 Alcalá 2007, p. 59.
  41. ↑ Ranzato 2006, p. 421.
  42. ↑ 42,0 42,1 Beevor 2005, p. 123.
  43. ↑ 43,0 43,1 Ranzato 2006, p. 391.
  44. ↑ Vidal 2005, p. 130.
  45. ↑ Beevor 2005, p. 704.
  46. ↑ Alcalá 2007, p. 162.
  47. ↑ Preston 2011, pp. 374-376, 404-405.
  48. ↑ 48,0 48,1 48,2 Cervera Gil & 1995-1996, p. 67.
  49. ↑ Vidal 2003, pp. 108-110.
  50. ↑ Alcalá 2007, p. 167.
  51. ↑ Vidal 2005, pp. 130-131.
  52. ↑ 52,0 52,1 Alcalá 2007, p. 163.
  53. ↑ 53,0 53,1 Cervera Gil & 1995-1996, p. 68.
  54. ↑ Vidal 2003, pp. 102-104.
  55. ↑ Vidal 2003, pp. 110-112.
  56. ↑ Vidal 2003, pp. 113-114.
  57. ↑ Beevor 2005, p. 126.
  58. ↑ Vidal 2003, p. 110.
  59. ↑ Alcalá 2007, p. 70.
  60. ↑ Beevor 2005, pp. 123-124.
  61. ↑ Agustín Guillamon: Primer capítulo de la serie El terror estalinista en Barcelona Cuaderno número 33 de Balance (febrero 2009).
  62. ↑ Rafael Chacón, Por qué hice las checas de Barcelona.
  63. ↑ "Arte moderno para torturar". El País. 
  64. ↑ Alcalá 2007, pp. 95-97.
  65. ↑ Preventorio D (ocho meses en la cheka), de Félix Ros.
  66. ↑ Alcalá 2007.
  67. ↑ Alcalá 2007, p. 96.
  68. ↑ Alcalá 2007, p. 97.
  69. ↑ Ranzato 2006, p. 392.
  70. ↑ Ranzato 2006, p. 289.
  71. ↑ Beevor 2005, pp. 125-126.
  72. ↑ Ranzato 2006, pp. 392-393.
  73. ↑ Payne 2010, p. 110.
  74. ↑ González Martínez 1999, pp. 171-179.

Véxase tamén[editar | editar a fonte]

Bibliografía[editar | editar a fonte]

  • González Martínez, Carmen (1999). Guerra Civil en Murcia. Murcia: Universidade de Murcia. p. 333. ISBN 848371096X. Consultado o 27 de marzo de 2013. 
    • Traído desde «https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Checa_(guerra_civil_española)&oldid=6657682»