Almagro, Cidade Real

Na Galipedia, a Wikipedia en galego.
Modelo:Xeografía políticaAlmagro, Cidade Real
Imaxe

Localización
Mapa
 38°53′18″N 3°42′42″O / 38.8882, -3.7118Coordenadas: 38°53′18″N 3°42′42″O / 38.8882, -3.7118
EstadoEspaña
Comunidade autónomaCastela-A Mancha
Provinciaprovincia de Cidade Real Editar o valor em Wikidata
CapitalAlmagro (en) Traducir Editar o valor em Wikidata
Poboación
Poboación8.958 (2023) Editar o valor em Wikidata (35,87 hab./km²)
Xeografía
Parte de
Superficie249,73 km² Editar o valor em Wikidata
Altitude646 m Editar o valor em Wikidata
Comparte fronteira con
Santo padrónBertomeu Editar o valor em Wikidata
Organización política
• Alcalde Editar o valor em WikidataLuis Maldonado Fernandez de Tejada (en) Traducir Editar o valor em Wikidata
Identificador descritivo
Código postal13270 Editar o valor em Wikidata
Fuso horario
Código INE13013 Editar o valor em Wikidata
Outro
Irmandado con
Ben de interese cultural
IdentificadorRI-53-0000134

Sitio webciudad-almagro.com Editar o valor em Wikidata

Almagro é unha cidade do Campo de Calatrava, na provincia castelá-manchega de Cidade Real. Ten 9100 habitantes.

Toponimia[editar | editar a fonte]

O topónimo deriva do árabe المغرة (al-magra) «a arxila vermella»,[1] facendo alusión á característica arxila vermella da zona, de cor almagre,[2] que está presente no colorido da Praza Maior e outros edificios do municipio.

Segundo a tradición, a orixe do topónimo (e da cidade) sería un castelo árabe denominado المغرب (al-magrib) «o oeste» e levantado nunha das derivacións do camiño de Toledo-Córdoba, previsiblemente no lugar dos actuais Palacios Maestrales.

Xeografía[editar | editar a fonte]

A contorna natural está encaixada entre pequenas serras paleozoicas con algúns cursos de auga de escaso fluxo: os arroios Pellejero e de Cuetos. É de maior interese a presenza dunha zona volcánica (Cerro de la Yezosa), sobre os macizos de cuarcitas existentes, o que singularizaba a zona, xunto á de Olot e a de Cabo de Gata, como os únicos territorios de orixe volcánica dalgunha importancia dentro da Península Ibérica.

Localidades limítrofes[editar | editar a fonte]

Noroeste: Miguelturra Norte: Carrión de Calatrava Nordeste: Bolaños de Calatrava
Oeste: Pozuelo de Calatrava Este: Manzanares
Suroeste: Valenzuela de Calatrava Sur: Granátula de Calatrava Sueste: Moral de Calatrava

Historia[editar | editar a fonte]

Orixes[editar | editar a fonte]

Non se coñece con seguridade a data do primeiro asentamento humano en Almagro. É moi posible que existise un na Idade de Bronce polos indicios achados ao redor das Casas Mestrais e en paraxes exteriores ao centro urbano. Durante a época romana parece que foi habitada, segundo consta polo testemuño de Galiano e Ortega, que creu ver un acueduto durante as obras no actual Paseo da Estación. Acháronse así mesmo moedas desa época e unha lápida romana que se exhibe no Concello, proveniente da Ponte Romana de Zuqueca, en Granátula [3]

Época visigoda[editar | editar a fonte]

De tempos visigodos non quedan vestixios salvo algunhas columnas decoradas con rombos tallados a bisel, espalladas pola poboación. De época árabe vén o propio nome da poboación, coa característica arxila avermellada do lugar de cor almagre. Durante o século XIII Almagro quedou escurecida pola próxima Oreto ou Oretum (Granátula de Calatrava) e por Calatrava la Vieja, pero ao ser elixida polos mestres da Orde de Calatrava en devandito século como lugar de residencia e centro gobernativo das súas posesións pasará a primeiro termo.

Bancadas e patio de butacas do Curral de Comedias de Almagro.

Séculos XI ao XIV[editar | editar a fonte]

A tradición asegura que o mestre don Gonzalo Yáñez concedeu foro á vila en 1213, confirmado por Fernando III en 1222. En 1273 Afonso X o Sabio convocou Cortes en Almagro e en 1285 efectuouse a escritura de Conveniencia entre o mestre Ruy Pérez Ponce e os almagreños sobre os fornos, o zocodover, os portádegos. No século XIV a vila xa tiña unha muralla e unha parroquia, San Bartolomeu o Vello, edificios públicos como as carnicerías, o aholí ou pósito, o cárcere, casas do Concejo e un castelo absorbido polas Casas Maestrais.

Reconquista[editar | editar a fonte]

O avance da Reconquista fixo que se reunisen aquí as tropas camiño da fronteira e Pedro I o Cruel mandará apresar ao mestre Juan Núñez de Prado en 1355 nos palacios Maestrais.

O comercio arraigou na vila coa concesión de dúas feiras por Henrique II en 1374. Ademais, verá reunirse os Capítulos Xerais da Orde de Calatrava, tanto na capela de san Bieito dos Palacios Maestrais, como na Igrexa de Santa María dos Llanos (Antiga Patroa da Cidade), ambas as dúas desaparecidas. No século XV a incorporación do mestrado á Coroa en 1487 non variará a situación. Agora é o Gobernador quen habita os Palacios Maestrais. En 1493, Cisneros dirixiu a fundación do mosteiro das franciscanas de Santa María dos Llanos, que se anexionará á igrexa do mesmo nome, tamén desaparecida.

Os problemas financeiros do emperador Carlos V fixeron aos banqueiros alemáns Fugger beneficiarios das rendas das minas de Almadén e vinculáronos a Almagro, traendo consigo aos seus administradores Wessel, Xedler, entre outros, cuxas casas solariegas consérvanse aínda.

Séculos XVI e XVII[editar | editar a fonte]

Nos séculos XVI e XVII a poboación prosperou. A vila creceu e embeleceuse, saíu das murallas. Creáronse os arrabais de San Pedro, Santiago, San Ildefonso, San Juan, San Sebastián e San Lázaro. O clavero Fernando Fernández de Córdova y Mendoza fundou o mosteiro e a universidade menor da nosa Señora do Rosario e o comendador maior don Gutierre de Padilla o Hospital da Misericordia e o Mosteiro da Asunción de Calatrava. Construíronse a igrexa parroquial da Nai de Deus, o convento da Encarnación, as oficinas dos Fugger e multitude de casas particulares. Reformáronse a igrexa de San Blas, a Praza, o Concello etc. A crise dos últimos anos do século XVI e comezos do XVII non freou o pulo construtor en Almagro. Os franciscanos levantaron o Convento de Santa Catalina. Instaláronse os agostiños, os xesuítas, os irmáns de San Xoán de Deus. Os ascendentes do Conde de Valdeparaíso construíron o seu palacio.

Século XVIII[editar | editar a fonte]

Durante o século XVIII Almagro viviu un esplendor pasaxeiro, mercé ao apoio da cidade ao candidato Borbón, Filipe V, e ao oficio de Juan Francisco Gaona e Portocarrero, Conde de Valdeparaíso, ministro de Facenda do Rei. Nomeouse a vila capital da provincia da Mancha durante algo máis dun decenio (1750-1761). Durante ese tempo a vila sufriu grandes estragos a causa do terremoto de Lisboa, como indicou en carta do 9 de novembro de 1755 ao Marqués de Santa Cruz, o seu administrador, Andrés:

Houbo moitas ruínas e algunhas desgrazas, e con especialidade na vila de Almagro é onde todos os templos e conventos e moitas casas padeceron moito, maiormente os conventos de San Francisco e Santo Domingo, e asegura un soado mestre de obras que hai nesta terra chamado Juan Alejandro Núñez que non se poderá reedificar o esnaquizo feito en Almagro con catorce millóns de reais (Arquivo Histórico Provincial de C. Real)[4]

Fracasado o intento de reactivación administrativa, o Conde promoveu a actividade económica mediante a industria téxtil. Logo dalgún soado fracaso, correu mellor sorte a organización da industria de blondas e encaixes, que co tempo dotaría a Almagro dun dos seus principais sinais de identidade.

As desamortizacións emprendidas polos gobernos de Carlos III provocaron o desmantelamento dos edificios relixiosos máis importantes, o que prexudicou considerablemente a conservación do patrimonio arquitectónico da vila; a decadente universidade menor desapareceu co primeiro cuarto do século XIX e nese século os calatravos, cansos da aspereza do sacro convento do Castelo de Calatrava a Nova, situado nun frío, alto e illado niño de aguias, deixan a fortaleza e trasladan o Sacro Convento a Almagro. A comodidade resultou efémera. En 1796, Carlos IV concede a Almagro o título de cidade.

Invasión francesa[editar | editar a fonte]

A Invasión francesa viu instalarse en Almagro unha activa loxa masónica bonapartista.

Século XIX[editar | editar a fonte]

A cidade padeceu as guerras carlistas e algúns dos bens da Igrexa e o concello foron afectados polas desamortizacións de Mendizábal e Madoz. Almagro experimentou unha forte decadencia, motivada en parte pola competencia da capital Cidade Real. Con todo, desenvolveuse unha industria artesanal de famoso encaixe de bolillos, as súas típicas blondas, e adquiriu xusta fama un prato típico aliñado dunha forma especial, as berenxenas de Almagro. En 1845 construíuse unha nova praza de Touros cos materiais da torre da antiga parroquia de San Bartolomeu, demolida ese ano, e onde o toureiro Joaquín Rodríguez Ortega "Cagancho" deu a súa famosa "espantada" en 1927 (de aí o dito castelán "quedar peor que Cagancho en Almagro"), e que foi incendiada na tarde do 25 de agosto de 1932 por un público irado ao negarse o toureiro a lidar. Perdéronse así os primitivos palcos, realizados en madeira, con pés dereitos e zapatas. Introduciuse así mesmo o telégrafo (1858), o ferrocarril (1860) e a luz eléctrica (1897) e creouse un cuartel provincial de cabalaría (1863), un casino e un coliseo ou teatro (1864). En 1886 derrúbanse as murallas aínda que as portas da cidade permanecerían en pé ata os anos 30 do século XX.

Século XX[editar | editar a fonte]

Durante os anos cincuenta do século XX descóbrese e restáurase o Curral de Comedias e refórmase a Casa do Concello e o conxunto da Praza Maior. En 1972 declárase Almagro Conxunto Histórico-Artístico. Restáuranse e rehabilítanse fermosos edificios, non só igrexas ou palacios, senón tamén modestas vivendas e ermidas e nace o Museo do Teatro, nun principio agochado no que foron hortos e bodegas das Casas Mestrais e agora nun edificio deseñado a tergo para el. Almagro convértese en referente teatral e cultural da rexión co Festival Internacional de Teatro Clásico, e outras actividades culturais diversas, turísticas etc. Actualmente, Almagro presenta a súa candidatura a Cidade Patrimonio da Humanidade, pola súa cualificación de "Cidade da cultura e o teatro".

Economía[editar | editar a fonte]

Existen cultivos de cereal, vide, oliveiras e algodón; tamén hai gandería. Existen canteiras de basalto e minas de manganeso e xeso. É tradicional a industria do encaixe de blondas (os famosos encaixes de bolillos); tamén a hai da madeira e da construción, non obstante a maioría da actividade concéntrase na hostalaría e o turismo, de face ao Festival Internacional de Teatro Clásico que se celebra anualmente desde 1978.

Almagro é famoso polas súas berenxenas, aliñadas cunha fórmula tradicional (Berenxena de Almagro) e que posúen denominación de orixe.

Notas[editar | editar a fonte]

  1. Asín Palacios, Miguel (1940). Contribución a la toponimia árabe de España. Madrid: Consejo Superior de Investigaciones Científicas. p. 66. 
  2. Definicións no Dicionario da Real Academia Galega e no Portal das Palabras para almagre.
  3. "Copia arquivada". Arquivado dende o orixinal o 25 de novembro de 2009. Consultado o 22 de agosto de 2018. 
  4. Cf. José Muñoz, "Terremoto de Lisboa. Carta del Administrador al Marqués de Santa Cruz", en El Viso Único núm. 3 (2004), p. 5 http://www.adelaidoalmodovar.es/elvisounico/media/vu3.pdf Arquivado 08 de xuño de 2013 en Wayback Machine. En otras ocasiones terremotos más leves se han sentido con especial intensidade en Almagro, lo que es debido al entorno geológico volcánico de la comarca en que se sitúa.

Véxase tamén[editar | editar a fonte]

Bibliografía[editar | editar a fonte]

  • Enrique Herrera Maldonado. Cuadernos de estudios manchegos. ISSN 0526-2623.

Ligazóns externas[editar | editar a fonte]