Himalaia

Editar as ligazóns
Este é un dos 1000 artigos que toda Wikipedia debería ter
Na Galipedia, a Wikipedia en galego.
(Redirección desde «Himalaias»)

Himalaia
Unha sección da cordilleira do Himalaia que mostra o monte Everest e os picos circundantes vistos desde a Estación Espacial Internacional mirando cara ao sur-sueste sobre a meseta tibetana. Pódense ver catro dos catorce oitomil do mundo, montañas de máis de 8.000 metros, Makalu (8.462 m), Everest (8.849 m), Kanchenjunga (8.586 m) e Lhotse (8.516 m).
Mapa orográfico da cordilleira do Himalaia.
Localización
Continente/sAsia
País/es Nepal
Bután
China
India India
RexiónAsia Meridional
Coordenadas27°59′17.0″N 86°55′31.0″L / 27.988056, -86.925278Coordenadas: 27°59′17.0″N 86°55′31.0″L / 27.988056, -86.925278
Datos
Principais cumesMonte Everest
Cota8846 m msnm
Lonxitude2600 km
Ancho350 km
Orientaciónleste/oeste
TipoOroxenia
RíosRío Indo
Río Ganxes
Río Brahmaputra
Río Yangtzé

O Himalaia[1](do sánscrito हिमालय, himālaia [pr. jimaalaia], onde hima, ‘neve’, e ālaya, ‘morada’, ‘lugar’)[2] (ou Himalaias) é unha cordilleira asiática que separa o subcontinente indio do vasto planalto tibetano (agora parte da China) no norte. A cordilleira himalaia conta con dez das catorce cimas de máis de 8000 metros de altura, incluíndo o Everest, cos seus 8848 msnm, a montaña máis alta do planeta. Máis de 100 montañas que superan os 7.200 m de altitude atópanse na cordilleira do Himalaia. O pico máis alto fóra de Asia (o Aconcagua, nos Andes) ten 6.961 m de altura.

O Himalaia linda ou atravesa cinco países: Bután, India, Nepal, China e Paquistán. A soberanía da zona de distribución na rexión de Caxemira está disputada entre a India, Paquistán e a China.[3] A cordilleira do Himalaia limita ao noroeste coas cordilleiras Karakorum e Hindu Kush, ao norte coa meseta tibetana e ao sur coa chaira indoganxética. Algúns dos principais ríos do mundo, o Indo, o Ganxes e o Tsangpo–Brahmaputra, teñen as súas fontes nas proximidades do Himalaia, e a súa conca de drenaxe combinada alberga a uns 600 millóns de persoas; 53 millóns de persoas viven no Himalaia.[4] O Himalaia moldeou profundamente as culturas do sur da Asia e do Tíbet. Moitos picos do Himalaia son sagrados no hinduísmo e no budismo; os cumios de varias montañas—Kanchenjunga, Gangkhar Puensum, Machapuchare, Nanda Devi e Kailash na cordilleira Transhimalaia tibetana— están prohibidos aos escaladores.

Levantada pola subdución da placa tectónica india baixo a placa eurasiática, a cordilleira do Himalaia esténdese de oeste-noroeste o leste-sueste nun arco de 2 400 km (1 500 mi) de lonxitude.[5] A súa punta máis occidental, Nanga Parbat, atópase xusto ao sur da curva máis ao norte do río Indo. A súa punta máis oriental, Namcha Barwa, atópase inmediatamente ao oeste da gran curva do río Yarlung Tsangpo. O rango varía en ancho de 350 km (220 mi) no oeste a 150 km (93 mi) no leste.[6]

Nome[editar | editar a fonte]

O nome Himalaia vén do sánscrito Himālaya (हिमालय 'morada da neve'),[7] de himá (हिम 'neve')[8] e ā-laya (आलय 'receptáculo, vivenda')[9][10][11], sendo pronunciada cun primeiro 'a' longo e un último 'a' curto, como 'himaal-ya', en vez de 'him-u-l-yu' ou 'him-u-layaa'. Agora coñécense como "as montañas do Himalaia", normalmente abreviado como "o Himalaia". Seguindo a etimoloxía algúns escritores refírense a el como o Himalaia. Isto tamén foi transcrito anteriormente como Himmaleh, como na poesía de Emily Dickinson[12] e os ensaios de Henry David Thoreau.[13]

As montañas coñécense como Himalaya en nepalí e hindi (ambos escritos हिमालय), ' 'Himāl (हिमाल) en kumaoni, Himalaya (ཧི་མ་ལ་ཡ་) ou 'A Terra da Neve' (གངས་ཅན་ལྗོངས་) en tibetano, tamén coñecido como Himalaya en cingalés escrito como හිමාලය, a cordilleira Himāliya en urdú escrito como سلسلہ کوہ ہمالیہ , ou Himaloy' Parvatmala (হিমালয় পর্বতমালা) en bengalí e como a cordilleira Ximalaya (chinés simplificado喜马拉雅山脉; chinés tradicional 喜馬拉雅山脉; pinyin Xǐmǎlāyǎ Shānmài) en chinés.

O nome da cordilleira ás veces tamén se dá como Himavan en escritos máis antigos.[14]

Himal é a palabra nepalesa para "altura", e é usada para denominar as varias rexións do Himalaia: Annapurna Himal, Ganesh Himal, Khumbu Himal, Langtang Himal, Manang Himal e Rolwaling Himal.

Xeografía[editar | editar a fonte]

Mapa do Himalaia (incluíndo o Hindu Kush)

O Himalaia esténdese sobre máis de 2.400 km no sentido dos paralelos xeográficos, desde o Nanga Parbat (8.126 m), no Paquistán, no oeste, até o Namche Barwa (7,782 m), no Tíbet, no leste. Estruturalmente componse de tres cadeas paralelas dispostas en rango de altitude e de período xeolóxico.

A máis meridional e nova das cadeas é a denominada «Sub-Himalaia » (outeiros de Shivalik), e levántase até uns 1.200 metros de altitude. Creouse pola acción erosiva logo da formación do Himalaia. En paralelo a esta cadea, e en posición intermedia, encontramos o «Baixo Himalaia», un cordal con alturas que oscilan entre os 2.000 e os 5.000 metros. Por último, a cadea máis setentrional é o «Grande Himalaia», que é tamén o cordal máis antigo dos tres. Este érguese a máis de 6.000 metros de altitude e comprende as cimas máis altas do mundo, das que as tres primeiras correponden ao Everest, o K2 (8.611 m) e o Kanchenjunga (8.586 m).[15] A cordilleira do Karakorum xeralmente considerase separada do Himalaia.

O Himalaia cobre a maior parte do Nepal e Bután e ocupa case por enteiro o estado paquistaní de Balistan e os estados federais indios seguintes: Jammu, Kashmir (Caxemira), Himachal Pradesh, Uttaranchal, Sikkim e Arunachal Pradesh. O Himalaia cobre tamén unha pequena parte do sueste do Tíbet, máis a maior parte deste país, formado polo altiplano tibetano, non forma parte do Himalaia.

Desfiladeiro de Kali Gandaki, preto da vila de Ghassa, no Nepal.

No Nepal, no medio da gran curva das montañas do Himalaia, atópanse dous picos de máis de 8 000 m (26 000 ft) o Dhaulagiri (8.167 m) e o Annapurna (8.091 m), separados polo desfiladeiro de Kali Gandaki que segundo algunhas fontes, pode ser unha das gargantas máis profundas do mundo.[16][17] O desfiladeiro divide o Himalaia en seccións occidentais e orientais tanto ecolóxica como orográficamente; o paso na cabeceira do Kali Gandaki, o Kora La é o punto máis baixo da liña dorsal entre o Everest e o K2 (o pico máis alto). da cordilleira do Karakorum). Ao leste do Annapurna atópanse os picos do Manaslu (8.163 m) e, alén da fronteira co Tíbet, o Shishapangma (8.013 m). Ao sur destes atópase Katmandú que é a capital do Nepal e a maior cidade do Himalaia. Ao sur destes atópase Katmandú, a capital de Nepal e a cidade máis grande do Himalaia. Ao leste do Val de Katmandú atópase o val do río Bhote/Sunkoshi que nace no Tíbet e proporciona a principal ruta terrestre entre Nepal e China: a autoestrada Araniko/estrada nacional chinesa 318. Máis ao leste está o Mahalangur Himal con catro das seis montañas máis altas do mundo, incluíndo a máis alta: Cho Oiu (8.201 m), Everest, Lhotse (8.516 m) e Makalu (8.485 m). A rexión de Khumbu é popular para facer sendeirismo, atópase o suroeste e nas aproximacións do Everest. O río Arun drena as ladeiras setentrionais destas montañas, antes de xirar cara ao sur e desembocar cara á cordilleira ao leste do Makalu.

Cumio de Gangkhar Puensum en Bután.

No extremo oriental do Nepal, o Himalaia elévase ata o macizo do Kanchenjunga na fronteira coa India, a terceira montaña máis alta do mundo, o cume máis oriental dos 8000 do Himalaia e o punto máis alto da India. O lado oriental do Kanchenjunga atópase no estado indio de Sikkim. Sikkim foi un antigo reino independente, atópase na ruta principal da India a Lhasa (Tíbet), e pasa polo porto de montaña de Nathu La (4310 m) cara ao Tíbet. Ao leste de Sikkim atópase o antigo reino budista de Bután. A montaña máis alta de Bután é o Gangkhar Puensum (7.570 m), que tamén é un firme candidato a ser a montaña non escalada máis alta do mundo.[18] Aquí o Himalaia vólvese cada vez máis escarpado, con vales escarpados e moi boscosos. O Himalaia continúa, xirando lixeiramente cara ao nordés, a través do estado indio de Arunachal Pradesh así como do Tíbet, antes de chegar a súa punta máis oriental, o pico de Namche Barwa (7782 m), situada no Tíbet dentro da gran curva do río Yarlung Tsangpo. Alén do Tsangpo, ao leste, atópanse as montañas Kangri Garpo. Con todo, as altas montañas ao norte do Tsangpo, incluído o Gyala Peri (7.294 m), tamén se inclúen ás veces no Himalaia.

Vista do lago Rara

Indo cara ao oeste desde o Dhaulagiri, o oeste do Nepal é algo remoto e carece de grandes montañas altas, pero alberga o lago Rara, o lago máis grande do Nepal. O río Karnali nace no Tíbet pero atravesa o centro da rexión. Máis ao oeste, a fronteira entre o Nepal e a India segue o curso do río Sarda que proporciona un ruta comercial cara a China, xa na meseta tibetana atópase o pico de Gurla Mandhata (7.694 m). Xusto alén do lago Manasarovar atópase o sagrado monte Kailash na cordilleira do Kailash, que se atopa preto do nacemento dos catro ríos principais do Himalaia e é venerado no hinduísmo, o budismo, o sufismo, o xainismo e o bön. En Uttarakhand, o Himalaia elévase de novo como o Himalaia de Kumaon e Garhwal[19] cos altos cumes de Nanda Devi (7,816 m) e Kamet (7 756 m). O estado Uttarakhand tamén alberga os importantes destinos de peregrinación de Chaar Dhaam, con Gangotri, a fonte do río sagrado Ganxes, Yamunotri, a fonte do río Yamuna e os templos de Badrinath e Kedarnath. O Himalaia de Uttarakhand divídese rexionalmente en dous, a saber, os outeiros de Kumaon na división de Kumaon e os outeiros de Garhwal na división de Garhwal.[20]

O seguinte estado indio do Himalaia, Himachal Pradesh, destaca polas súas estacións de montaña, en particular Shimla, a capital estival do Raj Británico,[21] e Dharamsala , o centro da comunidade tibetana e do goberno no exilio na India. Esta área marca o inicio do Himalaia occidental e do río Sutlej, o máis oriental dos cinco afluentes do río Indo que atravesa a cordilleira por aquí. Máis ao oeste, o Himalaia forma unha gran parte do disputado territorio de Jammu e Caxemira que esta administrado pola India como territorio da Unión e onde se atopa o Val de Caxemira e a cidade e os lagos de Srinagar. O Himalaia forma a maior parte da porción suroccidental do disputado territorio da unión administrado pola India, Ladakh. Os picos xemelgos de Nun Kun son as únicas montañas de máis de 7 000 m (23 000 ft) nesta parte do Himalaia. Por último, o Himalaia alcanza o seu extremo occidental no espectacular pico do Nanga Parbat (8.126 m), que se eleva máis de 8000 m sobre o val do Indo e é o máis occidental dos cumes de 8000 m. O extremo occidental termina nun magnífico punto preto do Nanga Parbat, onde o Himalaia crúzase coas cordilleiras do Karakoram e do Hindu Kush, no disputado territorio de Gilgit-Baltistán administrado por Paquistán. Algunhas partes do Himalaia, como o val do Kaghan, os outeiros de Margalla e o trazado do Galyat, esténdense ata as provincias paquistanís de Khyber Pakhtunkhwa e Punjab.

Xeoloxía e formación[editar | editar a fonte]

A viaxe de 6000 km da masa terrestre da India (placa india) antes da súa colisión con Asia (placa euroasiática) hai uns 40 ou 50 millóns de anos[22]

A cordilleira do Himalaia é unha das cordilleiras máis novas do planeta e componse principalmente de rochas sedimentarias e metamórficas. Segundo a teoría moderna da tectónica de placas, o Himalaia é o resultado dunha colisión continental, ou oroxénese, ao longo do límite converxente entre as placas indoaustraliana e euroasiática. Como resultado desta colisión tamén se formaron as terras altas da cordillera Arakan en Myanmar (Birmania) e as Illas Andaman e Nicobar no golfo de Bengala.

Esta colisión iniciouse no Cretáceo superior (fai preto de 70 millóns de anos), cando a placa indoaustraliana (que se transforma posteriormente na placa índica e a placa australiana[23]), que se desprazaba cara ao norte a unha velocidade de 15 centímetros por ano, chocou coa placa euroasiática. A parte do océano de Tetis, (cuxa existencia foi determinada polas rochas sedimentarias asentadas no fondo do océano e os volcáns que bordeaban os seus bordos) que as separaba, desapareceu completamente fai preto de 50 millóns de anos. Dado que ambas as placas estaban compostas de codia continental de baixa densidade, foron empurradas polas fallas e pregadas en cadeas montañosas no canto de subducirse no manto ao longo dunha fosa oceánica.[22] Un feito frecuentemente citado para ilustrar este proceso é que o cumio do Monte Everest está feito de pedra calcaria mariña deste antigo océano.[24]

Na actualidade, a placa india segue sendo impulsada horizontalmente na meseta tibetana, o que obriga á meseta para seguir movéndose cara a arriba.[25] A placa india segue movéndose uns 67 mm por ano, e nos próximos 10 millóns de anos desprazarase uns 1 500 km (930 mi) cara Asia. Ao redor de 20 mm por ano da converxencia India-Asia é absorbida polo pulo ao longo da fronte sur do Himalaia. O movemento continuo desas placas indica que o Himalaia continua a aumentar de tamaño. Os xeólogos estiman que o Himalaia crecerá de 8 a 10 cm por ano se o movemento de placas fose o único factor. A placa da India empuxa e distorsiona a litosfera asiática en máis de 3000 km ao norte dos Himalaias. O Tíbet está cortado por grandes fallas que absorben esta deformación. O movemento da placa india cara á placa asiática tamén fai que esta rexión sexa activa desde o punto de vista sísmico, o que provoca terremotos de cando en vez.

Por outra banda, están documentadas no extremo sur dos Himalaias terremotos históricos de magnitude 8 ou máis. Existen aínda, no entanto, forzas de erosión que diminúen a altura das montañas. O crecemento medio do Himalaia é de aproximadamente 2.5 a 5 cm por século.

Durante a última idade de xeo, houbo unha corrente de xeo conectada de glaciares entre Kanchenjunga no leste e Nanga Parbat no oeste.[26][27] No oeste, os glaciares uníronse a rede de correntes de xeo no Karakorum, e no norte, uníronse o antigo xeo interior tibetano. Ao sur, os glaciares de saída remataron por debaixo dunha altura de 1000-2000 m.[26][28] Mentres que os actuais glaciares de val do Himalaia alcanzan como moito de 20 a 32 km de lonxitude, varios dos principais glaciares de val tiñan unha lonxitude de 60 a 112 km durante a idade de xeo.[26] A liña de neve do glaciar (a altitude na que se equilibran a acumulación e a ablación dun glaciar) era aproximadamente de 1400-1660 m máis baixa do que é hoxe. Polo tanto, o clima era polo menos de 7.0 a 8.3 C máis frío do que é hoxe.[29]

Hidroloxía[editar | editar a fonte]

Confluencia do río Indo e o río Zanskar no Himalaia
Confluencia do río Indo e o río Zanskar no Himalaia
Val do río Imja Khola en Khumbu, Nepal
Val do río Imja Khola en Khumbu, Nepal

A pesar do seu tamaño, o Himalaia non forma unha gran conca hidrográfica, e unha serie de ríos atravesan a cordilleira, especialmente na parte leste da cordilleira. Como resultado, a dorsal principal do Himalaia non está claramente definida e os pasos de montaña non son tan significativos para atravesar a cordilleira como con outras cordilleiras.

Os ríos[editar | editar a fonte]

Os ríos do Himalaia desembocan en dous grandes sistemas fluviais:

  • Os ríos occidentais combínanse na conca do Indo. O propio Indo forma os límites norte e oeste do Himalaia. Comeza no Tíbet na confluencia dos ríos Sengge e Gar e flúe cara ao noroeste a través da India ata Paquistán antes de xirar cara ao suroeste ata o mar Arábigo. É alimentado por varios afluentes importantes que drenan as ladeiras sur do Himalaia, incluíndo o Jhelum, Chenab, Ravi, Beas e Sutlej, os cinco ríos do Punjab.
  • Os outros ríos do Himalaia drenan a conca Ganxes-Brahmaputra. Os seus principais ríos son o Ganxes, o Brahmaputra e o Yamuna, así como outros afluentes. O Brahmaputra orixínase como o río Yarlung Tsangpo no Tíbet occidental, e discorre cara ao leste polo Tíbet e ao oeste polas chairas de Assam. O Ganxes e o Brahmaputra xuntanse en Bangladesh e desembocan no golfo de Bengala a través do delta fluvial máis grande do mundo, os Sundarbans.[30]

As vertentes setentrionais do Gyala Peri (7.294 m) e os picos máis aló do Tsangpo, ás veces incluídos no Himalaia, desaugan no río Irauadi, que nace no leste do Tíbet e flúe cara ao sur a través de Myanmar para desaugar no mar de Andaman. Os ríos Salween, Mekong, Yangtzé e Amarelo orixínanse en partes da meseta tibetana que son xeoloxicamente distintas das montañas do Himalaia e, xa que logo, non se consideran verdadeiros ríos do Himalaia. Algúns xeólogos refírense a todos os ríos de forma colectiva como os ríos circum-himalaios.[31]

Glaciares[editar | editar a fonte]

As grandes cordilleiras de Asia central, incluíndo o Himalaia, conteñen o terceiro maior depósito de xeo e neve do mundo, despois da Antártida e do Ártico.[32] A cordilleira do Himalaia abrangue uns 15.000 glaciares, que almacenan uns 12 000 km3 de auga doce. Os seus glaciares inclúen os glaciares Gangotri e Yamunotri (Uttarakhand) e Khumbu (rexión do Everest), Langtang e Zemu (Sikkim).

Avalancha de xeo no glaciar de Khumbu

Debido á latitude das montañas preto do trópico de Cáncer, a liña de neve permanente está entre as máis altas do mundo, normalmente ao redor de 5500 m.[33] Pola contra, as montañas ecuatoriais en Nova Guinea, os Rwenzoris e Colombia teñen unha liña de neve uns 900 m máis baixa.[34] As rexións máis altas do Himalaia están nevadas durante todo o ano, a pesar da súa proximidade aos trópicos, e forman as fontes de varios grandes ríos perennes.

Nos últimos anos, os científicos controlaron un notable aumento da taxa de retirada dos glaciares en toda a rexión como resultado do cambio climático.[35] Por exemplo, os lagos glaciares estivéronse formando rapidamente na superficie dos glaciares cubertos de entullos en Bután durante as últimas décadas. Aínda que o efecto disto non se saberá por moitos anos, potencialmente podería significar un desastre para as persoas que dependen dos ríos que durante as estacións secas dependen dos glaciares para alimentarse de auga.[36][37][38] O cambio climático global afectará os recursos hídricos e os medios de vida da rexión do Gran Himalaia.

Clima[editar | editar a fonte]

En altura, e a grandes trazos, no Himalaia pódese falar de tres tipos de clima: o pé das montañas é o dominio do clima tropical monzónico. En altura a uns 3.000 metros reina un clima temperado monzónico e a partir dos 5.000 a 6.000 metros é un dominio do clima alpino ou mesmo do polar.

A banda meridional da cadea do Himalaia está rexida polos monzóns. O monzón de verán é un vento que procede do suroeste, que se carga de humidade e solta a súa chuvia sobre o oocidente do subcontinente indio e a zona sur do Himalaia, onde descarga por convección, ao ascender nas ladeiras montañosas. O monzón de inverno é un vento terral que procede do nordeste do continente; é un vento seco, árido.

Flora e fauna[editar | editar a fonte]

A fauna e a flora do Himalaia varía co clima, as precipitacións, a altitude e o chan. O clima tropical predomina ao pé das montañas, mentres a neve perpetua caracterizan aos cumes máis altos. A alta precipitación anual aumenta de oeste a leste sobre a fronte da cadea. Esta variedade de clima, altitude, precipitacións e de chan xera comunidades de plantas, animais e ecosistemas moi diversos.

Os bosques das chairas[editar | editar a fonte]

Na chaira Indo-ganxeática na base das montañas, chaira aluvial drenada polos sistemas fluviais dos ríos Indo, Ganxes e Brahmaputra, a vexetación varía de oeste a leste segundo as precipitacións. A rexión do noroeste caracterízase por bosques xerófilos espiñentos que ocupan as chairas de Paquistán e o Punjab indio. Máis ao leste, os bosques húmidos de folla caduca bordean as cabeceiras do Ganxes en Uttar Pradesh e os do curso inferior ocupan o estado de Bihar e o oeste de Bengala. Estes bosques están suxeitos aos ventos monzóns, e os de folla caduca perden as súas follas durante a estación seca. Os bosques tropicais, debido ao ambiente máis húmido do val do Brahmaputra, ocupan as chairas de Assam.

O cinto de Terai[editar | editar a fonte]

Por encima das chairas aluviais esténdese a rexión de Terai, pantanos estacionais formados por chans areosos e arxilosos. As choivas son máis abundantes do que o son nas chairas, e as correntes dos ríos que descenden desde o Himalaia desaceleranse na zona de Terai, onde se desbordan, e depositan así un limo fértil durante o monzón, máis tarde baixan con menos caudal debido á estación seca. A capa freática da rexión de Terai está elevada, e a parte central do cinto de Terai está composta por sabanas e pasteiros da rexión de Terai-Duar, mosaico de pradeiras e estepas, de bosques sempre verdes de folla ancha e algunhas das maiores zonas de pradeiras do mundo. Os pasteiros do cinto de Terai son o fogar do rinoceronte indio (Rhinoceros unicornis).

O cinto de Bhabhar[editar | editar a fonte]

Por encima do cinto de Terai atópase unha zona montañosa coñecida como o Bhabhar, onde o chan é poroso e rochoso, consistente nos restos de rochas das montañas superiores. O Bhabhar e a parte baixa das cadeas de Shivalik caracterízanse por ter un clima subtropical. Nesta zona subtropical predominan os piñeiros, principalmente o piñeiro chir (Pinus roxburghii), que ocupan o extremo occidental, e ocupando a parte central, os bosques temperados caducifolios, onde predomina a Shorea (Shorea robusta).

Os bosques de montaña[editar | editar a fonte]

A mediana altitude, os bosques tropicais dan paso a bosques de montaña de frondosas (ao oeste) e preto de Assam e Arunachal Pradesh. Por encima, sobre todo no leste, crecen os bosques de coníferas e frondosas.

Os arbustos e prados alpinos[editar | editar a fonte]

Nos cumes máis altos do Himalaia predomina a tundra. As pradeiras son o fogar do leopardo das neves (Panthera uncia), unha especie en perigo de extinción.

Os eixos de circulación[editar | editar a fonte]

O Himalaia en Yumesongdong en Sikkim, no val de Yumthang.

O terreo accidentado da cordilleira do Himalaia fai que haxa moi poucos camiños posibles para viaxar entre as montañas. As principais rutas son:

Demografía[editar | editar a fonte]

A superficie cuberta polo Himalaia abrangue uns 594.000 km², que se estenden por oito países. Pero este enorme cordal forma parte dunha zona maior denominada Área do Hindu Kush-Himalaia, que comprende, entre outras rexións, as cadeas do Hindu Kush e o Pamir e as do Karakorum, estas últimas son unha prolongación do Himalaia por occidente. Este vasto conxunto montañosos acolle, nos inicios do século XXI, uns 140 millóns de persoas.

Picos importantes[editar | editar a fonte]

Vista satelital da cordilleira.

Superan os oito mil metros de altura os 14 seguintes:

Entre os que superan os sete mil metros:

Alpinistas e exploradores do Himalaia[editar | editar a fonte]

  • George Leigh Mallory (1886-1924), alpinista británico que tomou parte nas tres primeiras expedicións que se propoñían escalar o Everest, e probablemente o primeiro home que coroou o Monte Everest, faleceu no descenso.
  • Andrew Irvine (1902-1924), foi un montañista británico que tomou parte da "Terceira Expedición Británica" ao Monte Everest. Xunto con George Leigh Mallory probablemente coroou a cima do Everest, desapareceu xunto a Mallory no descenso.
  • Heinrich Harrer (1912 - 2006), alpinista austríaco, autor de Sieben Jahre in Tibet. Mein Leben am Hofe des Dalai Lama (Sete Anos no Tíbet. A miña vida na corte do Dalai Lama).
  • Nazir Sabir, explorador de Paquistán, primeiro alpinista en escalar, unha tras outra, dúas montañas de máis de 8000 m de altitude (Broad Peak e Gasherbrum II).
  • Sir Edmund Hillary (1919-2008) explorador de Nova Zelandia e Tenzing Norgay (1914 - 1986) Sherpa nepalí que, formando equipo, foron os primeiros en chegar á cima do Everest en 1953.
  • Jerzy Kukuczka (1948 - 1989), escalador polaco, considerado un dos mellores escaladores de todos os tempos. Escalou os 14 cumes de máis de 8000 m de altitude máis rápido ca ninguén e abriu 10 novas vías.
  • Reinhold Messner (nacido en 1944), alpinista italiano, considerado un dos mellores escaladores de todos os tempos. Foi o primeiro en escalar os 14 cumes de máis de 8000 m de altitude.
  • Yannick Seigneur (1941 - 2001), montañeiro e autor, entre os grandes do mundo do alpinismo. Primeiro francés que subiu tres 8000, logrou moitas primeiras escaladas no Himalaia, a parte occidental do Makalu, o primeiro de Tawescheetc.
  • Harish Kapadia (nacido en 1945), alpinista e escritor.
  • Iñaki Ochoa de Olza Seguin (Pamplona, Navarra, 29 de maio de 1967 - Annapurna, Nepal, 23 de maio de 2008) foi un montañeiro español e guía de alta montaña que protagonizou máis de 200 expedicións ao Himalaia, escalando 12 oitomiles ao longo das devanditas expedicións.
  • Paulina Aulestia (Quito, Ecuador, 2 de decembro de 1967) tras dúas expedicións levadas a cabo no 2006 (alcanzou os 8000 metros) e o 2009 (alcanzou os 8600 metros), no ano 2013 convértese na primeira muller ecuatoriana en chegar ao cume do Everest polo lado norte da China, xunto cunha expedición suíza.

Cultura popular[editar | editar a fonte]

Aspecto político e cultural[editar | editar a fonte]

O enorme tamaño do Himalaia limitou a migración humana entre o norte e o sur. As diferenzas son significativas cando se comparan as relixións, costumes e linguas da China e da India. Os contactos foron pouco numerosos e os conflitos evitáronse: así é como a península india escapou ás conquistas dos mongois de Xenxis Kan.

Relixións, mitoloxías e lendas[editar | editar a fonte]

A tumba de Vaishno Devi preto de Jammu, India.

Moitos lugares no Himalaia teñen un significado relixioso no hinduísmo e budismo.

O Himalaia na arte[editar | editar a fonte]

  • Shangri-La foi unha mítica cidade perdida no Tíbet, creada polo escritor británico James Hilton (1900-1954) na súa novela Lost horizon (1933).
  • Tintín no Tíbet é un clásico escrito e ilustrado polo autor belga Hergé en 1960. Tintín, un novo reporteiro, parte cara á cordilleira do Himalaia para investigar o accidente aéreo como consecuencia dos soños que tivo, nos que viu ao seu amigo Chang entre as vítimas.
  • A película Vertical Limitl (2000) ten lugar na cima do K2 en Paquistán.
  • Himalaia: a infancia dun líder, película franconepalí de Eric Valli (1999). A historia ten lugar en Dolpo, no noroeste do Nepal. Aínda que con algo de ficción, serve para ilustrar o estilo de vida tradicional da vida dos bothia no alto Himalaia.
  • A película 2012, atópase ambientada no Himalaia.
  • A obra The Himalayas Suite é un retrato musical e poema sinfónico para orquestra sinfónica e coro mixto SATB, do compositor Josu Ortiz Delgado que describe a través da música distintos escenarios do Himalaia, descubrindo o monte Everest, a noite estrelada e as tormentas que axexan no horizonte, a xente e a súa relixión. A suite tamén alude á lenda de Shambhala, que debe librar unha dura batalla capitaneadas polo rei Rudra Chakrin antes de poñer fin á obra no cume. A suite divídese en 5 seccións ou movementos:
    I. "Mount Everest: The Roof of the World" ("O Monte Everest: O Teito do Mundo")
    II. "The Starry Night" ("A Noite Estrelada")
    III. "The Ceremony: Temple Ritual" ("A Cerimonia: Ritual do Templo")
    IV. "The Legend: Shambhala" ("a Lenda: Shambhala")
    V. "The Summit: Finale" ("O Cumio: Final")[39]

Notas[editar | editar a fonte]

  1. ↑ Definicións no Dicionario da Real Academia Galega e no Portal das Palabras para Sherpa. (información oculta no exemplo para a 1ª acepción do termo),
  2. ↑ "Himalaya" (en castelán). Consultado o 5 de agosto do 2022. Etimoloxía de Himalaia 
  3. ↑ Bishop, Barry. "Himalayas (mountains, Asia)". Encyclopaedia Britannica. Consultado o 6 de agosto do 2022. 
  4. ↑ A.P. Dimri; B. Bookhagen; M. Stoffel; T. Yasunari (8 de novembro de 2019). Himalayan Weather and Climate and their Impact on the Environment. Springer Nature. p. 380. ISBN 978-3-030-29684-1. 
  5. ↑ Wadia, D. N. (1931). "The syntaxis of the northwest Himalaya: its rocks, tectonics and orogeny". Record Geol. Survey of India 65 (2): 189–220. 
  6. ↑ Apollo, M. (2017). "Chapter 9: The population of Himalayan regions – by the numbers: Past, present and future". En Efe, R.; Öztürk, M. Contemporary Studies in Environment and Tourism. Cambridge Scholars Publishing. pp. 143–159. 
  7. ↑ "MW Cologne Scan". www.sanskrit-lexicon.uni-koeln.de. Consultado o 6 de agosto do 2022. 
  8. ↑ "MW Cologne Scan". www.sanskrit-lexicon.uni-koeln.de. Consultado o 6 de agosto do 2022. 
  9. ↑ "WIL Cologne Scan". www.sanskrit-lexicon.uni-koeln.de. Consultado o 6 de agosto do 2022. 
  10. ↑ "BEN Cologne Scan". www.sanskrit-lexicon.uni-koeln.de. Consultado o 6 de agosto do 2022. 
  11. ↑ "WIL Cologne Scan". www.sanskrit-lexicon.uni-koeln.de. Consultado o 6 de agosto do 2022. 
  12. ↑ Dickinson, Emily. "The Himmaleh was known to stoop". Consultado o 6 de agosto do 2022. .
  13. ↑ Thoreau, Henry David (1849). A Week on the Concord and Merrimack Rivers. Consultado o 6 de agosto do 2022. .
  14. ↑ Roshen Dalal (2014). Hinduism: An Alphabetical Guide. Penguin Books. ISBN 9788184752779.  Entrada: "Himavan"
  15. ↑ Himalayas. Encyclopedia Britannica. 
  16. ↑ Montmoli, C. "A geological journey through the deepest gorge on Earth: the Kali Gandaki valley section, west-central Nepal". ResearchGate.net. Consultado o 7 de agosto do 2022. 
  17. ↑ "Valley". Encyclopedia Britannica. Consultado o 7 de agosto do 2022. 
  18. ↑ Berry, S.K. (1988). "Kingdom Of The Thunder Dragon". Himalayan Journal 44. Consultado o 8 de agosto do 2022. 
  19. ↑ "Kumaun Himalayas - mountains, India". 
  20. ↑ "Division of the Himalayas: Regional Division of the Himalayas on the Basis of River Valleys". 21 November 2013. 
  21. ↑ "Heritage of Shimla" (PDF). Town & Country Planning Department, Shimla. Arquivado dende o orixinal (PDF) o 30 de xuño de 2007. Consultado o 8 de agosto do 2022. 
  22. ↑ 22,0 22,1 "The Himalayas: Two continents collide". USGS. 5 de maio de 1999. Consultado o 8 de agosto do 2022. 
  23. ↑ (1995) Geologists Find: An Earth Plate Is Breaking in Two
  24. ↑ Matt Rosenberg (3 de setembro de 2019). "Mount Everest – Overview and Information". ThoughtCo. Consultado o 8 de agosto do 2022. 
  25. ↑ "Plate Tectonics -The Himalayas". The Geological Society. Consultado o 13 September 2016. 
  26. ↑ 26,0 26,1 26,2 Kuhle, M. (2011). "The High Glacial (Last Ice Age and Last Glacial Maximum) Ice Cover of High and Central Asia, with a Critical Review of Some Recent OSL and TCN Dates". En Ehlers, J.; Gibbard, P.L.; Hughes, P.D. Quaternary Glaciation – Extent and Chronology, A Closer Look. Ámsterdam: Elsevier BV. pp. 943–965. 
  27. ↑ mapas dos glaciares descargable
  28. ↑ Kuhle, M. (1987). "Subtropical mountain- and highland-glaciation as ice age triggers and the waning of the glacial periods in the Pleistocene". GeoJournal 14 (4): 393–421. doi:10.1007/BF02602717. 
  29. ↑ Kuhle, M. (2005). "The maximum Ice Age (Würmian, Last Ice Age, LGM) glaciation of the Himalaya – a glaciogeomorphological investigation of glacier trim-lines, ice thicknesses and lowest former ice margin positions in the Mt. Everest-Makalu-Cho Oyu massifs (Khumbu- and Khumbakarna Himal) including information on late-glacial-, neoglacial-, and historical glacier stages, their snow-line depressions and ages". GeoJournal 62 (3–4): 193–650. doi:10.1007/s10708-005-2338-6. 
  30. ↑ "Sunderbans the world's largest delta". gits4u.com. Arquivado dende o orixinal o 3 de xaneiro de 2015. Consultado o 8 de agosto do 2022. 
  31. ↑ Gaillardet, J.; Métivier, F.; Lemarchand, D.; Dupré, B.; Allègre, C.J.; Li, W.; Zhao, J. (2003). "Geochemistry of the Suspended Sediments of Circum-Himalayan Rivers and Weathering Budgets over the Last 50 Myrs". Geophysical Research Abstracts 5: 13,617. Bibcode:2003EAEJA....13617G. Abstract 13617. Consultado o 8 de agosto do 2022. 
  32. ↑ "Himalayas Facts". pbs.org (en inglés). 11 de febreiro de 2011. Consultado o 16 de xaneiro de 2023. 
  33. ↑ Shi, Yafeng; Xie, Zizhu; Zheng, Benxing; Li, Qichun (1978). "Distribution, Feature and Variations of Glaciers in China" (PDF). World Glacier Inventory. Arquivado dende o orixinal (PDF) o 24 de abril de 2013. 
  34. ↑ Henderson-Sellers, Ann; McGuffie, Kendal (2012). The Future of the World's Climate: A Modelling Perspective. pp. 199–201. ISBN 978-0-12-386917-3. 
  35. ↑ "Vanishing Himalayan Glaciers Threaten a Billion". Reuters. 4 de junio de 2007. Consultado o 8 de agosto do 2022. 
  36. ↑ Kaushik, Saurabh; Rafiq, Mohammd; Joshi, P.K.; Singh, Tejpal (Abril de 2020). "Examining the glacial lake dynamics in a warming climate and GLOF modelling in parts of Chandra basin, Himachal Pradesh, India". Science of the Total Environment (en inglés) 714: 136455. Bibcode:2020ScTEn.714m6455K. PMID 31986382. doi:10.1016/j.scitotenv.2019.136455. 
  37. ↑ Rafiq, Mohammd; Romshoo, Shakil Ahmad; Mishra, Anoop Kumar; Jalal, Faizan (Enero de 2019). "Modelling Chorabari Lake outburst flood, Kedarnath, India". Journal of Mountain Science (en inglés) 16 (1): 64–76. ISSN 1672-6316. doi:10.1007/s11629-018-4972-8. 
  38. ↑ "Glaciers melting at alarming speed". People's Daily Online. 24 de xullo de 2007. Arquivado dende o orixinal o 11 de outubro de 2017. Consultado o 8 de agosto do 2022. 
  39. ↑ Ligazón ao vídeo da obra: https://www.youtube.com/watch?v=J7Wl2LMFnrY

Véxase tamén[editar | editar a fonte]

Bibliografía[editar | editar a fonte]

Outros artigos[editar | editar a fonte]

Ligazóns externas[editar | editar a fonte]

Traído desde «https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Himalaia&oldid=6589369»