Augusto de Prima Porta

Augusto de Prima Porta
Artista	Descoñecido
Data	1434
Técnica	Tallado
Movemento	Arte romana
Dimensións	208 cm ×  cm
Localización	Museos Vaticanos (Roma)

Augusto de Prima Porta (en italiano: Augusto di Prima Porta) é unha escultura de vulto redondo en mármore que representa a Octavio o primeiro emperador do Imperio Romano. É unha estatua realizada en mármore de 2,08 metros de altura e 1000 kg de peso.

A estatua descubriuse o 20 de abril de 1863 durante unhas escavacións arqueolóxicas dirixidas por Giuseppe Gagliardi na denominada Vila de Livia, denominación das posesións de Livia Drusila -a terceira e derradeira esposa de Augusto- en Prima Porta, onde esta se retirou após a morte do seu marido no 14. A apareceu mencionada por vez primeira da man do arqueólogo alemán G. Henzen no Bulletino dell'Instituto di Corrispondenza Archaeologica (Roma 1863).

Esculpida por expertos escultores gregos, suponse que a estatua foi unha copia dun orixinal de bronce exhibido en Roma e que está perdido. O Augusto de Prima Porta está agora exposto no Braccio Nuovo (Brazo Novo) dos Museos Vaticanos. Desde o seu descubrimento, converteuse no retrato de Augusto máis coñecido e nunha das esculturas máis famosas do mundo antigo.

Orixinal

As imaxes da coiraza lorica musculata (típica dos legados) representan a restitución polos partos das aguias romanas, ou insignias, no 20 a. C., unha das realizacións diplomáticas máis significativas de Augusto. A data do orixinal (hipotético) de bronce é, polo tanto, posterior ao 20 a. C.

O feito de que Augusto apareza descalzo pretende ser unha alusión á divindade, pois esta era unha convención estandarizada de deuses ou heroes na iconografía clásica. A data da copia en mármore sería presumiblemente entre esa data e a morte de Livia no ano 29.

A estatua puido ser encargada por Tiberio, fillo de Livia e sucesor de Augusto. Esta hipótese baséase en que na coiraza aparece tamén representado Tiberio, que serviu de intermediario na recuperación das aguias. Como este acto era o maior servizo que lle prestara a Augusto, as imaxes da coiraza lembrarían aos espectadores a conexión de Tiberio co emperador deificado e suxerían a continuidade entre ámbolos dous reinados. Tamén é posible que o encargara a propia Livia, muller de Augusto no momento da súa morte.

Descrición

Moderno pintado replica da estatua en Braga, Portugal

Augusto móstrase no seu papel de "Imperator", como thoracatus —ou comandante en xefe do exército romano (literalmente, portador de tórax)—, o que significa que a estatua debería formar parte dun monumento conmemorativo ao seu exército polas últimas vitorias; está vestido de militar, leva o imperium ou bastón consular e ergue a man dereita en pose retórica de adlocutio, dirixíndose ás tropas. Os baixorrelevos da súa coiraza acoirazada teñen unha complexa axenda alegórica e política, aludindo a diversas divindades romanas, entre elas Marte, deus da guerra, así como as personificacións dos últimos territorios que conquistou: Hispania, Galia, Xermania, Partia. Neste último, Craso sufrira unha humillante derrota -batalla de Carrhae- na que se perderan as insignias do exército e, aquí, represéntase o acto de devolución dos estandartes capturados. Na parte superior, o carro do Sol ilumina os feitos de Augusto.

A estatua é unha imaxe idealizada de Augusto que mostra a pose característica dun orador romano e está baseada na estatua do Doríforo do século V a. C. do escultor Policleto. Adáptase aquí a postura contrapposto do Doríforo, creando diagonais entre membros tensos e relaxados, característica propia da escultura clásica. A pose das pernas na estatua tamén é semellante ó Doríforo: a perna dereita está tensa, mentres que a esquerda está relaxada, coma se a estatua avanzase. A errónea identificación, en época romana, do Doríforo como representación do guerreiro Aquiles fixo que o modelo fose aínda máis apropiado para esta imaxe. A pesar da influencia republicana na cabeza do retrato, o estilo xeral está máis próximo á idealización helenística que ao realismo do retrato romano. O motivo deste cambio de estilo é a adquisición da arte grega pois, despois de cada conquista, os romanos trouxeron grandes cantidades de arte grega. Este fluxo de formas gregos cambiou os gustos estéticos dos romanos, e estas pezas de arte foron consideradas como un símbolo de riqueza e status para a clase alta romana.

A pesar da precisión coa que se representan os trazos de Augusto (co seu aspecto sombrío e o seu peiteado característico), idealizouse a expresión distante e tranquila do seu rostro, ao igual que o contrapposto convencional, as proporcións anatómicas e o paludamentum ou "capa do comandante". Por outra banda, o descalzo de Augusto e a inclusión de Cupido montado nun golfiño como soporte estrutural da estatua revela a súa mítica conexión coa deusa Venus (a nai de Cupido) a través do seu pai adoptivo Xulio César.

A clara inspiración grega en estilo e símboloxía para os retratos escultóricos oficiais, que baixo os emperadores romanos se converteron en instrumentos de propaganda gobernamental, é unha parte central da campaña ideolóxica de Augusto, un cambio da iconografía da era republicana romana onde os trazos antigos e sabios eran vistos como símbolos de carácter solemne. Por iso, a estatua de Prima Porta marca un cambio consciente da iconografía ao período clásico e helenístico grega, no que a mocidade e a forza eran valoradas como signos de liderado, emulando aos heroes e culminando no propio Alexandre Magno. A función política desta estatua era moi obvia: mostrar a Roma que o emperador Augusto era unha figura excepcional, comparable aos heroes dignos de ser elevados ao status divino no Olimpo e o mellor home para gobernar Roma.

Polémica sobre a policromía

Réplica pintada da estatua de Augusto de Prima Porta preparada para o Festival Tarraco Viva 2014.

É case seguro que o escultura, orixinalmente, estaba pintada, mais hoxe quedan tan poucos rastros (perdidas no chan e esvaecidas dende o descubrimento) que os historiadores tiveron que empregar vellas acuarelas e novas investigacións científicas para buscar probas como as de Vincenz Brinkmann de Múnic que, nos anos 80, investigou o uso da cor na escultura antiga utilizando raios ultravioleta para atopar trazas de cor.

Hoxe, os Museos Vaticanos produciron unha copia da estatua para pintala coas, teoricamente, cores orixinais, como se confirmou cando se limpou a estatua en 1999. Non obstante, un historiador de arte da Universidade de St Andrews en Escocia, Fabio Barry, criticou esta reconstitución como pouco sutil e esaxerada, mentres que outros críticos argumentaron que hai moitas diferenzas notables entre a escultura orixinal do Augusto de Prima Porta e a recreación pintada. Non obstante, debido ao continuo desacordo sobre a pigmentación da estatua, hai pouca información ou exploración sobre o uso destas cores. Outro exemplar foi pintado cunha combinación de cores diferente para o Festival Tarraco Viva 2014.

Desde polo menos o século XVIII, a vista familiar das esculturas romanas que carecían da súa pintura orixinal fomentou a idea de que a monocromía era a condición natural da escultura clásica; pero agora o tratamento superficial recoñécese como parte integrante do efecto global da escultura.

Os escritos do polímata do século II Luciano de Samosata proporcionan un bo exemplo de como funcionaba a cor para unha obra daquela: "Temo que me interpongo no camiño da súa característica máis importante!... o resto do corpo deixa que Apeles represente.. non moi branco, pero difuso de sangue". A cita segue afirmando que unha estatua da época está inacabada sen a súa "chora" -pel- ou capa, aplicada á estatua para completala. Descoñécense as implicacións concretas de cada cor escollida para a Prima Porta; supostamente vermello para os militares e a realeza.

Iconografía

Detalle da coiraza

Retrato

O corte de pelo está formado por fíos grosos e divididos de cabelo, cun fío directamente sobre o medio da testa de Augusto enmarcado por outros fíos sobre ela. Desde a esquerda desvíanse dous fíos na fronte, e dende a dereita tres fíos, un xeito de peiteado atopado por primeira vez nesta estatua. Este peiteado tamén diferencia esta estatua como Augusto en comparación co retrato na súa moeda, que tamén pode servir para ofrecer datación; é, polo tanto, o peiteado o primeiro indicio que identifica este tipo de retrato de Augusto como o tipo Prima Porta, o segundo e máis popular dos tres tipos de retratos oficiais: Pódese ver outro tipo de peiteado de Augusto no Ara Pacis, por exemplo. Finalmente, a terceira estatua de tamaño real de Augusto con estas características "tipo Prima Porta" é o Augusto de Via Labicana, que retrata a Augusto no papel de Pontifex Maximus e que, agora, se conserva no Museo Nacional Romano.

O rostro está idealizado, pero non como no das estatuas de Policleto. O rostro de Augusto non está alisado e mostra detalles para indicar os trazos individuais de Augusto. A arte sufriu importantes cambios durante o reinado de Augusto, co realismo extremo que dominou a época republicana dando paso á influencia grega, como se aprecia nos retratos dos emperadores -idealizacións que resumen tódalas virtudes que debería posuír o home excepcional digno de gobernar o Imperio. En retratos anteriores, Augusto permitiu ser representado de xeito monárquico, pero acabou por modificar esas imaxespor outras posteriores, máis diplomáticas, que o representaban como "primus inter pares". A cabeza e o pescozo foron producidos por separado en mármore de Paros e inseridos no torso.

Relevo da coiraza

Unha vista de primeiro plano da coiraza da estatua, que mostra a un home parto devolvendo a Augusto os estandartes lexionarios perdidos por Marcus Licinius Crassus en Carrhae

A iconografía da estatua é frecuentemente comparada coa do Carmen saeculare de Horacio, e conmemora o establecemento da Pax Romana por Augusto. O pectoral está esculpido en relevo con numerosas pequenas figuras que representan o regreso, grazas á diplomacia de Augusto, das aguias lexionarias romanas ou áquilas perdidas en Partia por Marco Antonio nos anos 40 a. C. e por Craso no 53 a. C.

A figura do centro, segundo a interpretación máis común, é o rei parto sometido que devolve o estandarte de Craso a un romano con armadura (posiblemente Tiberio, ou simbolicamente Marte Ultor ou a encarnación do lexionario ideal). Outra teoría ve na figura masculina a encarnación ideal das lexións romanas. Este era un tema moi popular na propaganda de Augusto, como un dos seus maiores éxitos internacionais, e tivo que ser especialmente enfatizado pois, mentres o pobo romano esperaba unha guerra, Augusto, disuadido pola forza militar dos partos, optara pola diplomacia. Aos pés do romano, podemos ver un can, ou probablemente un lobo ou, segundo o arqueólogo Ascanio Modena Altieri, unha loba, a coidadoira de Rómulo e Remo. Á esquerda e á dereita sentan figuras femininas de loito. Unha figura a un lado cunha espada envainada personifica aos pobos de Oriente (e posiblemente os teutóns) obrigados a render tributo a Roma, e un do outro lado coa espada desenvainada personifica aos pobos sometidos (os celtas). Desde arriba, no sentido horario, vemos:

• Caelus, o deus do ceo, estendendo a tenda do ceo
• Aurora e Lúa
• a personificación dos pobos sometidos
• a deusa Diana
• a deusa da terra Ceres/Tellus - representada de xeito similar no Ara Pacis
• Apolo, patrón de Augusto
• a personificación dos pobos tributarios
• o deus Sol
• unha Esfinxe en cada ombreiro, que representa a derrota de Cleopatra por Augusto

Curiosamente, a coiraza non é unicamente frontal; tamén hai unha parte traseira da armadura. Na parte inferior dereita do dorso da coiraza, hai un trofeo con casco cunha á arriba, un cárnix na cadeira esquerda e grebas contra un tronco de árbore. Tamén había unha estaca de ferro que, se pensa que, conectaba a estatua coa parede. É probable que isto se debese a que a parte traseira está sen rematar.

Porén, ningunha destas interpretacións é indiscutible. Con todo, probablemente, os deuses mitolóxicos simbolicen a continuidade e a consistencia lóxica dos acontecementos; así como o sol e a lúa nacen para sempre, así os éxitos romanos son certos e sancionados divinamente. Ademais, estes éxitos están relacionados co portador desta coiraza, Augusto. A única persoa activa é o rei parto, o que implica que todo o demais é divinamente desexado e ordenado.

Divinización

Durante a súa vida, Augusto non quería ser representado como un deus (a diferenza dos emperadores posteriores que abrazaron a divindade), pero esta estatua ten moitas referencias pouco veladas á "natureza divina" do emperador, o seu xenio. Augusto é mostrado descalzo, o que indica que é un heroe e quizais mesmo un divus, e tamén engade un aspecto civil a un retrato, doutro xeito, militar. Estar descalzo só se permitía, anteriormente, nas imaxes dos deuses, pero pode tamén implicar que a estatua é unha copia póstuma creada por Livia a partir dunha estatua da cidade de Roma na que Augusto non estaba descalzo.

O pequeno Cupido (fillo de Venus) aos seus pés (montando nun golfiño, o animal patrón de Venus) é unha referencia á afirmación de que a familia xuliana descendía da deusa Venus, feita tanto por Augusto como polo seu tío avó Xulio César, unha forma de reivindicar a liñaxe divina sen reclamar o pleno status divino. O golfiño que monta Cupido ten un significado político: suxire que Augusto gañou a batalla de Actium e derrotou a un dos seus principais rivais, Marco Antonio.

Tipo

As estatuas tipo Prima Porta de Augusto, das que Augusto de Prima Porta é o exemplo máis famoso, converteuse no estilo de representación predominante para el. Este tipo foi introducido ao redor do 27 a. C. para expresar visualmente o título de Augusto e foi copiado, sistematicamente, en bustos en varias versións ao longo do imperio até a súa morte no 14. Non obstante, as copias nunca mostraban a Augusto con aspecto maior, senón que o representaban como sempre novo, en liña cos obxectivos da súa propaganda; é dicir, mostrar a autoridade dos emperadores romanos a través de estilos convencionais e da historia da cultura. No mellor dos casos, en opinión de Roland R. R. Smith, este "tipo logra unha especie de paradoxo visual que podería describirse como xuventude madura, sen idade e con autoridade".

Localización dentro da vila

A estatua de Augusto de Prima Porta foi descuberta dentro da Vila de Livia en 1863, aínda que pouco se sabe sobre o descubrimento en si e as súas consecuencias inmediatas, xa que as revistas arqueolóxicas deixan evidencias ambiguas para os historiadores modernos. Polo tanto, descoñécese a localización exacta da estatua dentro da vila. Os lugares suxeridos foron o complexo subterráneo, unha colocación preto dunha escaleira, o atrio da vila ou nun loureiro na esquina sueste do outeiro de Prima Porta; porén, tamén hai quen opina que este último é relativamente pouco convincente en comparación cos tres primeiros. A teoría de que a estatua de Augusto foi atopada no complexo subterráneo da vila baséase nunha hipótese de que Augusto sostén unha rama de loureiro en lugar dunha lanza na man esquerda. Os estudosos sinalaron que se esta hipótese é correcta, entón a Vila de Livia debeu estar decorada con loureiros e que o motivo da decoración é o agoiro da gallina alba.

As escavacións recentes descubriron restos de macetas utilizadas para plantar loureiros no bordo do outeiro de Prima Porta fronte ao conxunto subterráneo, o que Reeder cre que suxire a posibilidade da existencia de loureiros na vila e fai probable que a estatua estivese situada no complexo subterráneo. Ela razoou isto afirmando apoiándose en que, segundo Suetonio, Augusto tiña medo aos raios e a miúdo agochábase nunha "habitación abovedada subterránea", que deduce que, probablemente, era o complexo subterráneo, especialmente porque durante a época de Augusto se pensaba que os loureiros proporcionaban protección contra os raios.

Os estudosos que non están de acordo con esa teoría argumentaron que, aínda que os restos das macetas poderían ter sido usados ​​para plantar loureiro, tales macetas tamén se usaron para outras plantas como os limóns. Tamén indican que segundo un debuxo de 1891, realizado 25 anos despois da primeira escavación, o Augusto de Prima Porta, foi atopado no fondo da escaleira que conduce ao conxunto subterráneo, non ao conxunto en si. Alan Klynne e Peter Liljenstolpe sinalaron ademais que a estatua podería ter sido levada ao soto desde outro lugar, como o atrio, onde se situaría nunha estrutura rectangular que se sitúa xusto no eixe contra a parede sur do atrio. Como os visitantes entraban no atrio polas fauces da esquina nordeste, a estatua sería o primeiro que verían e que a verían dende a esquerda, o que encaixa coa idea de Kähler de que debería verse desde esta posición. Cando o visitante atravesaba o adro, os seus ollos atopaban a man dereita de Augusto, "recibíndose" así a dirección que Augusto fixo.

A historia de gallina alba narra que despois de que Livia casara con Octavio unha aguia deixou caer no colo de Livia unha galiña cunha rama de loureiro, o que as autoridades relixiosas de Roma tomaron como sinal de bendición e divindade. A seguir, mandou plantar o loureiro con moito coidado relixioso no que hoxe se coñece como vila surbana, onde medrou a até se converter nun arboredo. Segundo Jane Clark Reeder, cando os Xulio-Claudios experimentaban calquera éxito militar, collerían unha rama de loureiro da vila.

Notas

Referencias

Véxase tamén

Bibliografía

• Barrow, Rosemary; Silk, Michael (2018). Gender, Identity and the Body in Greek and Roman Sculpture (en inglés). Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 9781139600439. doi:10.1017/9781139600439. 
• Bradley, Mark (xuño de 2009). "The Importance of Colour on Ancient Marble Sculpture". Art History (en inglés) 32 (3): 427–457. ISSN 1467-8365. doi:10.1111/j.1467-8365.2009.00666.X. 
• Dunstan, William E. (2010). Ancient Rome (en inglés). Lanham: Rowman & Littlefield Publishers. ISBN 0742568342. 
• Favro, Diane (2003). Rome, ancient. Oxforf / Nova York: Oxford University Press. ISBN 978-1-884446-05-4. doi:10.1093/gao/9781884446054.article.T073405. 
• Gassino, Isabelle (2002). "Voir et savoir : les difficultés de la connaissance chez Lucien". En Villard, Laurence. Couleurs et vision dans l'antiquité classique (en francés). Rouen: Publications de l'université de Rouen. pp. 167–177. ISBN 9782877753364. 
• Hägele, Hannelore (2013). Colour in Sculpture: A Survey from Ancient Mesopotamia to the Present (en inglés). Newcastle: Cambridge Scholars Publishing. ISBN 978-1-4438-5027-8. 
• Ingholt, Harold (verán 1969). Archaeological Institute of America, ed. "The Prima Porta Statue of Augustus". Archaeology (en inglés) 22 (3): 177–187. JSTOR 41667995. 
• Janson, H.W. (1995). History of Art. (en inglés). (Revisada e ampliada por Anthony F. Janson) (5ª ed.). Londres: Thames & Hudson. ISBN 0500237018. 
• Kähler, Heinz (1959). Die Augustusstatue von Primaporta (en alemán). Colonia: M. DuMont Schauberg. 
• Kleiner, Diana E. E. (1992). Roman Sculpture. Serie: Yale Publications in the History of Art (en inglés). New Haven, CO: Yale University Press. ISBN 9780300046311. 
• Reeder, Jane Clark (verán 1997). "The Statue of Augustus from Prima Porta, the Underground Complex, and the Omen of the Gallina Alba". American Journal of Philology (en inglés) (Johns Hopkins University Press) 118 (1): 89–118. ISSN 1086-3168. doi:10.1353/ajp.1997.0015. 
• Ridgway, Brunilde S. (1999). Prayers In Stone Greek Architectural Sculpture 600 400 B C. Colección: Sather Classical Lectures, nº 63 (en inglés). (ebook ISBN 9780585321585). Berkeley/Os Ánxeles/Londres: University of California Press. ISBN 9780520215566. 
• Smith, Roland R. R. (1996). "Typology and diversity in the portraits of Augustus". Journal of Roman Archaeology (en inglés) (9): 30–47. doi:10.1017/S1047759400016482. 
• Schneider, Rolf M. (1986). Bunte Barbaren. Orientalstatuen aus farbigem Marmor in der römischen Repräsentationskunst (en alemán). Worms: Wernersche Verlagsgesellschaft. ISBN 3-88462-041-X. 
• Squire, Michael (abril 2013). (precisa subscrición). "Embodied Ambiguities on the Prima Porta Augustus". Art History (en inglés) 36 (2): 242–279. doi:10.1111/1467-8365.12007. 
• Stokstad, Marilyn (2017). Art History (en inglés) (6ª ed.). Londres: Pearson Education, Inc. ISBN 9780134475882. 
• Gassino, Isabelle (2002). "Voir et savoir : les difficultés de la connaissance chez Lucien". En Villard, Laurence. Couleurs et vision dans l'Antiquité classique (en francés). Rouen: Publications de l’Université de Rouen. pp. 167–177. ISBN 2-87775-336-0. 

Ligazóns externas

• Statue des Augustus von Prima Porta