Santuario da Virxe da Barca
| Santuario da Virxe da Barca | |
|---|---|
 | |
| Datos xerais | |
| País | España |
| Tipo | Santuario |
| Advocación | Nosa Señora da Barca |
| Localización | Muxía |
| Coordenadas | 43°06′43″N 9°13′10″O / 43.1119, -9.21944Coordenadas: 43°06′43″N 9°13′10″O / 43.1119, -9.21944 |
| Culto | |
| Culto | Católico latino |
| Diocese | Arquidiocese de Santiago de Compostela |
| Estilo | arquitectura barroca |
| Páxina web | http://www.concellomuxia.com/ca/web/index.php?mod=int&tip=3&lug=4 |
| [ editar datos en Wikidata ] | |
O Santuario da Virxe da Barca é un templo católico situado no concello de Muxía. A súa situación na punta da península onde se asenta Muxía, fronte do mar, os ritos relixiosos asociados ao mesmo e a súa arquitectura e imaxinería fan del un dos máis singulares de Galicia. O primeiro domingo despois do 8 de setembro celébrase a romaría da Nosa Señora da Barca, declarada Festa de interese turístico nacional de España.
O día de Nadal de 2013 foi destruído por un incendio causado por un raio.[1] En 2015 rematou a restauración.[2][3]
A orixe do santuario[editar | editar a fonte]
A lenda[editar | editar a fonte]
Relata a lenda que o apóstolo Santiago o Maior, na súa viaxe de evanxelización do fin da terra, achábase en oración na costa onde se asenta o santuario. Viu chegar polo mar unha barca toda de pedra, aparellada cunha vela tamén de pedra. Na barca viaxaba Nosa Señora que viña confortalo e darlle forzas, posto que o traballo de estender a fe no seu Fillo en terras tan afastadas era unha tarefa que superaba as forzas do discípulo.
Despois dun tempo de conversación, a Nai de Deus volveu a Terra Santa, transportada polos anxos, pero deixou naquelas costas a barca (pedra de abalar), a vela (pedra dos cadrís) e o leme.
Nesta lenda atópanse moitos elementos coincidentes con outras similares, como a da Virxe do Pilar: o apóstolo aflixido pola distancia da terra e o esforzo da predicación entre pagáns, a Virxe que, unha vez se decata da súa circunstancia, vén confortalo e darlle ánimos e que deixa un testemuño de pedra da súa visita. Tamén coa propia lenda da chegada dos restos martiriais do Apóstolo: unha barca de pedra que subiu polo río Ulla, e que foi amarrada ao pedrón, tamén unha pedra relacionada con cultos precristiáns, neste caso unha ara romana adicada ao deus Neptuno e que hoxe se conserva como unha valiosa reliquia na igrexa parroquial de Padrón.
O culto precristián[editar | editar a fonte]
As lendas son sempre outro xeito de contar unha historia, de transmitir valores e tradicións. Neste caso a lenda, detrás da súa linguaxe cristiá, agocha a memoria dun culto precristiáns que foi posteriormente cristianizado [Cómpre referencia]. A presenza das pedras e a supervivencia ata a nosa época dos ritos relacionados con elas resulta especialmente significativa:
- A Pedra de Abalar: é unha laxe de forma triangular de gran tamaño. Existen en Galicia outras pedras de abalar que poden servir como medios de curación ou ritos de iniciación. En casos como o de Muxía, o esforzo de abalar a pedra, que requiría coñecer os puntos onde facer a forza necesaria, convérteo nun rito que reforza os lazos comunitarios, ou o sentimento de tribo, e o propio abalamento podería significar a resposta positiva da divindade aos ritos dos seus fieis. Como o feito de que a pedra non abalase pode ser sinal de desencontros entre o deus e o seu clan e ameaza de desgrazas futuras:
(...) a Pedra abala cando quere, hai veces que se colocan moitas persoas enriba e non abala, e outras abala soa. Tamén din que cando abala soa, predí algunha desgraza.
Tamén se asegura que só poderá ser abalada por quen estea libre de pecado.
Coa cristianización deste lugar apareceron moitas lendas de tipo relixioso relacionadas con esta Pedra. Vicente Risco cóntanos que durante a Guerra Civil entre Castela e Portugal, que durou sete anos, a Pedra non abalou[4]. Tamén se conta que nunha ocasión que quixeron roubar no Santuario da Barca, a Pedra comezou a abalar tan forte que co seu rouco soar espertou a todos os veciños, espantando aos ladróns.[5]}}
Un temporal no ano 1978 desprazouna do sitio e perdeu moito movemento. Posteriormente, resultou danada e perdeu unha das puntas hai uns anos[6][7].
- A Pedra dos Cadrís: recibe o seu nome pola súa forma e a cavidade que crea na parte inferior. Está relacionada coa fertilidade e coas enfermidades dos cadrís. O fiel que queira ser bendicido pola Virxe debe pasar por embaixo da pedra, unha manobra algo dificultosa e que ten un claro simbolismo de renacemento ou revivificación, como o neno que nace abríndose paso polos cadrís da nai. Como afirma o crego e sociólogo Juan José Cebrián:
(...) Para fijar la sensación de la pervivencia personal utiliza la piedra como monumento funerario, de forma que los antepasados permanezcan. Por eso también se utiliza la piedra como fertilizadora ya que en ella anida el espíritu del antepasado, que no podrá interrumpirse, sino que fertilizará a la mujer para que la actuación del clan o de la raza permanezca y se perpetúe[8]
- As dúas pedras menores. Hai ademais outras dúas pedras que tamén acabaron tendo un significado propio:
- A pedra do temón: pola súa forma lembra ao que sería o temón da barca da Virxe.
- A pedra dos namorados: sen relación directa coa lenda da Virxe. Sería lugar de prometerse amor verdadeiro ou de atopar un lugar onde estar co amigo.
A presenza de restos castrexos tanto en Muxía como na veciña Camariñas permiten asegurar que a zona e as súas pedras son un lugar de culto moi anterior ao cristianismo[Cómpre referencia], como sucede en moitos santuarios e ermidas, sobre todo as máis populares.
A orixe do culto cristián[editar | editar a fonte]
As primeiras testemuñas escritas que certifican a existencia dunha igrexa cristiá son ben recentes, arredor do século XV. No documento se manda restaurar a ermida, que polos restos que aínda se conservan, debía ser románica dos séculos XII ou XIII.
Indo ata a orixe, seguramente a cristianización do lugar e o culto primeiro á Virxe débeselle aos monxes do Mosteiro de San Xulián de Moraime, do que consta a súa fundación polos monxes bieitos no século XI. Muxía estivo sometida ao señorío de Moraime ata os tempos de Carlos I. Pódese pensar que foron estes monxes os que promoveron a cristianización do lugar de culto celta, construíron a primeira igrexa e espallaron a lenda[9]. Aínda nos poderiamos remontar máis atrás no tempo. Nas escavacións feitas no Mosteiro de Moraime téñense atopado restos dun poboado romano, así como diversos materiais antigos e gran cantidade de enterramentos. Polo que o mosteiro podería pertencer á primeira vaga do monacato, anterior á chegada dos monxes bieitos, arredor do século VI. Neste caso, a chegada do cristianismo ás terras da Costa da Morte coincidiría co tempo da cristianización do vello lugar de culto.
O templo actual[editar | editar a fonte]
O templo actual comezouse no ano 1717, é unha construción barroca de sinxelo feitío, co que o poderíamos encadrar no barroco popular ou mariñeiro. Ten planta de cruz latina e consta dunha soa nave. Está construída sobre amplo e rústico plinto que permitían igualar as irregularidades do terreo e que fai, a un tempo, de adro da igrexa.
A arquitectura carece de adornos, tanto interiores como exteriores. Só rompen a monotonía da fachada as dúas torres, feitas no século XX[10]. Á dereita do templo aínda se pode ver a espadana barroca que serviu de campanario ata a construcións das torres.
Retablo principal[editar | editar a fonte]
O retablo principal foi destruído no incendio de 2013.[11] Era tamén barroco e, contra do que sucede coa igrexa, profusamente adornado. Era obra do escultor compostelán Miguel de Romay. Talvez o detalle que o facía máis orixinal eran unha serie de pequenos medallóns que percorrían todo o retablo nos que estaban representadas de forma simbólica as cincuenta ladaíñas do Rosario.
No seu centro estaba o camarín coa imaxe da virxe. Esta era unha imaxe gótica, que xa se atopaba no templo románico. Trasladada a este, engadíuselle, no mesmo estilo do retablo, as imaxes da barca e do apóstolo que facían referencia á tradición.
En 2017 colocouse no lugar no que estaba o retablo orixinal un vinilo coa súa imaxe.[12]
Exvotos[editar | editar a fonte]
Antes do incendio de 2013 había unha gran cantidade de exvotos de orixe mariñeira no interior do templo. Incluso se pode dicir que o templo en si é un exvoto, dado que foi feito en agradecemento por unha curación [Cómpre referencia].
Eran sobre todo, maquetas de barcos, algunhas bastante fieis ao orixinal, que son ofrecidos por aqueles que, véndose en perigo, pediron e atoparon axuda na Virxe.
Tamén poden ter un sentido de reparación ou de penitencia, como ilustra este relato:
O capitán dun buque francés, que saíra de Camariñas cara a Terranova levaba consigo un anaquiño da Pedra de Abalar, nun claro exemplo de furto de algo sagrado para consegui-la protección. Ó pouco de saír ó mar, sorprendeunos un forte temporal, polo que invocou a Nosa Señora da Barca e logo botou o cacho de pedra ó mar, calmando a tempestade ó momento. Despois, o capitán regaloulle á Virxe un barco de prata en recoñecemento.[13]
A Virxe da Barca na literatura e na cultura popular[editar | editar a fonte]
Na poesía de autor[editar | editar a fonte]
A Muxía e maila súa virxe cantáronlle, en primeiro lugar, o poeta local Gonzalo López Abente co seu poema Monza de frores bravas para Nosa Señora da Barca. Tamén compuxeron poemas sobre ela Rosalía de Castro, nunha composición de aires populares que describe unha romaría no santuario. Federico García Lorca adicoulle un dos seus Seis poemas galegos: "Romaxe de Nosa Señora da Barca". En castelán, nun breve poema, cantoulle ao mar de Muxía José Ángel Valente:
Quién pudiera andarsobre las aguas verdes
de este mar.
Y por el aire gris
quien pudiera, mar grande,
dejarse ir.
Mar de Muxía
que en su barca de piedra
me llevaría.
Na literatura popular[editar | editar a fonte]
- Nosa Señora da Barca,/ Nosa Señora, valeime,/ que estou no medio do mar,/ non hai barqueiro que reme [14].
- Nosa Señora, valeime!/ Nosa Señora da Barca/ Nosa Señora, valeime!/ Que'stou no medio do mar/ e n'hai barqueiro que reme.
- Ten zapatiños de vidro/ Nosa Señora da Barca/ Ten zapatiños de vidro/ Que llos trouxo un mariñeiro/ Que andivo no mar perdido.
- Santo Cristo de Fisterra,/ Santo da barba dourada,/ veño de tan lonxe terra,/ Santo, por che ver a cara./ Veño da Virxe da Barca,/ veño de abalar a pedra./ Tamén veño de vos ver,/ Santo Cristo de Fisterra [15].
- Veño da Virxe da Barca, veño da abalar a pedra./Abalei a máis pequena,/ a grande non quixo ela [16].
- Veño da Virxe da Barca, veño da abalar a pedra./ Tamén veño de vos ver/ Santo Cristo de Fisterra [17].
- Viva, sábado da Barca,/ sábado da Barca, viva,/ como sábados da Barca/ non o vin na miña vida [18].
Notas[editar | editar a fonte]
- ↑ http://ccaa.elpais.com/ccaa/2013/12/25/galicia/1388004613_368433.html
- ↑ El santuario de Muxía estrena una imagen renovada que no gusta a los vecinos
- ↑ Los «indignados» del santuario de Muxía
- ↑ Vítor Vaqueiro, 75.
- ↑ "Concello de Muxía". Arquivado dende o orixinal o 27 de decembro de 2013. Consultado o 14 de agosto de 2013.
- ↑ "La Pedra de Abalar" Arquivado 27/12/2013, en Wayback Machine. La Voz de Galicia, 2001 (en castelán).
- ↑ "La Pedra de Abalar seguirá rota..." Arquivado 27 de decembro de 2013 en Wayback Machine. La Voz de Galicia, 2004 (en castelán).
- ↑ (Cebrián Franco 1989, p. 51)
- ↑ (Cebrián Franco 1989, p. 61)
- ↑ (Cebrián Franco 1989, p. 63)
- ↑ O camiño dos faros
- ↑ Un vinilo recuerda el retablo barroco de la Barca de Muxía
- ↑ José Fuentes Alende: Os exvotos de tema mariñeiro en Galicia, pax 317-318
- ↑ Lino Lema Bouzas (compilador): Ditos e cantigas mariñeiras. I Encontro de embarcacións tradicionais, Galicia 1993, 14.
- ↑ Copla une a devoción ao Cristo de Fisterra e á Virxe da Barca. Fraguas, 1989.
- ↑ Vítor Vaqueiro, px. 76.
- ↑ M. Carlos García Martínez, artigo "ABALAR, Pedra de" da GEG.
- ↑ Vítor Vaqueiro, px. 76.
Véxase tamén[editar | editar a fonte]
 |
Wikimedia Commons ten máis contidos multimedia na categoría: Santuario da Virxe da Barca |
Bibliografía[editar | editar a fonte]
- Cebrián Franco, Juan José (1989). Santuarios Marianos de Galicia. Madrid: Encuentro.
- Fraguas, Antonio (1989). Romerías e santuarios de Galicia. Vigo: Galaxia. ISBN 84-7154-602-7.
- Jiménez-Esquinas, Guadalupe; Sánchez-Carretero, Cristina (2015) Mediaciones patrimoniales para relaciones incendiarias: el caso del santuario da Virxe da Barca de Muxía. Revista ph, n.º 88, 2015, pp. 2–8
- VV.AA. (1998). Antropoloxía Mariñeira (Actas do Simposio Internacional de Antropoloxía In Memoriam Xosé Filgueira Valverde). Santiago de Compostela: Consello da Cultura Galega. ISBN 84-87172-37-7.
- VAQUEIRO, Vítor: Mitoloxía de Galiza. Lendas, tradicións, maxias, santos e milagres, Galaxia, Vigo 2011.