Atol

Un atol é unha illa madrepórica oceánica, polo xeral con forma de anel máis ou menos circular, ou tamén un conxunto de varias illas pequenas que forman parte dun arrecife de coral, cunha lagoa interior que comunica co mar.^[1] Os atois fórmanse cando un arrecife de coral crece ao redor dunha illa volcánica que posteriormente se afunde no océano.

Uso[editar | editar a fonte]

A palabra atol provén do Dhivehi (unha lingua indoaria falada nas Maldivas) atholhu (Dhivehi:އަތޮޅު ). O primeiro rexistro escrito desta palabra é de 1625. Con todo, o termo foi popularizado por Charles Darwin (1842, p. 2), quen describiu atol como un subconxunto nunha clase especial de illas, cuxa característica distintiva é a presenza dun arrecife orgánico. As definicións máis modernas de atol son as de McNeil (1954, p. 396): "...un arrecife anular que contén unha lagoa na cal non hai promontorios mais ala de arrecifes e illotes formados de detritos do arrecife"; e Fairbridge (1950, p. 341): "... nun sentido exclusivamente morfolóxico, [como] ... un arrecife de forma anular que inclúe unha lagoa no centro".

Formación dun atol[editar | editar a fonte]

Animación que mostra o proceso dinámico de formación dun atol coralino. Os corais (representados en púrpura) crecen ao redor dunha illa oceánica, formando un arrecife anular. Cando as condicións son as adecuadas, o arrecife crece, e a illa interior afúndese. Eventualmente a illa desaparece debaixo do nivel da auga, deixando un anel de coral cunha lagoa no seu interior. Este proceso de formación dun atol pode demorarse uns 30 000 000 de anos.

Darwin publicou unha explicación da formación de atois de coral no Pacífico Sur (1842) baseada nas observacións feitas durante a súa viaxe de cinco anos a bordo do HMS Beagle, entre 1831 e 1836. A súa explicación, que segue sendo aceptada como basicamente correcta, implica a consideración de que varios tipos de illas tropicais -empezando polas illas volcánicas máis elevadas, continuando cos arrecifes de barreira e terminando cos atois- representan unha secuencia de subsidencia (afundimento) gradual do que comezou como un cono volcánico oceánico. Darwin razoou que un arrecife de coral desenvolvido ao redor dunha illa volcánica no océano tropical, crecerá cara a arriba a medida que a illa se afunde, formando tarde ou cedo un grande arrecife coralino, como o representado, por exemplo, por Bora Bora. Isto ocorre porque a parte externa do banco se mantén por si mesma próxima ao nivel do mar polo seu crecemento biótico, mentres a parte interior do banco se atrasa no seu crecemento, dando lugar a unha lagoa, porque as condicións no interior son menos favorables para os corais e as algas calcáreas, responsables da maior parte de crecemento do arrecife. Durante ese proceso, a subsidencia leva ao vello volcán a atoparse por baixo do nivel do mar, pero non así aos bancos de coral, que non deixan de crecer mentres a illa se afunde, mantendo a máxima actividade biolóxica onde as condicións lle son óptimas, ao nivel da auga.

Como os atois son produto do crecemento de organismos mariños tropicais, estas illas só se atopan en augas cálidas nos trópicos. As illas volcánicas situadas máis aló das zonas onde a temperatura da auga é a adecuada para o crecemento dos organismos mariños que forman os corais, afúndense e son erosionadas na superficie. Unha illa que se sitúa onde a temperatura do océano é apenas suficientemente quente para o crecemento do filón ascendente para compensar o afundimento, dise que está no Punto de Darwin. As illas máis polares desenvólvense cara a montañas mariñas ou guyots; as illas máis ecuatoriais desenvólvense cara a atois (por exemplo o Atol Kure).

Reginald Aldworth Daly ofreceu unha explicación algo diferente da formación dun atol: estes serían illas desgastadas pola erosión (ondas mariñas e correntes oceánicas) durante o último retiro do nivel do mar (ocorrido na era glacial) de aproximadamente 100 metros por baixo do nivel actual do mar, que se desenvolveron como illas coralinas (atois) (ou arrecifes coralinos sobre unha plataforma que rodea unha illa volcánica non completamente desgastada) cando o nivel do mar gradualmente se elevou ao derreterse os glaciares. O descubrimento da gran profundidade do remanente volcánico baixo moitos atois, favorece a explicación de Darwin, aínda que poida haber pouca dúbida que a flutuación do nivel do mar tivo unha influencia considerable sobre os atois e outros filóns.

Distribución e tamaño[editar | editar a fonte]

Porción dun atol do Pacífico, mostrando dous illotes no anel ou arrecife coralino separadas por un profundo paso entre o océano e a lagoa

A maior parte dos principais atois do mundo están no océano Pacífico (con concentracións nas Illas Tuamotu, Illas Carolinas, Illas Marshall, Illas do Mar do Coral, e os grupos de illas de Kiribati e Tuvalu) e océano Índico (os Atois das Maldivas, as Illas Laccadive, o Arquipélago Chagos e as Illas Externas das Seychelles). O océano Atlántico non ten ningún gran grupo de atois, á parte de oito atois ao leste de Nicaragua que pertencen ao departamento colombiano de San Andrés e Providencia.

Como nota, os corais que constrúen arrecifes poden prosperar só nas augas quentes tropicais e subtropicais de océanos e mares, e polo tanto os atois só son atopados nos trópicos e subtrópicos. O atol máis setentrional do mundo é o Atol Kure en 28°24' N, con outros atois das Illas Hawaianas do noroeste. Os atois máis meridionais do mundo están Elizabeth Reef en 29°58' S, e preto de Middleton o arrecife en 29°29' S, no Mar de Tasmania. O seguinte atol do sur é a Illa Ducie na Illas de Pitcairn, en 24°40' S. Bermudas ás veces é identificada como "o atol máis setentrional" nunha latitude de 32°24' N. Nestes arrecifes de coral a latitude non se desenvolvería sen as augas cálidas da corrente do Golfo. Con todo, Bermudas é chamado un pseudoatol, porque aínda que a súa forma xeral se parece á dun atol, ten un modo moi diferente de formación. Mentres non hai ningún atol directamente sobre o Ecuador, o atol máis próximo ao Ecuador é Aranuka, en Kiribati, co seu extremo sur a soamente de 12 km do Ecuador.

En termos de área total (a lagoa máis o arrecife), os atois máis grandes son algúns nas Maldivas, como o Atol Huvadhu, cunha área de 2.670 km²; a área de Thiladhunmathi e Miladhunmadulu (dous nomes, pero unha única estrutura de atol) é aínda máis grande, con 3.680 km². Outro atol destacable é o arrecife Lihou, no Mar do Coral, cunha lagoa de 2.500 km², 'e o L' formou o atol Ontong Java. Con todo, a estrutura de atol máis grande do mundo é o Gran Banco de Chagos, no océano Índico, un atol na súa maior parte mergullado, a parte das Illas Chagos, cunha área de aproximadamente 13.000 km². Kwajalein, nas Illas Marshall, que ás veces é catalogado como o atol máis grande do mundo (o máis grande no océano Pacífico), mide só 846 km². Atois grandes tamén se atopan no arquipélago Tuamotu, o máis grande é Rangiroa, cunha lagoa de 1.018 km².

Na maioría dos casos, a porción de terra dun atol é moi pequena en comparación coa área total. O atol coa superficie emerxida máis grande do mundo é Kiritimati (321.37 km² de terra; segundo outras fontes 575 km²), 160 km² de lagoa principal, 168 km² doutras lagoas (segundo outras fontes 319 km² de tamaño da lagoa total).