Dominio real francés

Francia a finais do século X. En violeta, o dominio real.

O dominio real francés (en francés Domaine royal), tamén coñecido como terras da coroa ou patrimonio da coroa de Francia refírese ás terras, feudos e dereitos directamente posuídos polos reis de Francia.

Mentres que o termo terras da coroa de Francia acabou refiríndose a unha unidade territorial, o dominio real francés orixinariamente referíase á rede de "castelos, aldeas, leiras, bosques, cidades, casas de relixión e bispados, e os dereitos de xustiza, portádegos e impostos" efectivamente ostentados polo rei ou baixo o seu dominio.

En termos de territorio, antes do reinado de Henrique IV, o domaine royal non abarcaba a totalidade do territorio do Reino de Francia, e durante a maior parte da Idade Media significativas porcións do Reino eran posesión directa doutros señores feudais.

Nos séculos X e XI, os primeiros capetos —sendo reis de Francia— estiveron entre os menos poderosos dos grandes señores feudais de Francia en termos do territorio posuído. Pacientemente, a través do uso da lei feudal (e, en particular, a confiscación de feudos de vasalos rebeldes, a conquista, a anexión, hábiles matrimonios con herdeiras de grandes feudos, e incluso por compra), os reis de Francia puideron incrementar o seu dominio real. Na época de Filipe IV, o significado de "dominio real" comezou a pasar de ser unha mera colección de terras e dereitos a unha unidade territorial fixa, e no século XVI o "dominio real" comezou a coincidir con todo o territorio do Reino. Porén, o sistema medieval de apanaxe (unha concesión dun feudo cos dereitos das terras polo soberano aos seus fillos menores (non aos delfíns, que revertería á coroa ao extinguirse a liña masculina descendente do titular orixinal) alleou amplos territorios do dominio real e ás veces creou rivais perigosos (especialmente no Ducado de Borgoña nos séculos XIV e XV).

Durante as guerras de relixión de Francia criticouse con frecuencia a alleación de terras e feudos do dominio real. O edito de Moulins (1566) declarou que o dominio real (definido no segundo artigo como toda a terra controlada pola coroa durante máis de dez anos) non podía allearse, excepto en dous casos: con vinculacións, no caso dunha emerxencia financeira, cunha opción perpetua de recomprar a terra, e para formar unha apanaxe, que debería regresar á coroa no seu estado orixinal cando se extinguira a liña masculina.

Tradicionalmente, esperábase que o rei mantivera as súas necesidades vitais a partir das rendas xeradas polo dominio real, pero as necesidades fiscais, especialmente en tempos de guerra, levaron aos reis a promulgar impostos "especiais", como a taille, sobre a totalidade do Reino (a taille fíxose permanente en 1439).

Cronoloxía da formación do dominio real

O Reino de Francia en tempos de Hugo Capeto. O dominio real francés en azul.

Reinado de Hugo Capeto

Ao comezo do reinado de Hugo Capeto, o patrimonio da coroa era extremadamente pequeno e estaba formado, en esencia, por unha serie de posesións dispersas nas rexións da Île-de-France e o Orleanesado (Senlis, Poissy, Orléans), con outras bolsas illadas, como Attigny. Estas terras foron en gran medida a herdanza dos robertianos, os directos antecesores dos capetos.

• 988: Montreuil-sur-Mer foi o primeiro porto posuído polos capetos, que se adquiriu grazas ao matrimonio do herdeiro Roberto (futuro Roberto II o Piadoso) con Rozala, a viúva de Arnulfo, conde de Flandres.

Reinado de Roberto II

• 1016: adquisición do Ducado de Borgoña. O rei era sobriño do duque Henrique de Borgoña, que morreu sen herdeiros.
• Roberto gañou os Condados de París, Dreux e Melun, e negociou a última adquisición (1055) dunha parte de Sens.

Reinado de Henrique I

O Reino de Francia en 1030. Dominio real francés en azul.

• 1034: o rei dá o ducado de Borgoña ao seu irmán Roberto, (o Ducado pertencería aos seus descendentes até 1361; véxase Casa de Borgoña).
• 1055: anexión do condado de Sens.

Reinado de Filipe I

• 1068: adquisición do Gatinado e Château-Landon a Fulco, conde de Anjou
• 1077: anexión do Vexin francés
• 1081: adquisición de Moret-sur-Loing
• 1101: adquisición do vizcondado de Bourges e o señorío de Dun-sur-Auron a Odón Arpin de Bourges

Reinado de Lois VI

• o rei pasou gran parte do seu reinado pacificando e consolidando o dominio real combatendo algúns señores feudais (os señores de Montlhéry, de Coucy, de Puiset, de Crécy...)
• de Fulco, vizconde do Gatinado, Lois comprou Moret, Le Châtelet-en-Brie, Boësses, Yèvre-le-Châtel e Chambon.
• Outros engadidos ao dominio real foron: Montlhéry e Châteaufort, Chevreuse, Corbeil, Meung-sur-Loire, Châteaurenard e Saint-Brisson.

Reinado de Lois VII

O Reino de Francia en 1154. Dominio real francés en azul escuro.

• 1137: matrimonio de Lois con Leonor de Aquitania, duquesa de Aquitania e Gascuña e condesa de Poitou. Por este matrimonio, Lois esperaba unir a maior parte do suroeste de Francia ao dominio real.
• 1137: Lois entrega Dreux ao seu irmán Roberto.
• 1151: separación de Lois VII e Leonor de Aquitania, que en 1152 casou con Henrique Plantagenet, conde de Anjou, conde de Maine e duque de Normandía, quen se converteu en 1154, en rei de Inglaterra. As terras de Leonor pasaron a ser de Henrique como dote.
• 1160: dá o Vexin normando á súa filla Margarita como dote. Margarita máis adiante viuse obrigada a ceder a súa dote.

Reinado de Filipe II Augusto

As conquistas territoriais de Filipe II de Francia. 1180, Francia na época do seu nacemento; 1223, Francia no momento da morte deste rei.

• 1184: concesión de Montargis.
• 1185: polo tratado de Boves, gaña Amiens e Montdidier, Roye, Choisy-au-Bac e Thourotte e dereitos á herdanza de Vermandois e Valois.
• 1187: toma Tournai do bispo..
• confisca Meulan, Gisors, e outros castelos.
• 1191: á morte de Filipe de Alsacia, conde de Flandres, o condado de Artois e as súas dependencias, a herdanza da raíña Isabel de Henao, entregáronse ao príncipe Lois. Estas zonas non se integrarían no dominio real ata 1223 cando Lois se converteu en rei.
• 1191: o condado de Vermandois é adquirido polo ri, trala morte de Isabel de Vermandois, a herdeira do condado. Confirmado en 1213, por Eleonor de Vermandois irmá de Isabel. Filipe tamén obtivo o Valois.
• 1200: anexiónase o Vexin normando
• 1200: o condado de Évreux e Issoudun son anexionados, a cambio do recoñecemento do rei de Xoán como rei de Inglaterra.
• 1204: confiscación do ducado de Normandía, a Turena, Anjou, Saintonge e, temporalmente, do Poitou de Xoán de Inglaterra.
• 1208: La Ferté-Macé confiscada por Guillerme IV de Ferté-Macé
• 1220: o condado de Alençon únese ao dominio real en ausencia dun herdeiro masculino ao conde Roberto IV (o condado é vendido pola vizcondesa de Châtellerault).

Reinado de Lois VIII

• 1223: Philippe Hurepel, medio irmán do rei, recibe en apanaxe os condados de Boulogne (Boulogne-sur-Mer) e de Clermont (Clermont-en-Beauvaisis), así como os feudos de Domfront, Mortain e Aumale.
• Poitou, Saintonge, Angoumois, Périgord e unha parte do Bordelés foron confiscados ao rei de Inglaterra.
• despois da cruzada albixense (1209–1229) contra os cátaros e o conde de Tolosa, o rei anexiona o condado de Tolosa, cuxa herdeira, Xoana de Tolosa, casou con Afonso, conde de Poitou, fillo do rei, en 1237.
• 1225: no seu testamento, Lois concede a apanaxe de Artois e a herdanza da súa nai ao seu segundo fillo Roberto; Poitou e Auvernia ao seu terceiro fillo Afonso; e Anjou e Maine ao seu carto fillo Xoán (debido á morte de Xoán, estas posesións irían ao sétimo fillo de Lois, Carlos).

Reinado de Lois IX

• 1229: Ramón VII de Tolosa cedeu ao rei as sénéchaussées de Nîmes–Beaucaire e de Béziers–Carcassonne polo Tratado de París (1229)
• 1237: o rei confirma a apanaxe do condado de Artois para o seu irmán Roberto I de Artois.
• 1241: o rei confirma a apanaxe de Poitou ao seu irmán Alfonso, conde de Poitou.
• 1249: Alfonso, conde de Poitou, por dereito da súa esposa sucede a Ramón VII de Tolosa.
• 1255: o condado de Beaumont-le-Roger é comprado de novo a Raúl de Meulan.
• 1258: o rei renuncia ao Rosellón e Cataluña; a cambio o rei de Aragón renuncia a Provenza e Languedoc (Tratado de Corbeil)
• 1259: adquire os señoríos de Domfront e de Tinchebray.
• 1259: o rei entrega ao rei de Inglaterra Henrique III o Ducado de Aquitania, e promételle Saintonge, Charente e Agenais en caso de morte sen herdeiro do conde de Tolosa Alfonso de Poitiers polo Tratado de París (1259).
• 1268: o rei entrega o condado de Alenzón o Perche ao seu fillo Pedro.
• o rei entrega como apanaxe o condado de Valois ao seu fillo Xoán Tristán e Clermont-en-Beauvaisis ao seu fillo Roberto.

Reinado de Filipe III

• 1271: reversión do condado de Tolosa, Poitou e Auvernia, o condado Venaissin, apanaxes de Alfonso, conde de Poitou, ao dominio real
• 1274: adquisición do condado de Nemours
• 1274: o rei cede a metade do condado Venaissin ao papa Gregorio X
• 1283: Perche e o condado de Alenzón son herdados do irmán do rei, Pedro I de Alenzón.
• 1284: marca o condado de Chartres.
• o rei fai apanaxe de Valois ao seu fillo segundo Carlos e Beaumont-en-Oise ao seu terceiro fillo Lois.

Reinados de Filipe IV, o Fermoso e os seus fillos

• 1284: matrimonio de Filipe o Fermoso, futuro rei de Francia, coa raíña Xoana I de Navarra, condesa de Champaña. O condado de Champaña viuse así reunido co dominio real (feito oficial en 1361)
• 1285–1295: compra do Condado de Guînes ao conde Arnould III necesitado do diñeiro para pagar un rescate.
• 1286: compra do condado de Chartres a Xoana de Blois-Châtillon, viúva do deu tío Pedro
• 1292: Ostrevant
• 1295: o rei entrega parte do condado de Guines.
• en canto volveron á coroa, Filipe IV fixo apanaxes do Alenzón, Chartres e Perche ao seu irmán Carlos e Évreux ao seu irmán Lois. Polo seu matrimonio, Carlos tamén adquire Maine e Anjou. Filipe deu aos seus fillos as apanaxes de Poitiers a Filipe, e La Marche e Angulema a Carlos.
• 1308: compra do condado de Angulema, de Fougères e de Lusiñán a Yolanda de Lusiñán
• 1313: Confiscación de Tournai - que aínda así é unha terra que pertence ao Imperio - de María de Mortagne.
• 1322: o condado de Bigorra é incorporado ao dominio real ao coroarse rei Carlos IV, que recibiu da súa nai Xoana I de Navarra.

Reinado de Filipe VI de Valois

• as apanaxes do novo rei (Valois, Anjou, Maine, Chartres e Alençon) únense de novo ao dominio real.
• 1336: conquista de condado de Ponthieu, entregado ao rei de Inglaterra en 1360.
• 1343–1349: o Delfinado é vendido ao reino de Francia polo Delfín de Viennois.
• 1349: compra para o reino de Francia do señorío de Montpellier a Xaime III de Mallorca, o deposto rei de Mallorca, por 120.000 escudos franceses (écus).

Reinado de Xoán II

• 1350–1360: despois da morte de Raúl II de Brienne, conde de Guînes e condestable de Francia (decapitado por traizón), o condado de Guînes queda confiscado. Será cedido aos ingleses no tratado de Brétigny.
• 1360: polo tratado de Brétigny, Aquitania (1/3 do reino) é dado ao de Inglaterra, par obter a liberación do rei francés, prisioneiro desde a batalla de Poitiers (1356).
• 1360: Xoán, duque de Berry recibe o ducado de Berry como infantazgo. Tamén o fixeron conde de Poitiers (1357–1416), conde de Mâcon (c. 1360–1372), conde de Angulema e Saintonge (antes de 1372–1374) e conde de Étampes (1399–1416). Á súa morte, estas terras volveron ao dominio real. Tamén recibiu o ducado de Auvernia.
• 1361: o rei dá Turena en apanaxe ao seu fillo Filipe.
• 1361: o rei, con éxito, pretende o ducado de Borgoña como herdeiro de grado máis próximo.

Reinado de Carlos V

• Grazas a Du Guesclin, o rei recupera o ducado de Aquitania.
• 27 de maio de 1364: a cidade de Montivilliers é separada do condado de Longueville e unida ao dominio real.
• 1364: Filipe o Audaz recibe en apanaxe o ducado de Borgoña.
• 1371: compra do condado de Auxerre
• 1377: Dreux regresa ao dominio real.

Reinado de Carlos VI

• 1392: a apanaxe de Orléans é entregada a Lois I de Valois, duque de Orléans, irmán do rei. Converteuse tamén en conde de Valois (1386?), duque de Turena (1386), conde de Blois (1397; o condado é vendido por Guy II, conde de Blois á morte do seu único fillo), Angulema (1404), Périgord, Dreux e Soissons.
• 1416: a apanaxe do ducado de Berry volve ao dominio real despois da morte de Xoán, duque de Berry, o tío do rei.
• 1416: o rei crea a apanaxe de Berry para o seu fillo Xoán que morreu en 1417.
• 1417: o rei entrega a apanaxe de Berry ao seu fillo Carlos VII de Francia.

Reinado de Carlos VII

• 1424: Ducado de Turena entregado a Archibald Douglas, carto conde de Douglas, asasinado máis tarde aquel ano en Verneuil.
• 1434: Amboise queda confiscado a Lois de Amboise (quen se conxurara contra Georges de la Trémoille, un favorito do rei) e así volveuno unir á coroa.
• 1453: á morte de Mateo de Foix, o condado de Comminges queda incorporado ao dominio real.

Reinado de Lois XI

Mapa de Francia en 1477.

• 1461–1472: o rei entrega o ducado de Berry en apanaxe ao seu irmán Carlos de Francia. Insatisfeito, Carlos únese con outros nobres feudais na Liga do Ben Público. Polo tratado de Conflans en 1465, Carlos de Francia intercambia Berry polo ducado de Normandía (1465–1469). En 1469, Carlos viuse obrigado a intercambiar Normandía polo ducado de Guyana (1486-1472).
• 1462: o rei allea o condado de Comminges do dominio real, entregándoo a Jean de Lescun.
• 1477: o condado de Ponthieu queda unido definitivamente ao dominio real.
• 1478: o condado de Boulogne é adquirido mediante unha permuta.
• 1481: Carlos IV, duque de Anjou, conde de Maine, Guisa, Mortain e Gien, quen sucedeu ao seu tío Renato I de Anjou como duque de Anjou e conde da Provenza e Forcalquier morre, legando as súas terras ao seu curmán Lois XI de Francia.
• 1482: polo Tratado de Arras, os ducado de Borgoña e Picardía son unidos de novo ao dominio.
• 1482: adquisición do vizcondado de Châtellerault.

Reinado de Carlos VIII

• 1483: os señoríos de Châtel-sur-Moselle e Bainville foron tomados ao ducado de Bar.
• 1491: o matrimonio do rei coa duquesa Ana da Bretaña comeza a unión persoal do ducado da Bretaña e o reino.

Reinado de Lois XII

• 1498: a coroación do novo rei levou as apanaxes Valois (alleada en 1386?) e Orléans (alleada en 1392) de novo ao dominio real, e o condado de Blois queda integrado ao dominio real por vez primeira.
• 1498: o segundo matrimonio do rei coa duquesa Ana da Bretaña continúa como a unión persoal da Bretaña ao reino que fora interrompido cando Ana, de viúva, afirmou a independencia da Bretaña.
• 1498: á morte de Odet de Aydie, o condado de Comminges (transferido en 1462) volve á coroa.
• 1499: o rei dá o ducado de Berry á súa anterior esposa Xoana de Francia.
• 1504–1512: o ducado de Nemours volve ao dominio real. En 1507, é entregado a Gastón de Foix, pero recuperouse á súa morte en 1512.

Reinado de Francisco I

• 1515: Nemours é entregado a Juliano de Lorenzo de Médicis. O ducado pasou en 1524 á nai de Francisco, Luísa de Savoia e permanecerá coa casa de Savoia ata 1659.
• 1531: confíscanse posesións de Carlos III, duque de Borbón, caído en desgraza: o Borbonés, Auvernia, condados de Montpensier, de Clermont, de Mercœur e Forez

Desde o reinado de Francisco I, o concepto de "dominio real" comeza a coincidir co reino francés en xeral; a apanaxe da Casa de Borbón, aínda así, continuou alleada.

• 1532: unión do ducado da Bretaña a Francia, a herdenza de Claudia de Francia, filla de Ana da Bretaña. O delfín converteuse en duque da Bretaña pero morreu antes de ascender ao trono de Francia.

Reinado de Henrique II

• 1547: por vez primeira o título de duque da Bretaña e rei de Francia outórganse ao mesmo descendente primoxénito masculiño. Isto marca o paso final na unión persoal da Bretaña con Francia.
• 1548: Confiren o ducado de Châtellerault a Jaime Hamilton, segundo Conde de Arran.

Reinado de Henrique IV

• 1589: Henrique III de Navarra convértese no rei Henrique IV de Francia, sucedendo ao seu primo Henrique III despois do seu asasinato. Ao ascender aos tronos de Navarra e Francia, Henrique gobernaba un vasto territorio que incluía apanaxes sometidas ao reino de Francia, como o condado de Soissons, os ducados de Alençon, Vendôme, Beaumont, o vizcondado de Limoges, o condado de Périgord, o condado de Rodez, o ducado de Albret, os vizcondados de Lomagne, Marsan, Gabardan e Tursan, así como os condados de de Fézensac, Quatre-Vallées, Gaure, Armañac, Foix e Bigorra.
• 1589: O reino de Navarra (a Baixa Navarra e o principado de Béarn) permanece independente pero en unión persoal con Francia.

Reinado de Lois XIII

• 1620: O rei emite un edito, incorporando o reino de Navarra á coroa de Francia. En diante, mentres algunhas prerrogativas e o nome se mantiveron, o reino de Navarra (Baixa Navarra e Bearn) xa non foi nunca un reino separado.

Véxase tamén

Bibliografía

• Châtelain, André (1983): Châteaux forts et féodalité en Ile de France, du XIème au XIIIème siècle. Saint-Just-près-Brioude, Haute-Loire, Auvernia-Ródano-Alpes, Francia: Éditions CRÉER. ISBN 978-2-9028-9416-1.
• Favie, Jean (2004): Les Plantagenêts: Origines et destin d'un empire (XIe-XIVe siècles) París: Fayard. ISBN 2-2136-2136-5.
• Hallam, Elizabeth M. (1980): Capetian France: 987-1328. Londres: Longman. ISBN 0-5824-8910-5.
• Lavallée, Théophile (1845): Géographie physique, historique et militaire París: Charpentier. Libraire et éditeur.

Outros artigos

• Apanaxe
• Sistema feudal

Ligazóns externas

• domaine royal Arquivado 01 de decembro de 2017 en Wayback Machine. en Jean-François Sirinelli (dir.) e Daniel Couty (conseiller éd.), Dictionnaire de l'histoire de France, vol. 2 : A-J, París, Armand Colin, 1999. ISBN 978-2-0350-5085-4, p. 367 (en francés).