Cantar de Bereterretxe
O cantar de Bereterretxe ou Bereteretxen khantoria, foi publicada por Jaurgain na súa obra Quelques légendes poétiques du pays de Soule e en Traditions Basques. Tamén aparece na selección de Sallaberry, Chants populaires du Pays Basque. Segundo este último, Berterretx sería asasinado por instigación do conde de Troisvilles para eliminalo como rival. Pero o conde, lugartenente do rei no seu castelo de Mauleón, ocupaba este posto en 1643. Jaurgain establece dun xeito irrefutable que o poema é con moito anterior a esta data. O nome da nai de Bereterretx, Marisanz de Bustanoby, moi frecuente en Soa no s. XV, empregado aínda na primeira metade do s. XVI, desaparece a continuación completamente. Por outra banda, segundo M. H. Gavel, a melodía, que "posúe netamente o carácter do primeiro modo gregoriano", parece remontarse ao s. XV. Bereterretx non foi, pois, vítima do conde de Troisvilles.
O cantar relata a tráxica morte do cabaleiro, que pertencía ao bando agramontés, polo alcaide de Mauleón en nome do rei de Inglaterra, D. Luís de Beaumont, conde de Lerín, xefe da fracción beamontesa. Esta morte relaciónase ás sanguentas guerras de bandos entre as familias de Luxe e de Gramont como un pequeno incidente ao que engrandeció o poeta. Segundo Jaurgain, data o poema da primeira metade do s. XV (entre 1434 e 1449), xa que o asasinato do fillo de Marisanz de Bustanoby foi cometido ou ordenado polo conde de Lerín, que se achaba á fronte do castelo de Mauleón desde 1434· Fálase dun señor conde no relato e nel a casa da vítima chámase de Espeldoy (hoxe Espeldoipe).
Agrega Jaurgain "que se ve aínda unha cruz de pedra, erixida no lugar onde foi morto Bereterretx". Esta cruz, mellor devandito, este ronsel discoidal, achábase diante da casa; máis tarde, como entorpecese a circulación, foi transportada a un muro frontal á casa e en 1969 achábase moi deteriorada. O máis probable é, con todo, que este monumento sexa posterior aos feitos, ou sexa, do s. XVI; o ronsel non ten data nin nome, só dous arcos coas súas frechas alusivas talvez á morte do destinatario que se representa como unha basta figura cos brazos estendidos. Segundo a canción, Bereterretx foi sacado da súa casa en Larrau durante a noite de Pascuas; asasinado no camiño de Mauleón, o seu cadáver foi atopado pola filla da casa Espeldoy.
- CANTAR DE BERRETERRETXE
- Anónimo Século XV (1434-1449 aprox.)
|
Haltzak ez dü bihotzik, Ez gaztanberak hezürrik. Ez nian uste erraiten ziela aitunen semek gezurrik. Andozeko ibarra, Á zer ibar lüzia! Hiruretan ebaki zaitan armarik gabe bihotza. Bereterretxek oheti Neskatuari eztiki: «Abil, eta so egin ezan gizonik denez ageri». Neskatuak ber'ala, Ikusi zian bezala Hiru dozena bazabiltzala borta batetik bestila. Bereterretxek leihoti Jaun Kuntiari goraintzi: Ehun behi bazereitzola, beren zezena ondoti. Jaun Kuntiak ber'ala, Traidore batek bezala: «Bereterrex, haigü bortala: ützüliren hiz berhala». |
|
|
|
Nin ten medula o ameneiro nin ten óso o requeixo. Nunca crera que un nobre puidese mentir. Que val tan extenso o val de Andoze! Partíuseme en tres, sen arma, o corazón. Bereterretxe, desde o leito, diríxese cuscubiñando á doncela: «Vai e mira se aparece algún home». A doncela, dilixente, cóntalle o que viu: tres ducias van dunha a outra porta. Desde a fiestra, Bereterretxe saúda ao señor conde, ofrécelle cen vacas co seu touro. O señor conde, como un traidor: «Bereterretxe, sae á porta, axiña volverás». |
|
|
