Amálgama (conxugación)

Para outras páxinas con títulos homónimos véxase: Amálgama.

A amálgama é un proceso de fusión de dous ou máis elementos lingüísticos (fonemas ou morfemas) de xeito que no resultado non pode percibirse xa o límite entre as compoñentes orixinais, nin en forma nin en significado. Por exemplo na conxugación do presente de indicativo de cantar aparecen unha raíz e dous morfemas, un de tempo e outro de número e persoa, evidentes sobre todo cando se compara coa conxugación noutros tempos, por exemplo o antepretérito e o subxuntivo:

Forma	Significado (↓) / Formas dos morfemas (→)		Raíz	Presente de indicativo	Presente de subxuntivo	Antepretérito de indicativo	Número e persoa
cantas	2ª singular	PresInd	cant-	-a-			s
cantamos	1ª plural	PresInd		-a-			mos
cantades	2ª plural	PresInd		-a-			des
cantes	2ª singular	PresSub			-e-		s
cantemos	1ª plural	PresSub			-e-		mos
cantedes	2ª plural	PresSub			-e-		des
cantaras	2ª singular	Antepret				-ara-	s
cantaramos	1ª plural	Antepret				-ara-	mos
cantarades	2ª plural	Antepret				-ara-	des

Ata aquí todo parece coincidir:

• morfemas de tempo
  • Presente de indicativo: -a-
  • Presente de indicativo: -e-
  • Antepretérito: -ara-
• morfemas de número e persoa
  • 2 singular: -s
  • 1 plural: -mos
  • 2 plural: -des

Seguindo estas regras pódense deducir os morfemas de 3ª singular (0 ou nulo) e de 3ª plural (-n), pero ó chegar á 1ª singular (cantara, cante, canto) hai unha discordancia:

• no Antepretérito (morfema de tempo: -ara-) o morfema de número é 0 ou nulo;
• no Presente de subxuntivo (morfema de tempo: -e-) o morfema de número é tamén 0 ou nulo;
• pero no Presente de indicativo (canto) o morfema de tempo -a- desaparece e aparece unha combinación de -a- + 0.

Este morfema -o reúne os significados de tempo, número e persoa, sen que se poida establecer unha división interna que asigne a cada parte cada un dos significados parciais. A amálgama faise patente sempre realizando a proba de conmutación e substitución lingüística entre tódalas formas do paradigma.

En realidade, esta amálgama dáse case sistematicamente na conxugación verbal entre:

• o número e a persoa, de xeito que dificilmente é se pode definir un morfema de plural distinto do de singular (que nos substantivos é -s ou -es ou -is) separable do de persoa.
• entre o tempo e o modo, de xeito que é difícil establecer uns morfemas distintivos de indicativo, subxuntivo, imperativo e formas impersoais do verbo