Juan Bautista Celma

Na Galipedia, a Wikipedia en galego.
Juan Bautista Celma
Nacemento1540
Lugar de nacementoAragón
Falecemento1608
Lugar de falecementoSantiago de Compostela
NacionalidadeReino de Aragón
Ocupaciónpintor, escultor e sen etiquetar
editar datos en Wikidata ]
Un dos púlpitos da Catedral de Santiago, considerada a obra mestra de Celma

Juan Bautista Celma, nado en Aragón cara a 1540 e finado en Santiago de Compostela en 1608, foi un pintor, escultor e forxador que traballou en Galicia desde 1564 ata a súa morte. Trátase dunha figura fundamental na arte do Renacemento en Galicia.

Foi sobriño de Juan Tomás Celma (1515-1578), tamén pintor e forxador, con quen aprendeu a arte da forxa.

Obras[editar | editar a fonte]

Nese ano de 1564 foi chamado polo cabido da Catedral de Santiago de Compostela para que fixera o deseño de dous púlpitos cos que substituír os que se colocaran ante a capela maior en 1527. Os púlpitos debían ser de bronce e se debían fundir en Flandres, que daquela tiña sona de ser os mellores. Nese momento, Celma tiña ó redor de 24 anos e cabe supoñer que fose o seu tío Juan Tomás quen lle puxo en contacto co cabido compostelán, pois se sabe que estaba traballando en Galicia facendo reixas para igrexas de Ourense e Santiago, ademais de facer, en Valladolid as do mosteiro de San Bieito.

Non se sabe se cumpriu o encargo ou non, pero o proxecto dos púlpitos quedou paralizado. Celma marchou a Oviedo para rematar outros traballos que tiña empezados e regresou a Galicia en 1568 para establecerse definitivamente en Santiago, o que non impediu que fose traballar ocasionalmente a outras cidades galegas e españolas, como Ourense.

A Exaltación de San Pedro, na bóveda da capela da Azucena da Catedral de Santiago

Na Catedral de Santiago, onde traballou durante máis de 30 anos seguidos, unha das súas primeiras actuacións (1569) foi unha serie de cinco grandes táboas que pechaban os espazos entre as columnas da capela maior. Estaban pintadas polas dúas caras para ser contempladas desde a capela e desde o deambulatorio e representaban, na cara do altar, escenas da vida e paixón de Cristo, e, na cara do deambulatorio, os misterios gloriosos do Rosario. Hoxe só se conserva parte dunha delas no Museo da Catedral, no que se ve un fragmento da Resurrección, por unha cara, e da Epifanía, pola outra. Outra obra súa son as pinturas murais da bóveda e paramentos da capela da Azucena, que representan a Exaltación de San Pedro e a Conversión de San Paulo.

Tamén son obra súa os sepulcros do cardeal Xoán Martínez Ternero (1581) e de Mencía de Andrade (1582), conservados nas capelas da Catedral de Santo André e da Azucena respectivamente; e o do arcebispo Xoán Vidal nas escaleiras da Azabachería.

Así mesmo é de Celma o busto do papa San Clemente, tamén en bronce, que a Catedral expón na capela das Reliquias.

Mecanismo do Botafumeiro

En 1604 deseñou e dirixiu a construción da estrutura metálica que soporta as poleas que permiten o movemento pendular do Botafumeiro, por encargo do arcebispo Juan de Sanclemente

Tamén é de Celma un Cristo crucificado en madeira, hoxe no Museo da Catedral.

Entre as obras de Celma noutras localidades galegas cómpre citar as reixas da Catedral de Ourense forxadas en 1589 (fixo as da capela maior, do Rosario, da Virxe das Neves e do Santo Cristo, ademais das do coro) e os púlpitos desta mesma catedral (1589), que fixo por encargo do arcebispo Sanclemente como regalo á súa antiga diocese. Son semellantes ós de Compostela pero máis sinxelos e construídos en ferro. Como escultor en madeira tallou diversos retablos, dos que só se conserva o da igrexa de Santa Cruz de Ribadulla (Vedra) (1576) así como un Cristo da igrexa do Colexio de Fonseca, hoxe no Museo da catedral. Tamén pintou o retablo maior do Santuario da Virxe dos Remedios de Vilamaior do Val (en Verín) e consérvase unha táboa sobra a lamentación de Cristo morto, na sancristía do colexio das Orfas (Santiago).

Fóra de Galicia, temos o retablo de Santo Estevo de Orón, en Miranda de Ebro (Burgos), ou as reixas do coro da catedral de Plasencia, en Cáceres.

Púlpitos da Catedral[editar | editar a fonte]

Púlpito do lado do Evanxeo
Un dos relevos deste púlpito, obra de Antonio de Arfe, representando o milagre do galo e a galiña de Santo Domingo de la Calzada.

A que se considera a súa obra mestra son os dous púlpitos, en bronce da Catedral. Quince anos despois daquela primeira encarga de 1564, o cabido catedralicio decide en 1578 retomar o proxecto (esquecendo a condición de que se fixeran en Flandres) e acorda que:

"vaya Bautista Celma, pintor, a la ciudad del Puerto [Porto, Portugal] a buscar el azófar [1] necesario para los púlpitos ... y que para la compra del, los dhos Dean y Cabildo le den todo el crédito que le fuera menester"
Amelia Gallego, 506

Aínda que consta a compra e o pago do metal ós poucos días daquel acordo, Celma non comeza a traballar nos púlpitos ata dous anos despois, cara 1580, senón que se dedica a rematar outras obras empezadas, como as reixas da capela de Santo André, na mesma Catedral, e a do coro da Catedral de Tui.

O atraso na entrega da obra orixina dúas duras recriminacións do cabido (o 4.02.1583 e o 24.05.1583):

"Requiero, una, dos y tres veces y las mas que haya lugar, a Juan Bautista Celma, pintor, vecino de esta ciudad, a cuyo cargo está la traza y el acabar de los dos púlpitos que se han hecho para esta Santa Iglesia, los cuales tiene comenzados cuatro años ha, poco mas o menos, y con sus dilaciones no los ha acabado y ha estado muchos meses disimulando con la dicha obra sin la querer fenescer a fin de interesar mas diciendo que se ha ocupado tanto en ella para conseguir mas salario, pudiendose acabar los dichos púlpitos en ocho meses"
Amelia Gallego, 506

Por fin se dan por rematados e entregados en 1584 (segundo Amelia Gallego) ou 1586 (segundo a Gran Enciclopedia Galega). Semella que o cabido quedou satisfeito porque ordenou o pago inmediato cando Celma presentou a conta total da obra o 4 de xuño de 1584, se ben o certo é que non se cancelou a débeda ata 1586.

Nos dous casos o pé está formado por tres torsos humanos soldados, a modo de atlantes, coas pernas substituídas por follas de acanto. Coas cabezas sosteñen un capitel e, sobre este, as bases dos púlpitos, decorada a maior con seis harpías, no caso do púlpito do lado do Evanxeo, e seis tritóns, no do lado da Epístola. Na base grande consta a autoría:

"Joannes Bautista Celma aragonensis pictor, anno Domini MDLXXXIII Compostellae faciebat"

Sobre a base hai un zócolo hexagonal con seis escenas da vida do Apóstolo separadas por resaltes coas imaxes dos doce apóstolos, seis en cada púlpito, obra do prateiro compostelán Duarte de Cedeira. Os relevos do púlpito do lado do Evanxeo reproducen os da custodia do ourive castelán Antonio de Arfe; os do púlpito do lado da Epístola son propios de Celma. Finalmente, érguese a balaustrada.

Notas[editar | editar a fonte]

  1. Azófar, denominación antiga do latón.

Véxase tamén[editar | editar a fonte]

Bibliografía[editar | editar a fonte]

  • Amelia Gallego de Miguel: "En torno a la polifacética actividad de Juan Tomás y Juan Bautista Celma", en Boletín del Seminario de Estudios de Arte y Arqueología, Tomo 56, 1990, pp 499–517.
  • Barral Iglesias, Alejandro e Suárez Otero, José: Catedral de Santiago de Compostela y Museo. Edilesa, León 2003.
  • Gran Enciclopedia Galega, s.v. "Celma, Juan Bautista".
  • Yzquierdo Peiró, Ramón: Museo Catedral de Santiago. Cabido da catedral 2011, 88.

Ligazóns externas[editar | editar a fonte]