Arroz (planta)

Para outras páxinas con títulos homónimos véxase: Arroz (homónimos).

Oryza sativa

O arroz (ou arroz asiático) (Oryza sativa) é unha especie pertencente á familia das gramíneas (Poáceas), cuxo froito, o arroz é comestíbel e constitúe a base da dieta de case a metade da poboación mundial. O seu nutriente principal son os glícidos, aínda que tamén proporciona proteínas (7%), minerais e, en estado natural, bastantes vitaminas. É unha planta semiacuática de orixe asiática. O arroz fornece o 20 % de gran de cereais do mundo, sendo a cultura de colleita de maior importancia mundial.

Orixe

Esta planta é orixinaria de Extremo Oriente ao pé do Himalaia pola aba chinesa a subespecie O. sativa var. japonica e pola india a subespecie O. sativa var. indica.

Descrición

O arroz é unha gramínea, autogama, de gran talle, que medra con maior facilidade nos climas tropicais. Posúe talos moi ramificados e pode medir entre 0,6 e 1,8 metros de altura. Os talos rematan nunha "inflorescencia", unha panícula de 20 á 30 cm de longo. Cada panícula componse de entre 50 e 300 flores ou espículas, a partir das cales se formarán os grans : o froito obtido é unha cariópside. O arroz presenta unha gran capacidade para se ramificar. Componse de talo, follas estreitas; inflorescencia (panícula), máis ou menos larga e densa; espícula dunha flor que contén un só gran.

O arroz pertence ao xénero Oryza, na tribo Oryzeae, dentro da subfamilia Bambusoideae. Son pastos altos de zonas húmidas, entre 1 e 2 m de altura; caracterizándose morfoloxicamente polas súas espículas con flores solitarias, e glumas maiormente completamente ausentes. En Oryza, hai dúas lemmas estériles simulando glumas. O máis distintivo (compartido con todas as especies da súa tribo) é o carácter foliar coas súas células en póla e as fusoides. Teñen sistemas radiculares fibrosos, talos cilíndricos, con láminas envaiñadas en paralelo, e inflorescencias con espículas.

Clasificación

Oryza sativa ten maiormente dúas subespecies: a variedade pegañenta e de gran miúdo: japonica ou sinica, e a non pegañenta, de gran longo indica. As variedades japonica adoitan cultivarse en secaño, en zonas temperadas do leste de Asia, zonas altas do sueste de Asia e zonas moi elevadas do sur asiático, mentres que as variedades indica acostuman cultivarse en zonas baixas, as máis das veces en leiras alagadas da Asia tropical. O arroz pode ser branco, moreno, negro, púrpura e encarnado. Os arroces negros (tamén coñecidos coma púrpuras ou arroces esquecidos) son arroces glutinosos. Algunhas das súas variedades son o arroz negro indonesio e o arroz negro Thai jasmine.

Unha terceira subespecie, morena e de clima tropical, identificouse baseándose na morfoloxía e inicialmente chamouse de javanica, porén hoxe en día coñécese coma tropical japonica. Examplos desta variedade son os cultivares 'Tinawon' e 'Unoy', que medran en socalcos elevados das montañas Cordillera ao norte de Luzon, Filipinas.

Glaszmann (1987) usou isoencimas para dividir Oryza sativa en seis grupos: japonica, aromatic, indica, aus, rayada, e ashina.

Garris et al. (2004) usou SSRs para dividir Oryza sativa en cinco gropos; temperate japonica, tropical japonica e aromatic comportando a variedade japonica, mentres indica e aus comportaban a variedade indica.

Alimento: o arroz

Artigo principal: Arroz.

Historia do cultivo

Utagawa Hiroshige ,Campo de arroz na provincia de Oki, vista de O-Yama.

Comezou a cultivarse simultaneamente en varios países hai máis de 6 milenios. Dúas especies do xénero foron domesticadas, esta, o arroz asiático (Oryza sativa) e o arroz africano (Oryza glaberrima).

O cultivo de secaño introduciuse no Xapón e Corea aproximadamente no 1000 a. C. O posterior arroz de alagamento en agricultura intensiva foi en Corea entre 850 a 500 a. C., e pasou ao Xapón polos Yayoi arredor do 300.

O. sativa adaptouse no medio-leste europeo e o Mediterráneo contra o 800. Os árabes levárono á Península Ibérica cando a conqueriron no 711. Despois da metade do século XV, o arroz chega a toda Italia e despois a Francia, espallándose a todo o continente durante as grandes exploracións europeas. En 1694, o arroz arribou a Carolina do Sur, probabelmente orixinario de Madagascar. Os españois levaron o arroz a América do Sur a principios do século XVIII. Nunca foi un cultivo moi común en Galiza, porén como alimento é esencial na gastronomía galega. .

Na época colonial dos Estados Unidos, especialmente en Carolina do Sur e Xeorxia medrou moito o cultivo de arroz en parte pola man de obra dos escravos vidos de Senegambia (África occidental). Polo porto de Charleston entraron o 40% de todos os escravos norteamericanos. Os escravos desa rexión de África tiñan o prezo máis alto, xa que coñecían ben o cultivo do arroz; traballaron en plantacións de Georgetown, Charleston, e Savannah. Os escravos arpendéronlles aos donos dos campos a choer e alagar as leiras. Ao principio, o arroz apañábase a man con fouciños de madeira e deitábase en queipos. A invención da colleitadora e a nova hidráulica dos muíños (inventada en 1787 por Jonathan Lucas) incrementaron a produtividade da cultura e supuxeron un grande avance. O cultivo de arroz no suroeste dos Estados Unidos fíxose menos rendíbel coa ilegalización da escravitude despois da Guerra Civil Norteamericana.

Produción mundial e mercado

Principais Produtores - 2005 (millónes de t)
China	185
India	129
Bangladesh	40
Vietnam	36
Tailandia	27
Indonesia	54
Myanmar	25
Filipinas	15
Brasil	13
Xapón	11
Total Mundial	619
Fonte: UN FAO (FAO)[1]

A produción mundial de arroz foi subindo nas últimas décadas, dende os 200 millóns de Tm. en 1960 até os 600 millóns de Tm. en 2004. O arroz refinado (branco) supón o 68 % do arroz moreno en peso. En 2004, os tres produtores máis importantes foron China (31 % da produción mundial), India (20 %), e Indonesia (9 %). Porén só o 6 % do arroz é comercializado internacionalmente; os tres principais países exportadores son Tailandia (26 %), Vietnam (15 %), e os Estados Unidos (11 %), mentres que os tres importadores máis importantes son: Indonesia (14 %), Bangladesh (4 %) e o Brasil (3 %).

O 2006 producíronse 420 millóns de toneladas de arroz a nivel mundial, mais só 25 millóns foron exportados.

Nutrición humana

O arroz aporta 360 kcal (1510 kJ) cada 100 g, 79% de glícidos, 7% de proteínas e 1% de graxas. Aínda que se están a realizar novo sistemas de procesamento industrial do arroz común sen casca que preservan gran parte dos nutrientes mediante un tratamento previo con vapor de auga, e tamén novas especies transxénicas que engaden nutrientes (por exemplo desde 2000 existe arroz transxénico amarelo, arroz dourado, chamado así por posuír caroteno nos seus grans). E é que a meirande parte das vitaminas do arroz acostúmanse perder en gran proporción (até un -85% das vitaminas) cos procesos de refinado e puído. O consumo do arroz convencional branco (non enriquecido), porovoca un déficit de gran parte do complexo vitamínico B que pode dar lugar á doenza chamada beriberi. Por outra banda o consumo moi frecuente de arroz refinado ou branco (sen casca) pode comportar o estrinximento pola falla de contido en fibras se esta non se subministra con outros alimentos. O arroz é, logo, moi útil en caso de diarreas porque, formando parte de axeitadas formulacións con auga e electrólitos, axuda a que se reduza esta e mellora a absorción de líquido.

Propiedades

Principios activos: Amidón (75%): composto basicamente por amilopectina (alfa-amilosa) e beta-amilosa, albuminoides, vitaminas (B1 na casca), proteínas (0,7%), graxas, glutina, celulosa.

Indicacións antidiarreico, demulcente, antiinflamatorio. En uso tópico empregado como vehículo de calor, é antiinfloxístico, analxésico e facilita a drenaxe de furúnculos e abscesos. O arroz moreno, pola súa riqueza en fibra, compórtase como laxante e hipolipemiante. Arroz branco, fariña: Gastrite, diarreas, síndrome do intestino irritábel, úlceras gastroduodenais, colite ulcerosas, enfermidade de Crohn. Afeccións cutáneas, inflamacións osteoarticulares, contracturas musculares, traumatismos, furúnculos, abscesos. Arroz moreno: estrinximento, hiperlipidemias, prevención da arteriosclerose.

Úsasen os froitos (grans de arroz). Uso tópico: aplicado en forma de emplastos quentes.

Pratos de arroz

O arroz é un ingrediente fundamental da cociña de moitísimas culturas incluídas a mediterránea e a atlántica (galega). No País Valenciano, as Illas Baleares e Murcia existen numerosas variantes deste prato, popularmente coñecidos como paella. Así temos o arroz de lagosta, o arroz negro, o arroz a banda, o arròs brut' (arroz con codia), arròs amb fesols i naps, arroz no forno, arrossejat, arroz huertano, arroz en caldero (típico do Mar Menor) etc. O arroz con lebre é típico da cociña castelá.

Noutras cociñas mediterráneas o arroz é moi importante: o rissotto italiano (feito con arroz arborio ou carnaroli), o arroz turco, e os arroces con carnes do Cáucaso; tamén son de salientar as variantes hispanoamericanas de pratos de arroz como o arroz á cubana ou o arroz con polo.

Inevitabelmente presente na cociña asiática (innumerábeis receitas de arroz orientais: arroz fritido (tres delicias), arroz glutinoso) e árabe. Son coñecidos os arroces pilaf da India, ou o arroz fervido coma acompañante básico nos xantares chineses. No Xapón fanse con arroz os diferentes rolos e coma soporte do suxi (arroz fervido adubado con vinagre de arroz, sal e azucre).

O arroz doce é tamén unha sobremesa común en Europa (arroz con leite) e Asia.

Pratos de arroz en Galiza

Aínda que o arroz non se cultiva en Galiza, o seu consumo no país é grande, pois constitúe unha base da alimentación, o mesmo que en gran parte do globo, polos suculentos e variadísimos pratos que con el se fan, algúns dos cales son clásicos nas festas das aldeas (arroz caldoso, arroz con chícharos, arroz con lumbrigante, arroces con carnes…). A cociña galega utiliza o arroz nos diversos guisos e condimentacións que son comúns na vida ordinaria, pero ademais constitúe unha sobremesa de obriga e nutritiva, coma as papas de arroz (arroz con leite) e outros, nas datas máis sinaladas.

Sinonimia

Oryza aristata Blanco Oryza communissima Lour. Oryza denudata (Desv.) Desv. ex Steud. Oryza elongata (Desv.) Steud. Oryza emarginata Desv. ex Steud. Oryza formosana Masam. & Suzuki Oryza glutinosa Lour. Oryza marginata Desv. ex Steud. Oryza montana Lour.

Oryza nepalensis G.Don ex Steud. Oryza palustris Salisb. Oryza plena (Prain ex Bhide) Chowdhury Oryza praecox Lour. Oryza pubescens Desv. ex Steud. Oryza repens Buch.-Ham. ex Steud. Oryza rubribarbis (Desv.) Steud. Oryza segetalis Russ ex Steud. Oryza sorghoides Desv. ex Steud.

Véxase tamén

Ligazóns externas

• O arroz na alimentación, en Consumer.es (en español, xera xanelas emerxentes)
• Arroz en alimentacion.es (en español)