Maurice Merleau-Ponty

Maurice Merleau-Ponty

Biografía
Nacemento	(fr) Jean Jacques Maurice Merleau-Ponty 14 de marzo de 1908 Rochefort, Francia
Morte	3 de maio de 1961 (53 anos) 6.º arrondissement de Paris, Francia (pt)
Causa da morte	Morte natural  (Infarto agudo de miocardio )
Lugar de sepultura	Cemiterio do Père-Lachaise, 52
Datos persoais
País de nacionalidade	Francia
Educación	École Normale Supérieure Liceo Louis-le-Grand Universidade de París
Actividade
Campo de traballo	Filosofía
Ocupación	filósofo , teórico da arte , catedrático , esteticista
Empregador	Collège de France (pt) , catedrático (1952–1961) Universidade de París University of Lyon (en)
Membro de	comité de lecture des éditions Gallimard (en)
Movemento	Fenomenoloxía e Estruturalismo
Profesores	Émile Bréhier (pt) , Léon Brunschvicg (pt) , Alexandre Kojève (pt) e Jean Laporte (en)
Alumnos	Michel Foucault, Claude Lefort (pt) , Paul Virilio e Paulette Legrand
Influencias	Edmund Husserl, Karl Marx e Martin Heidegger
Lingua	Lingua francesa
Familia
Cónxuxe	Suzanne Merleau-Ponty (en)
Fillos	Marianne Merleau-Ponty (en)
Pai	Bernard Merleau-Ponty (en)

Maurice Merleau-Ponty, nado en Rochefort-sur-Mer o 14 de marzo de 1908 e finado en París o 5 de maio de 1961, foi un filósofo fenomenólogo francés.

É frecuentemente clasificado como existencialista, debido á súa proximidade con Jean-Paul Sartre e Simone de Beauvoir, así como pola súa concepción heideggeriana do ser, aínda que posteriormente debido ao seu litixio con Sartre, Merleau-Ponty negaba pertencer ó acordo con dita filosofía.

O núcleo da filosofía de Merleau-Ponty é un argumento sostido polo papel fundamental que xoga a percepción na comprensión do mundo, así como relacionarse co mundo. Ao igual que os outros grandes fenomenólogos, Merleau-Ponty expresa as súas ideas filosóficas nos escritos sobre a arte, a literatura, a lingüística e a política. El era o único gran fenomenólogo da primeira metade do século XX que participaba amplamente nas ciencias e en especial coa psicoloxía descritiva. É debido a este compromiso que os seus escritos se converteron en influentes no recente proxecto de naturalizar a fenomenoloxía, na que os fenomenólogos utilizan os resultados da psicoloxía e as ciencias cognitivas.

Merleau-Ponty deulle moita importancia ao corpo como o sitio principal de coñecer o mundo, un correctivo á longa tradición filosófica da colocación da conciencia como a fonte do coñecemento, e a súa idea de que o corpo e o percibido non pode ser separada da outra. A articulación da primacía da realización levouno lonxe da fenomenoloxía cara ao que ía chamar "ontoloxía indirecta" ou a ontoloxía de "a carne do mundo" (la chair du monde), visto na súa última obra incompleta, O Visible e Invisible, e o seu último ensaio publicado, "os ollos e a mente".

Traxectoria

Ao rematar os seus estudos no Liceo Louis-le-Grand de París, Merleau-Ponty ingresou á Escola Normal Superior de París, na mesma época que Sartre, onde acabou a carreira de filosofía como segundo da súa clase en 1930.

Comezou a dar clases en Chartres, pero despois regresou á Escola Normal Superior por un doutoramento en letras en 1945, que conseguiu con dous libros moi importantes: A estrutura do comportamento (1942) e a Fenomenoloxía da percepción (1945).

Enseguida se converte en profesor de filosofía da Universidade de Lión (1945 a 1948), e despois en profesor de psicoloxía infantil na Sorbona (1949 a 1952). Ao final, volvese titular da cátedra de filosofía do Collège de France a partir de 1952 e ata a súa morte en 1961, sendo un dos máis novos en acceder ao mencionado Collège de France.

Merleau-Ponty tamén formou parte do comité editorial da revista Les Temps modernes como editorialista político, desde a súa fundación en outubro de 1945 e ata decembro de 1952. Morreu dun paro cardíaco a noite do 5 de maio de 1961 aos 53 anos, aparentemente mentres preparaba unha disertación referida a Descartes. O seu corpo está enterrado no Cemiterio de Père-Lachaise de París.

Principais ideas

A importancia primordial da percepción

Desde a época de A estrutura do comportamento e a Fenomenoloxía da percepción, Merleau-Ponty quería demostrar que a percepción non é o resultado casual das sensacións "atómicas", en contraposición á tradición iniciada por John Locke, que estaba sendo perpetuada por certas correntes psicolóxicas da época, en particular a psicoloxía do comportamento. Para Merleau-Ponty, en cambio, a percepción ten unha dimensión activa, na medida na que representa unha apertura primordial ao mundo da vida (ao Lebenswelt).

En contra do atomismo antes citado, Merleau-Ponty logra valiosas conclusións apelando non só á fenomenoloxía (o estudo lóxico das cousas tal e como aparecen) senón tamén coa grande achega da Teoría da Gestalt e os descubrimentos referidos ás funcións psíquicas realizados ata a súa época.

Esa apertura primordial que significa a percepción activa forma a base da súa tese da importancia primordial da percepción. Segundo unha formulación da fenomenoloxía de Edmund Husserl, a da consciencia intencional baseada na frase de Franz Brentano: "toda conciencia é conciencia de algo", o que implica unha diferenza entre o "acto de pensar" (proceso cognitivo ou noésis) e o conxunto dos "obxectos intencionais do pensamento" (noéma), facendo da correlación noética-noemática o primeiro chanzo da constitución de análise da conciencia. Para máis claridade, o apotegma "toda consciencia é consciencia de algo" implica que toda consciencia é intencional, ergo: se hai consciencia é porque -como xa o enunciara Descartes co seu cogito- existe un ser consciente (o humano) pero isto non basta, a consciencia é de algo, se ten consciencia de algo externo ao suxeito posuidor da consciencia (neste caso é cando Sartre fala de transcendencia do ego e nisto coincide Merleau-Ponty, é así entón que a consciencia intencional ou consciencia de algo é unha base para os criterios de realidade e de obxectividade).

Non obstante, ao estudar os manuscritos póstumos de Husserl, que sería unha das súas maiores influencias, Merleau-Ponty remarca que na súa evolución, os seus traballos exhiben fenómenos que non son asimilables á correlación noética-noemática. Isto é especialmente o caso cando un atende os fenómenos do corpo (que é ao mesmo tempo corpo-suxeito e corpo-obxecto), aos tempos subxectivos (a conciencia do tempo non é nin un acto volitivo -voluntario- de consciencia nin un obxecto do pensamento) e á consciencia que se ten dos outros (as primeiras consideracións dos outros en Husserl levan ao solipsismo).

Así, a diferenza entre "actos do pensamento" (noésis) e os "obxectos intencionais do pensamento" (noéma) non parece constituír unha base irredutible. Máis ben maniféstase e nun nivel superior de análise. De aí que Merleau-Ponty non se quede no postulado "toda consciencia é conciencia de algo", que supón a formación dun dialelo ("círculo vicioso") noético-noemático, senón que desenvolve a tese segundo a cal "toda conciencia é conciencia perceptiva". Con este acto inaugura un xiro significativo no desenvolvemento da fenomenoloxía, que esixía unha revisión dos conceptos á luz da primordialidade ou primado da percepción, sopesando as consecuencias filosóficas desta tese.

Husserl logra dar unha base contra o solipsismo ao usar no seu método de redución fenomenolóxica a tese brentaniana "toda consciencia é consciencia de algo" (vale reiterar: de algo externo ao suxeito e ao ego e consciencia do suxeito), porén Husserl na súa segunda etapa ten posturas case platónicas que apuntan a unha recaída na metafísica (o "primeiro Husserl polo contrario puxo os seus esforzos en facer da filosofía unha ciencia estrita.) Ante a recaída husserliana en sendeiros metafísicos a noción de Merleau-Ponty baseada na consciencia perceptiva é unha noción concreta, fisiolóxica, baseada no real do corpo humano.

É de tal maneira que Merleau-Ponty converxe en gran medida con Sartre: o corpo humano é xunto ao externo real a base da conciencia, e por isto se dá un compromiso existencial entre o suxeito e as súas circunstancias.

Así a todo o existencialismo de Merleau-Ponty varía nun punto crucial do existencialismo sartreano: mentres que para Sartre a relación intersubxectiva é unha relación de egos para os cales todo outro ego queda reducido á categoría de obxecto, para Merleau-Ponty a cuestión resulta ben diferente, é precisamente esa relación existencial -e o compromiso que implica- o que fai que todo ego deba recoñecer a outro ego como un semellante e xa non só como un obxecto.

A corporalidade

Tomando como punto de partida o estudo da percepción, Merleau-Ponty chega a recoñecer que o corpo propio é algo máis que unha cousa, algo máis que un obxecto a ser estudado pola ciencia, senón que é tamén unha condición permanente da existencia. O corpo é, segundo Merleau-Ponty, constituínte tanto da apertura perceptiva ao mundo como da "creación" dese mundo. Existe polo tanto unha inherencia da consciencia e do corpo que a análise da percepción debe ter en conta. Por así dicilo, a primacía da percepción significa a primacía de experiencia na medida en que a percepción presenta unha dimensión activa e constitutiva.

Ao largo das súas obras Merleau-Ponty instaura unha análise que recoñece tanto a corporalidade da consciencia como unha intencionalidade corporal, contrastando así coa ontoloxía dualista corpo/alma de Descartes, un filósofo a quen Merleau-Ponty sempre lle presta atención a pesar das importantes variacións que os separa.

Linguaxe

O feito de que a corporalidade intrínseca ten unha dimensión de expresividade que resulta ser fundamental para a constitución do ego é unha das conclusións da estrutura do comportamento que está constantemente reiterado nas obras posteriores de Merleau-Ponty. A raíz deste tema da expresividade, examinarase como un suxeito encarnado está en condicións de emprender accións que transcenden o ámbito orgánico do corpo, como nas operacións intelectuais e os produtos da vida cultural.

Considera a linguaxe como o núcleo da cultura, examinando en particular as conexións entre o desenvolvemento do pensamento e o sentimento - enriquecer a súa perspectiva, non só pola análise da adquisición da linguaxe e a expresividade do corpo, senón tamén polas patoloxías da linguaxe, a pintura, o cine, a literatura, a poesía e o canto.

Este traballo ocúpase principalmente coa linguaxe, a partir da reflexión sobre a expresión artística en A estrutura do comportamento - que contén un pasaxe sobre O Greco (p. 203ff) que prefigura as observacións que se desenvolven en "Cézanne Doubt" (1945) e segue a discusión na Fenomenoloxía da percepción. O traballo, realizado durante o seu servizo como Presidente da Psicoloxía Infantil e Pedagoxía da Universidade da Sorbona, non se aparta das súas obras filosóficas e fenomenolóxicas, senón máis ben unha continuidade importante no desenvolvemento do seu pensamento.

Obras

Publicadas en vida

• La structure du comportement (A estrutura do comportamento), París: Presses Universitaires de France, 1942. Finalizado 3 ou 4 anos antes pero non publicado debido á segunda guerra mundial.
• Fenomenología de la percepción (Fenomenoloxía da percepción), París: Gallimard, 1945.
• Humanisme et terreur, essai sur le problème communiste (Humanismo e terror: ensaio sobre o problema comunista), París: Gallimard, 1947.
• Sens et Non-Sens (Sentido e sensentido), París: Nagel, 1948. Colección de ensaios.
• Les aventures de la dialectique (As aventuras da dialéctica), París: Gallimard, 1955.
• Eloge de la Philosophie et autres essais (Eloxio da filosofía e outros ensaios), París: Gallimard, 1960. Colección de ensaios.
• Signes (Signos), París: Gallimard, 1960. Colección de ensaios.

Póstumas

• L'Oeil et L'Esprit (O ollo e o espírito), París: Gallimard, 1964.
• Le Visible et L'Invisible (O visible e o invisible), París:Gallimard, 1964. A partir de manuscritos e notas, obra inconclusa.
• La Prose du Monde (A prosa do mundo), París: Gallimard, 1969.
• Merleau-Ponty: Parcours 1935-1951 (Merleau-Ponty: Percorrido 1935-1951), Verdier, 1997.
• Merleau-Ponty: Parcours Deux (Merleau-Ponty: Percorrido dous, 1951-1961, Verdier, 2000.
• Causeries 1948 (Conversacións 1948), París: Seuil, 2002

Notas de cursos

• Merleau-Ponty et la Sorbonne: Résumé de ses cours établi par les étudiants, Bulletin de Psychologie, vol. 18, no.236, 3-6 (novembro de 1964).
• Résumés de Cours: Collège de France 1952-1960, París: Gallimard, 1968.
• La Nature: Notes Cours du Collège de France, 1956-1957, Seuil, 1995.
• Notes de Cours 1959-1961, París: Gallimard, 1996.
• Merleau-Ponty: Notes de cours sur "L'Origine de la Geometrie de Husserl" suivi de Recherches sur la Phenomenologie de Merleau-Ponty, Presses Universitaires de France, 1998.
• Résumés de Cours: La Sorbonne, 1949-1952, París: Cynara, 1998.

Véxase tamén

Bibliografía

• Lechte, John (2010). Cátedra, ed. 50 pensadores contemporáneos esenciales. Madrid. pp. 98–105. ISBN 978-84-376-2697-0. 

Ligazóns externas

• Círculo Latinoamericano de Fenomenología (en castelán)
• Maurice Merleau-Ponty at 18 from the French Government website (en francés)
• English Translations of Merleau-Ponty's Work (en inglés)
• Maurice Merleau-Ponty by Jack Reynolds (en inglés)
• Maurice Merleau-Ponty by Bernard Flynn (en inglés)
• The Merleau-Ponty Circle — Association of scholars interested in the works of Merleau-Ponty (en inglés)
• Maurice Merleau-Ponty page at Mythos & Logos (en inglés)
• O’Loughlin, Marjorie, 1995, "Intelligent Bodies and Ecological Subjectivities: Merleau-Ponty’s Corrective to Postmodernism’s “Subjects” of Education." (en inglés)