Atarrabia

Atarrabia

Villava (es) Atarrabia (eu)
Localización
42°49′51″N 1°36′31″O
Estado	España
Comunidade foral	Navarra
Poboación
Poboación	10.067 (2023) (9.151,82 hab./km²)
Lingua oficial	lingua éuscara (zona lingüística) lingua castelá (zona lingüística)
Xeografía
Parte de	Mancomunidade da Comarca de Pamplona (pt) Zona mixta de Navarra
Superficie	1,1 km²
Altitude	430 m
Comparte fronteira con	Pamplona Uharte Ezcabarte (pt) Burlada - Burlata
Organización política
• Alcalde	Pedro José Gastearana García
Identificador descritivo
Código postal	31610
Fuso horario	UTC+01:00
Código INE	31258
Páxina web	villava.es

Atarrabia (en castelán e tamén oficial: Villava) é unha localidade de Navarra, no meiriñado de Pamplona que se atopa a 4 quilómetros ao norte da capital, Pamplona, o que a converte en parte da súa área metropolitana. Os seus 10.295 habitantes (2006) residen na superficie de pouco máis dun quilómetro cadrado, que ten o termo municipal, que é o de menor tamaño de toda Navarra, polo que a súa densidade de poboación é moi alta.

Denominación

Existiu un debate entre os historiadores navarros respecto da denominación do asentamento de poboación previo á fundación de Villava por Sancho VI o Sabio. Para algúns, o nome antigo da localidade era Atarrabia, pero isto só é unha hipótese que non puido ser demostrada con probas arqueolóxicas e/ou documentais. Non se sabe ben o significado ou orixe deste nome, aínda que parece que provén do éuscaro.

Algúns lingüistas afirman que o nome podería provir de "ate" (portillo, foz), Arre (nome dunha localidade veciña) e "ibia" (o vao). Preto de Villava e para chegar ao veciño pobo de Arre existe un estreito paso onde o río Ultzama se encajona e ao que podería facer alusión o nome Atarrabia, que sería traducible "o vao da foz de Arre". Non existe unanimidade respecto diso, polo que queda no campo da especulación o significado de Atarrabia. Xa o Foro Xeral de Navarra (escrito a mediados do século XII) denomina á ponte da Trindade como "Ponte de Atarrabia".

No século XII o rei Sancho VI o Sabio funda xunto á aldea de Atarrabia unha vila á que concede os foros do burgo novo de Pamplona. Como era costume na época, o rei bautiza á vila cun nome e concédelle o de Vila noua (Vila Nova). Trátase xa que logo dun nome romance similar ao que teñen outras moitas localidades de Europa, aínda que a fundación se realizase nunha zona vascófona de Navarra. O actual nome de Villava é froito dunha evolución deste nome orixinal ( Villanova -> Villaova -> Villava ) Ao falar en éuscaro o nome da localidade adoitaba ser tamén "Billeba" ou "Billaba".

A finais do século XX recuperouse para Villava o antigo nome de "Atarrabia" e comezou a utilizarse como nome en éuscaro da poboación, formando parte da denominación cooficial do municipio.

Localidades limítrofes

Pamplona e Burlada ao sur - suroeste, Ezcabarte ao norte e Huarte ao leste - sueste.

Historia

Refundación no ano 1184 polo o rei navarro Sancho VI.

A vila sufriu tanto as guerras napoleónicas como as guerras carlistas e a mediados de devandito século XIX iniciou a súa industrialización coa implantación da industria papeleira que posteriormente atraería fábricas de madeira, de cartón e de licores.

Tralo alzamento nacional de 1936, a pesar de que a localidade non foi zona de guerra, 18 veciños foron fusilados posiblemente na localidade próxima de Ripa.

O camiño de Santiago

O Camiño de Santiago pola súa vía francesa marcou a historia da vila. Situada a escasos 35 quilómetros de Roncesvalles, o que suporía unha xornada a pé, a propia Atarrabia e especialmente o "Albergue da Trindade de Arre", convertíanse no segundo punto de descanso dos peregrinos antes de ascender a costa da próxima Pamplona.

O núcleo histórico de Villava formado pola súa "Rúa Maior", discorre ao longo de devandito camiño de peregrinación e conserva o sabor medieval da ruta.

Economía

Conta cun polígono industrial no que se aloxan distintas empresas, destacando as súas tendas dedicadas a mobiliario de fogar.

O crecemento da cidade esgotando o seu chan urbanizable, integrou no seu núcleo diversas empresas, habéndose proxectado a medio prazo a súa saída.

Política

Lista de Alcaldes
2007-2011	Pello Gurbindo Jimenez	Atarrabia-Nafarroa Bai
2003-2007	Afonso Ucar Zaratiegi	UPN
1999-2003	Afonso Ucar Zaratiegi	UPN
1999-1999	Peio J. Monteano Sorbet	EA-Atarrabia
1996-1999	Afonso Ucar Zaratiegi	UPN
1995-1996	Hilario Eransus Olleta	UPN
1991-1995	Vicente Sabalza Martínez	Independente

Peio J. Monteano, alcalde de EA-Atarrabia en 1999, presentou a súa dimisión ao non apoiar Euskal Herritarrok, os seus socios daquel Goberno municipal, unha moción que instaba a condenar un ataque contra un concelleiro da oposición de UPN, rompéndose así o pacto de goberno entre EA-Atarrabia-IUN-NEB-HB e dando a alcaldía a UPN.

Desde esa data e ata xuño de 2007 ostentou o concello UPN co apoio do PSN-PSOE, data na que a coalición Atarrabia-Nafarroa Bai (integrada por EA, Aralar, Batzarre e EAJ/PNV) foi a lista máis votada, obtendo seis concelleiros, UPN obtivo cinco concelleiros, ANV tres, PSN-PSOE dous e IUN-NEB un concelleiro.

Ikurriña xunto ao Concello de Villava (2007)

A última actuación municipal realizada pola anterior corporación foi o empedrado e semipeatonalización da rúa Maior e a adecuación da praza principal da vila integrándoa no parque Ribed. Dentro dos labores a realizar polo novo Goberno estará a ampliación do centro de Saúde, a construción dunha nova "Casa de Cultura" e a construción dun novo Instituto comarcal de ensino secundario, debido a que o crecemento demográfico diminuíu a oferta de servizos públicos, existindo un amplo consenso na realización das anteriores accións.

En outubro de 2007 o pleno municipal decidiu a colocación da ikurriña nun mastro contiguo ao concello, sendo recorrida devandita decisión ante os tribunais por parte do Goberno de Navarra que alegou un presunto incumprimento da Lei Foral de Símbolos. En decembro de 2008 o Tribunal Superior de Xustiza de Navarra desestimou o recurso interposto polo consistorio e estimou as alegacións do Goberno de Navarra, apreciando incumprimento de devandita Lei de Símbolos ao considerar que, a pesar de que a insignia non ondeaba no concello, a súa colocación no exterior do concello constituía un subterfuxio para incumprir devandita Lei. O consistorio recorreu a sentenza. En abril do 2009 o consistorio acatou a lei e retirou a ikurriña, comprometéndose os concelleiros de NaBai a abonar as costas do proceso xudicial.

Demografía

Evolución demográfica	1900	1910	1920	1930	1940	1950	1960	1970	1981	1991	1996	1997	1998	1999	2000	2001	2002	2003	2004	2005	2006
976	1202	1540	1524	1933	2486	3225	4446	6216	7528	8932	8997	9006	9142	9333	9516	9803	10035	10179	10236	10295

Villava é a oitava localidade de maior poboación de Navarra, precedida por Pamplona, Tudela, Barañain, Burlada, Zizur Mayor, Estella e Tafalla.

Lugares de interese

Rolo

Levantado no século XV ou XVI probablemente na localización que actualmente ocupa, esta columna toscana de 2,24 metros é un símbolo xurisdicional e de liberdade comunal da vila de Villava. É posible tamén, aínda que non hai testemuños, que fose utilizada como picota ou lugar de execución.

A mediados da pasada centuria, convertido en calvario ou cruz de termo, foi trasladada cerca da Ponte de San Andrés.

En 1990 este monumento foi recuperado e, desprovisto de engadidos posteriores, devolto á súa localización orixinaria onde contribúe a ornamentar un dos puntos neurálxicos da vila.

Rúas Maior e Serapio Huici

Nestas rúas podemos observar varios palacetes e edificios de principios do século XX, sobreviventes da especulación. Outros edificios interesantes, tamén de principios do século XX, son o Besta Retallo belo edificio construído en 1911 por iniciativa das familias burguesas de Pamplona que desexaban ter un moderno casino-restaurante como lugar de esparexemento, que en 1915 foi adquirido polos Dominicos. Ou a Escola de Peritos Agrícolas. A Deputación Foral de Navarra encargou en 1912 ao arquitecto José Yárnoz a súa construción, destinado inicialmente ao Palacio do Congreso Nacional de Viticultura que para conmemorar o VII Centenario da batalla das Navas de Tolosa desenvolveuse no mes de xullo dese ano.

A contorna da Trindade de Arre

Xunto a unha ponte medieval de seis arcos sobre o río Ulzama, atópase o actual "Albergue de peregrinos" O Albergue dispón de camas con mantas, duchas de auga quente e cociña xestionado polos Irmáns Maristas, que no seu día se destinase a Ermida en devoción á "Santísima Trindade", convento e hospital. Trátase dun conxunto que conserva a ábsida románico dunha igrexa do século XIII aínda que non existe documentación escrita deste edificio ata o século XVI, dependente de Roncesvalles, período no que tiña 622 clérigos. sobre o conxunto da Trindade, que recolle unha afirmación de M. Núñez de Cepeda: «puxemos un interese especial na investigación documental referente a este antiquísimo Hospital, pero non tivemos soe no achado de datos ou noticias que se remonten máis aló do século XVI», o cal considérase algo estraño, pois non aparece citado nos documentos da época.

Igrexa de San Andrés

Iniciada en estilo renacentista a mediados do século XVI, o moderno edificio católico actual, situado xunto ao Concello, data da segunda metade do século XX e conserva daquela primitiva construción a "Capela da Soidade", de planta circular e realizada a finais do século XVIII.

Paseo Fluvial

O Batán

Dentro do referido paseo fluvial e aproveitando os saltos naturais da auga do río, fai máis dez séculos xurdiron en devandita contorna diversos muíños de auga que eran utilizados para distintos usos segundo as necesidades dos habitantes. Na actualidade un deles, que anteriormente desempeño a súa función como como muíño fariñeiro, batán de teas e panos, taberna, fábrica, muíño de regalicia, curtiduría-tenería-adobería e fábrica de pastas de madeira para papel, foi restaurado e convertido en museo aberto ao público e sede do citado paseo fluvial do río Arga xestionado pola Mancomunidade da Comarca de Pamplona.

Casa Motza

Palacio renacentista do século XVI, anteriormente coñecido como "Palacio de Andosilla", pois o seu construtor foi o nobre local, Pedro de Andosilla.

Escultura dedicada a Miguel Indurain

Atarrabia rende homenaxe a un dos personaxes máis soados da vila cunha escultura que representa a esta figura do ciclismo.

Murais xuvenís

O Concello permite, solicitando permiso previo, a elaboración de graffitis en distintos muros da cidade. Así mesmo adoita organizar talleres e celebrar un festival de devandita arte rueira, convertendo algúns muros da vila en espazo de denuncia social contra o sexismo ou o consumismo.

Cultura

• Certame de Rock Villava - Atarrabia: Co obxectivo de promocionar ás pequenas bandas musicais.
• Durante o ano realízanse diversos concertos musicais,Villava é xa "todo un referente cultural no Estado"^{[Ligazón morta]}: En sete anos programáronse máis de 60 espectáculos contando ademais a localidade cunha sala privada de concertos (Sala "Totem") que oferta unha ampla programación en tal sentido.
• Coral San Andrés: Formada en 1931, desde xaneiro de 2007 está dirixida por Máximo Olóriz Gorraiz, músico villavés sobriño do impulsor do coro nos anos corenta..

Educación

Villava dispón dunha ampla oferta educativa multilingüe tanto público como concertado. No seu termo municipal aprobouse a construción dun Instituto comarcal.

Outros servizos e equipamentos

• A localidade dispón dos servizos previstos conforme á súa poboación tales como Xulgado de Paz, Oficina de Correos, Policía municipal, Centro de Saúde, campo de fútbol de herba artificial...
• Jubiloteka: Servizo posto en marcha no ano 2008 que permite a estancia puntual de persoas maiores con dependencia moderada para permitir o descanso dos seus coidadores e que os dependentes poidan realizar diversas actividades.

Deportes

• Atarrabi mendi taldea
• Club Ciclista Ás
• Club Ciclista Villavés
• Ekin sokatira taldea
• Sociedade Beti-Onak

Festas

Festas Maiores

As festas máis importantes, tradicionalmente en honra da virxe do Rosario, comezan o sábado anterior ao primeiro domingo de outubro e alárganse ata o segundo domingo. Durante as festividades hai unha gran variedade de actos en grao sumo diversos, que van desde actividades infantís ata concertos de Rock.

O martes celébrase a costillada popular , na que os veciños do pobo reúnense para un xantar comunitario no Parque de Ribed (se o tempo permíteo), que xeralmente se basea en costelas de cordeiro e porco, pero no que é posible atopar calquera outro prato máis elaborado. O concello encárgase de prover os asadores necesarios, así como o pan e o viño, e son os propios villaveses os que teñen que levar as súas costelas e utensilios para preparalas.

Habitualmente acode moita xente doutras localidades, debido a que estas festas teñen unha gran fama e a que son unha das últimas do calendario estival.

Día de Villava

O "Atarrabiako Eguna" ou "Día de Villava" celébrase o primeiro domingo do mes de setembro.

San Andrés

San Andrés é o patrón da vila e celébrase o día 30 de novembro.

Lendas

• Atarrabi e Mikelats